ΤΟ ΠΑΛΤΟ

Μάι 03, 2020 Θέατρο 0

γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η θεατρική παράσταση «Το παλτό», του Νικολάι Γκογκόλ, ανέβηκε στο θέατρο Σοφούλη, στην Καλαμαριά, στη Θεσσαλονίκη, σε σκηνοθεσία του Αντώνη Καραγιάννη. Προσπαθώντας να αποτιμήσουμε με δύο λόγια την παράσταση και συνοψίζοντας την κριτική μας, μπορούμε να πούμε ότι η παράσταση καθήλωσε το κοινό, ανέδειξε τις ψυχικές αντιτάσεις του ανθρώπου και σηματοδότησε με ακρίβεια την πτώση του, τόσο ψυχολογική όσο και βιολογική.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Ο Ακάκιος, ο κεντρικός ήρωας του έργου, γύρω από τον οποίο σχηματίζονται ομόκεντροι κύκλοι, είναι ένας τίμιος, ευσυνείδητος και αγνός υπάλληλος, που υπηρετεί ένα μηχανισμό, επινοημένο και φτιαγμένο ώστε να υποτάσσει, να αποβλακώνει και να αμείβει ελάχιστα. Ταλαιπωρημένος από το βαρύ χειμώνα της Αγίας Πετρούπολης, ο Ακάκιος πείθεται να αντικαταστήσει το παλιό και φθαρμένο του παλτό με ένα νέο και όμορφο. Αυτή η πράξη, όσο ασήμαντη και να φαίνεται στις μέρες μας, αλλάζει οριστικά και αμετάκλητα τη ζωή του. Γίνεται η αιτία να βιώσει το πιο σκληρό πρόσωπο της βαθιάς ταξικής ρωσικής κοινωνίας στα μέσα του 19^ου αιώνα. Ένα γεγονός που το σπρώχνει βίαια στην τραγική του πτώση.

Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Δύο πρόσωπα παίζουν σε αυτό το έργο. Ο βασικός πρωταγωνιστής είναι ο Ακάκιος. Στο σώμα και στον ψυχικό του κόσμο βασίζεται όλο το έργο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Ακάκιος είναι το σημαίνον του ανθρώπου που καταπιέζεται σε τέτοιο βαθμό που η προσωπικότητά του καταρρακώνεται τόσο που φτάνει τελικά στην ψύχωση και, στο τέλος, στη βιολογική του εξόντωση. Υπάρχουν όμως κάποια σημεία που, αν τα μελετήσουμε πιο καλά, θα φωτίσουν τα στοιχεία της προσωπικότητας του Ακάκιου.

Η δουλειά του είναι μία ρουτίνα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εργασία του είναι κληρονομική. Ο πατέρας του ήταν και αυτός σε παρόμοια θέση, στο δημόσιο. Αυτός είναι ευχαριστημένος με αυτή τη θέση του. Δε θέλει κάτι παραπάνω. Οι ταπεινώσεις και οι προσβολές δεν τον αγγίζουν. Το παλιό παλτό του είναι ένα αντικείμενο πάνω στο οποίο έχει συνδέσει όση απόλαυση χρειάζεται για να μπορέσει να συνεχίσει να ζει, για να έχει νόημα η ζωή του. Αυτό το παλτό δεν είναι ένα χρηστικό αντικείμενο αλλά ένα όχημα ευχαρίστησης, δεν μπορεί να δει αν είναι άχρηστο, τόσο φθαρμένο όπως είναι, αλλά δεν μπορεί να αποχωριστεί από αυτό αφού είναι αυτό που τον κρατάει στη ζωή.

Από τον τρόπο ομιλίας του καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο άνθρωπος έχει κάποιο έντονο ψυχολογικό ή νοητικό πρόβλημα. Ο θεατής δεν είναι σίγουρος για την ψυχική ή νοητική του κατάσταση. Το μόνο που μπορούμε να πούμε σίγουρα είναι ότι πρόκειται για έναν «ανθρωπάκο». Ο Γκογκόλ δομεί έναν άνθρωπο, γρανάζι σε ένα σύστημα εκμετάλλευσης και καταπίεσης του ατόμου. Ο σκηνοθέτης αυτής της παράστασης ακολουθεί πιστά τον τρόπο δόμησης του χαρακτήρα στην πρωτότυπη αφήγηση. Ο πρωταγωνιστής δεν ξεφεύγει ούτε στιγμή από αυτό το πλαίσιο, ο τρόπος ομιλίας του, κατά συνέπεια η αναπνοή του, οι κινήσεις του σώματός του, ο ρυθμός της κίνησής του και ο σωματότυπός του παραπέμπουν σε έναν άνθρωπο που έχει εκμηδενιστεί από ένα σύστημα που θέλει τον άνθρωπο πιόνι σε ένα μηχανισμό που κυβερνάται από ένα διευθυντήριο.

Όταν πείθεται, από ένα συνάδελφό του, να ράψει ένα καινούργιο παλτό, τότε αλλάζει λίγο και βλέπουμε έναν άνθρωπο χαρωπό. Τι έχει συμβεί; Έχει αλλάξει ο χαρακτήρας του, ξαφνικά; Θα καταλάβουμε πολύ γρήγορα ότι υπάρχει μία μετατόπιση του οχήματος της απόλαυσης σε ένα άλλο αντικείμενο, διατηρώντας έτσι την ίδια ψυχολογική διαδρομή, από το ασυνείδητο στο συνειδητό, αντλώντας, με τον ίδιο τρόπο, δύναμη για να ζήσει. Στην αφήγηση του Γκογκόλ και στη θεατρική της μεταφορά βλέπουμε την αρχή της πτώσης, η οποία σηματοδοτείται από την απώλεια.

Πρόκειται για μία εγκληματική ενέργεια, για την κλοπή του νέου παλτού από ένα κλέφτη. Αυτή όμως η ενέργεια μας φέρνει, στην ουσία, στο φόβο του ευνουχισμού. Ο Ακάκιος φανερώνει πλέον, όταν βλέπει την πτώση του, το πραγματικό του πρόβλημα. Η επίκληση στη μητέρα του, η αίτηση για αγάπη από αυτή και η ανάγκη του να τη βρει είναι ζωτικής σημασίας για αυτόν. Όλα έχουν γίνει για να επιστρέψει στη μητρική ηδονή και ασφάλεια και είναι διατεθειμένος να το πληρώσει με την ίδια τη ζωή του.

Ο Ακάκιος σπαρταρά. Βρίσκει την ευχαρίστηση που τόσο καιρό την είχε με λανθάνοντα τρόπο. Ενώνεται με τη μητέρα του και φεύγει ευτυχισμένος. Ο Κρίτωνας Ζαχαριάδης ήταν συγκλονιστικός στο ρόλο του. Ήταν ο Ακάκιος κάθε στιγμή. Μετέδιδε το ανθρώπινο πάθος, σε όλες τις κλιμακώσεις του. Ζούσε μέσα στο ρόλο και μας έβαλε μέσα στα πάθη του δοκιμαζόμενου άντρα. Ο Βασίλης Κανελλόπουλος, ενσαρκώνοντας διάφορους ρόλους, υποστήριξε πολύ καλά τον εσωτερικό αγώνα του Ακάκιου. Η σκηνοθεσία είχε προσέξει πολύ για να αποδώσει με ακρίβεια τους χαρακτήρες, τις εναλλαγές τους, δίνοντας το ρυθμό που χρειαζόταν ο θεατής για να μην αποσπαστεί η προσοχή του. Μοναδική ένστασή μας είναι το τραγούδι που δεν ταίριαζε με την ένταση των χαρακτήρων, καλύτερα θα ήταν μία ενορχήστρωση που θα ανέβαζε τους τόνους, με το ρυθμό της μουσικής. Η ενδυματολογία ήταν τόσο μινιμαλιστική που απέδιδε το κλίμα της εποχής, αλλά και τις ελλείψεις του κεντρικού χαρακτήρα.

Η παράσταση «κατέβηκε» λόγω της επιδημίας του κορωναϊού. Η επιτυχία της ήταν μεγάλη, αφού το θέατρο ήταν σχεδόν γεμάτο, παρά κάποιες ακυρώσεις που έγιναν. Νομίζουμε ότι είναι σωστό να επανέλθει, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, γιατί το κοινό έχει ανάγκη τέτοιες θεατρικές δημιουργίες που καταφέρνουν να το βάζουν όχι μόνο μέσα στο ρόλο, αλλά, πολύ περισσότερο, να τον παρακινούν να δει, μέσα στον εαυτό του, αυτά τα θέματα που τον προβληματίζουν, τον Ακάκιο που κρύβει μέσα του, να μπορέσει, τελικά, να δημιουργήσει μία δική του άποψη για την αντιμετώπιση του ανθρώπου από το σύστημα που κανονίζει τη διακυβέρνηση της κοινωνίας, να υπάρχει, έτσι, μία επικοινωνία, κοινού-θεατρικού έργου, που μπορεί να διαμορφώσει ένα άλλο τρόπο αντίληψης της ζωής.

Ο Αντώνης Καραγιάννης, μετά το «Δεσποινίς χάος», μας ταξιδεύει σε άλλα τοπία της ψυχής, οικεία σε εμάς αλλά και, συγχρόνως, ανοίκεια, επειδή δεν τους έχουμε δώσει την πρέπουσα σημασία. Η σκηνοθετική του ματιά ψυχαγωγεί με την έννοια του προβληματισμού, μπαίνοντας έτσι στην ουσία του θεάτρου, αναδεικνύοντας ένα κλασικό έργο, δίνοντάς του την επίκαιρη σημασία του που, έτσι ή αλλιώς, έχει. Από την παράσταση δεν μπορούσες να αφαιρέσεις κάτι, παρά μόνο αν ήθελες να την καταστρέψεις. «Το παλτό» άγγιξε την τελειότητα.