ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΑΑ11 Η ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ιούν 02, 2014 Κινηματογράφος 0

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ; ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ

Η ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ

ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Ενώ όλες οι άλλες τέχνες έχουν σαν πρώτη ύλη τους ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο, αυτό δε συμβαίνει στον κινηματογράφο. Για παράδειγμα, η λογοτεχνία έχει σαν πρώτη ύλη της τη γλώσσα, η μουσική τους ήχους, η ζωγραφική το χρώμα και τη φόρμα. Ο κινηματογράφος έχει σχέση με τη ζωγραφική, τη φωτογραφία, τη λογοτεχνία, τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική, τη μουσική και το θέατρο, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η πρώτη ύλη του κινηματογράφου είναι λίγο από την πρώτη ύλη όλων των τεχνών που αναφέραμε. Η αλήθεια είναι ότι ορισμένοι ιστορικοί και θεωρητικοί του κινηματογράφου ισχυρίζονται ότι αυτό είναι αληθές, αλλά όχι όλοι.

Αν δει όμως κάποιος πιο προσεχτικά μια ταινία, τότε θα παρατηρήσει ότι είναι πολύ δύσκολο να αναγνωρίσουμε την ποσότητα κάθε ενός περιεχομένου από τη γλώσσα, τη φόρμα, τη μορφή, τη σύνθεση στο χώρο, τον ήχο, τη μελωδία, την υποκριτική που υπάρχει σε μια δεδομένη κινηματογραφική δομή. Λέγοντας «κινηματογραφική δομή» εννοούμε ότι η κινηματογραφική αφήγηση, δηλαδή ο κινηματογραφικός λόγος, χωρίζεται σε αρκετές δομές που σχετίζονται μεταξύ τους έτσι ώστε να δώσουν μια ενιαία και ολοκληρωμένη αφήγηση στον κινηματογράφο.

Κατά συνέπεια, η κινηματογραφική ταινία είναι μια περίπλοκη οργάνωση εικόνων και ήχων η οποία βασίζεται στην επιλογή και τη σειρά των πλάνων. Όπως έχουμε πει και προηγούμενα, ο κινηματογράφος βασίζεται πολύ στην τεχνική. Χρειάζεται ειδικού τύπου μηχανή προβολής και λήψης των εικόνων, οι μικρές στατικές φωτογραφίες (τα καρέ) διαδέχονται η μία την άλλη με τέτοια ταχύτητα (24 καρέ το δευτερόλεπτο) έτσι ώστε να σχηματίζεται η εντύπωση ότι είναι μια ενιαία εικόνα. Νοηματικά, μια σειρά από καρέ κάνουν, δομούν, μια σεκάνς και οι πολλές σεκάνς, όπως έχουν προσαρμοστεί (στο μοντάζ) δομούν την ταινία. Οι σεκάνς, αν τις μελετήσουμε από την πλευρά του νοήματος, χωρίζονται σε σκηνές οι οποίες, με τη σειρά τους χωρίζονται σε πλάνα. Δύο ή περισσότερες σεκάνς κάνουν μια συνέχιση.

Μια ταινία αν τη δούμε σαν ένα ενιαίο αφηγηματικό σύνολο, μια ολοκληρωμένη, δηλαδή αφήγηση, θα είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε αυτό το χωρισμό. Τα μεγάλα, ενιαία και, σχετικά, αυτόνομα αφηγηματικά σύνολα, θα τις λέγαμε συνέχειες. Αυτές, όπως και όλα τα άλλα αφηγηματικά στοιχεία, είναι αυτόνομα με τα άλλα, αλλά ουσιαστικά έχουν κάποια αφηγηματική σχέση, διότι αν δεν είχαν θα είχαμε αφηγηματικά χάσματα και όχι μια αφηγηματική συνέχεια, όπως συμβαίνει και στις άλλες τέχνες. Αν ξεχωρίσουμε τις συνέχειες (τι μεγάλες αφηγηματικές ενότητες), θα μπορούμε πιο εύκολα να δούμε τις σεκάνς, που και αυτές είναι ενιαίες αλλά πιο μικρές από τις συνέχειες, κατόπιν τις σκηνές, που είναι και αυτές ενιαίες αλλά πολύ μικρότερης χρονικής διάρκειας, για να καταλήξουμε στα πλάνα, τα μικρότερα αφηγηματικά στοιχεία.

Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να κάνουμε δύο πράγματα: α. να τεμαχίσουμε την κινηματογραφική αφήγηση σε μεγαλύτερα ή μικρότερα αφηγηματικά στοιχεία και β. να δούμε πως αυτά τα στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους (τα συνδετικά μόρια) και ποια είναι τα κοινά αφηγηματικά μέρη στα διάφορα στοιχεία. Βρίσκοντας αυτά τα συνδετικά μόρια και τα κοινά μέρη μπορούμε να βρούμε το ρυθμό της αφήγησης ο οποίος γίνεται με τη σύνδεση των στοιχείων μεταξύ τους, δηλαδή με το μοντάζ.

Εύκολα, λοιπόν, βλέπουμε ότι η κινηματογραφική αφήγηση έχει την ίδια ακριβώς δομή με τη λογοτεχνική, τη μουσική και τη θεατρική. Η διαφορά είναι ότι στον κινηματογράφο εκφραζόμαστε με εικόνες και ήχους συγχρόνως. Κατά συνέπεια, αυτή η δομή δεν είναι κάτι το καινούργιο για εμάς, αλλά ο τρόπος έκφρασής της είναι κάτι το καινούργιο.

Στον κινηματογράφο, περισσότερο από όλες τις άλλες τέχνες, συνυπάρχουν η μορφή και το περιεχόμενο ενιαία και αυτόνομα συγχρόνως. Δηλαδή, μπορούμε να δούμε μια εικόνα ή μια αλληλουχία εικόνων σε μια ταινία τόσο σα μια εικαστική σύνθεση (μορφή) όσο και σαν ένα αφηγηματικό περιεχόμενο. Μπορεί το ένα ή το άλλο να μας τραβήξει περισσότερο την προσοχή μας, όμως θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι η μορφή και το περιεχόμενο είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος, άρα αδιαίρετες. Θα ήταν λάθος να βλέπαμε τη μία χωρίς το άλλο και, σε κάθε περίπτωση, θα μας οδηγούσε σε λάθος συμπεράσματα.

Θα ήταν καλό να προσπαθήσετε να κάνετε το διαχωρισμό που αναφέραμε στα «Φώτα της Πόλης» και να βρείτε τα συνδετικά στοιχεία, αφού όμως την έχετε δει όλη την ταινία, τουλάχιστον μια φορά ολόκληρη. Πρέπει να προσπαθήσετε να βρείτε τις (σχετικά) αυτοτελείς αφηγηματικές ενότητες, μεγαλύτερες ή μικρότερες. Για παράδειγμα: Η βόλτα του Σαρλό στην πόλη όπου συναντά για πρώτη φορά τα παιδιά που τον κοροϊδεύουν, το εργάτη που τον κοιτάζει περιφρονητικά κ.λπ. είναι μια ενιαία αφηγηματική ενότητα η οποία μας εισάγει στην έννοια του περιθωριακού, αυτή η ενότητα έχει άμεση αφηγηματική συνάφεια με άλλες, άρα είναι αφηγηματική υποενότητα και έχει αφηγηματική σχέση με τις ενότητες όπου γνωρίζει και ερωτεύεται το τυφλό κορίτσι.

Περιεχόμενα