ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Νοέ 17, 2013 Κινηματογράφος 0

Η ΝΥΧΤΑ ΠΟΥ ΟΛΑ ΕΓΙΝΑΝ ΚΟΚΚΙΝΑ

Το 1967 είναι μια από τις χρονιές που σημάδεψε τον ελληνικό κινηματογράφο. Έχει ήδη αρχίσει η άνοιξη του ελληνικού κινηματογράφου και έρχεται το απότομο φρενάρισμα μιας ανάπτυξης που, πιθανόν, θα έδινε πολλά στην Έβδομη Τέχνη στην Ελλάδα. Για επτά χρόνια, όπως και άλλες δραστηριότητες, έτσι και η καλλιτεχνική δημιουργία στον κινηματογράφο στερήθηκε ένα μεγάλο δυναμικό που προτίμησε να πάει σε άλλες χώρες για να εκφρασθεί.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 οι Έλληνες κινηματογραφιστές ήθελαν να εξελίξουν την κινηματογραφική τέχνη. Ταινίες έρχονται από το εξωτερικό, ιδίως από τη Γαλλία, βιβλία και περιοδικά κυκλοφορούν και εισάγονται από άλλες χώρες, όλα αυτά δείχνουν ότι ο κινηματογράφος είναι τέχνη και δεν έχει καμία σχέση με αυτό που υπάρχει στην Ελλάδα. Αν ξεχωρίζουν κάποιες ταινίες από τη μαζική παραγωγή εκείνης της εποχής είναι επειδή το σενάριο προερχόταν από πετυχημένα θεατρικά έργα. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 άρχισαν να φαίνονται κάποιες δουλειές ή κάποιες ατομικές προσπάθειες που πρότειναν κάτι καινούργιο.

Θα δούμε το «Μακεδονικό γάμο», του Τάκη Κανελλόπουλου, την «Κοινωνική σαπίλα», του Στέλιου Τατασόπουλου, το «Πικρό ψωμί», του Γρηγόρη Γρηγορίου, και, φυσικά την «Αναπαράσταση», του Θόδωρου Αγγελόπουλου, και «Μέχρι το πλοίο», του Αλέξη Δαμιανού. Αυτό το ανανεωτικό κίνημα, όπως και η κίνηση προοδευτικών και αριστερών κινηματογραφιστών, ανάμεσά τους ο Λέοντας Λοΐσιος, ο Ροβήρος Μανθούλης, ο Γιάννης Μπακογιαννόπουλος κ.ά., όλα αυτά επιβραδύνθηκαν με την επιβολή του αυταρχισμού της χούντας. Η αρχή του τέλους για τη χούντα ήταν η εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973. Το σοκ που υπέστη η παγκόσμια κοινότητα ήταν η εισβολή του τανκς στο Πολυτεχνείο και οι δολοφονίες πολλών αγωνιστών και αμέτοχων πολιτών από τις σφαίρες του καθεστώτος. Ήταν 17 Νοέμβρη 1973.

Ο γράφων ήταν τότε μόλις 13 χρόνων. Είχε μάθει να μη μιλά για τα κακώς κείμενα, εκτός οικογένειας, όπως να μην μιλά για τα τραγούδια του Θεοδωράκη που ακούγονταν πολύ χαμηλόφωνα στο σπίτι. Οι γονείς του -και κατ’επέκταση και αυτός- θα είχαν πρόβλημα. Τώρα μάθαινε να μην κυκλοφορά άσκοπα στο δρόμο. Ένα πολυβόλο(;) από την Ακρόπολη σημάδευε προς το μπαλκόνι, τυχαία, αλλά από τυχαίες βολές σκοτώθηκαν κάποιοι άνθρωποι εκείνες τις μέρες στην Αθήνα. Πολύ αργότερα ήρθε ο κινηματογράφος στη ζωή του. Οι ταινίες που μετάφραζαν την πραγματικότητα, άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο. Με αφορμή αυτές η μνήμη θα ενεργοποιηθεί ξανά.

Ο κινηματογράφος μπορεί να μην είχε ελεύθερη έκφραση επί χούντας, όμως υπήρχαν σκηνοθέτες που έκαναν το μαχητικό κινηματογράφο, τον οποίο ονόμασαν αργότερα αγωνιστικό. Αριστεροί ή ακροαριστεροί τράβαγαν με μηχανές 16mm ότι γινόταν, όπως την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου και την πορεία του κόσμου μετά από αυτή, τις κινητοποιήσεις στα Άσπρα Χώματα, τα προβλήματα στα Μέγαρα κ.λπ. Οι παραγωγές αυτές αργότερα βρήκαν το δρόμο προς την αίθουσα προβολής. Η ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου ελάχιστα ασχολήθηκε μαζί τους. Και όμως σκηνοθέτες όπως ο Θόδωρος Μαραγκός, ο Γιώργος Τσεμπερόπουλος, ο Γιάννης Σμαραγδής, ο Κώστας Ζυρίνης, ο Λάμπρος Παπαδημητράκης κ.ά. πλαισιωμένοι από ανώνυμους συνεργάτες κατέγραφαν και έκαναν ντοκιμαντέρ που λίγο-πολύ σήμερα αγνοούνται.

Δίπλα σε αυτές τις ταινίες υπήρχαν και οι καθαρά μυθοπλαστικές, όπως η «Δοκιμή» (1974), του Ζιλ Ντασσέν, σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και με πρωταγωνίστρια τη Μελίνα Μερκούρη, «Την ημέρα που βγήκαν τα ψάρια στη στεριά» (1967) και «Αττίλας ‘74» (1975), του Μιχάλη Κακογιάννη, λογοκριμένη από το απολυταρχικό καθεστώς του Κωνσταντίνου Καραμανλή, «Εδώ Πολυτεχνείο» (1974), του Δημήτρη Μακρή, βασισμένη στην ταινία με τον ίδιο τίτλο που ήταν συλλογική. Αυτή η ταινία, «Εδώ Πολυτεχνείο», ήταν μια συλλογική εργασία σκηνοθετών και κινηματογραφιστών, άγνωστων ποιων, αφού η ανωνυμία τους ήταν επιβεβλημένη, για λόγους ασφαλείας. Κάποια πλάνα γύρισε ένας Ολλανδός από ένα ξενοδοχείο ακριβώς απέναντι από την πύλη του Πολυτεχνείου, δικά του είναι αυτά που δείχνουν την πόρτα να πέφτει και το τανκς να πλακώνει τους ανθρώπους. Κρυφά φυγαδεύτηκαν τα φιλμ στην Ιταλία και εκεί έγινε το μοντάζ, προϊόν μιας συλλογικής εργασίας, για να επανέλθει η ταινία στην Ελλάδα και κακώς να την οικειοποιηθεί ο Κώστας Ζυρίνης, γιατί ήταν ο μόνος που μπορούσε να κόψει Δελτίο Αποστολής για να πάει η ταινία στην ΕΡΤ και να προβληθεί στη μνήμη του Πολυτεχνείου, όπως μου ανέφεραν αξιόπιστες πηγές.

Σήμερα, 40 χρόνια μετά, ας στρέψουμε το βλέμμα μας πίσω. Με τον κίνδυνο να ακινητοποιηθούμε, όπως η γυναίκα του Λωτ, όταν θυμηθούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που υποστηρίζουν ότι στο Πολυτεχνείο δεν σκοτώθηκε κανείς, ότι ήταν μια υπόθεση αναρχικών, ότι ήταν πίσω το ΚΚΕ (το οποίο ήταν τότε στην ΕΣΣΔ), ότι αν δεν έπεφτε η χούντα η Ελλάδα θα ήταν καλύτερα, ότι…, ακόμα αν δούμε ότι το «Ψωμί-παιδεία-ελευθερία», το σύνθημα του Πολυτεχνείου, σήμερα είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, τότε μένει να αναρωτηθούμε σε ποια κοινωνία ζούμε. Πολύ πιθανόν σε μια κοινωνία νεκρή, γιατί έθνος χωρίς μνήμη και ιστορία είναι νεκρό, πάντως δεν μπορεί να καυχιέται ότι είναι συνέχεια της Ελλάδας του Περικλή, του Σωκράτη, του Αριστοτέλη, του Λεωνίδα, του Αγησιλάου, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Φίλιππου…

Μήπως πρέπει να δούμε τα θέματα που μας βασανίζουν πιο ψύχραιμα, να ξαναβρούμε το βιωματικό τρόπο ζωής που χάσαμε, να δεχτούμε υπό όρους το δυτικό τρόπο ζωής και να βάλουμε μέσα στη ζωή μας τον ορθολογισμό και την τιμιότητα, την αγάπη για τον πλησίον μας και το έθνος μας; Τελικά να γυρίσουμε την πλάτη σε ιδεολογικά μικρόβια της κοινωνίας όπως η Χρυσή Αυγή και άλλα φασιστοειδή; Να ξαναβρούμε το Πολυτεχνείο και να καταλάβουμε το νόημα της επανάστασή του;

Γιάννης Φραγκούλης