TΟ ΠΑΓΚΑΚΙ

Οκτ 26, 2019 Θέατρο 0

ΜΟΝΑΞΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΙΚΟΤΗΤΑ

μία κριτική ανάγνωση στο «Παγκάκι»

του Γιάννη Φραγκούλη

Δύο άγνωστοι συναντιούνται σε ένα παγκάκι, κάπου σε ένα πάρκο, μιας πόλης. Τίποτε δεν είναι προσδιορισμένο. Ούτε ο χώρος, ούτε ο χρόνος, ούτε ποιοι είναι αυτοί οι δύο. Μήπως γνωρίζονται; Μήπως υπάρχει μία προϊστορία στη σχέση που πάει να δημιουργηθεί τώρα; Αυτή η πολλαπλή απροσδιοριστία μας δίνει το δικαίωμα να πούμε ότι αυτοί οι δύο άνθρωποι είναι το αναφερόμενο του μοναχικού ανθρώπου, του απελπισμένου, αυτού που ψάχνει να βρει εναγωνίως έναν άλλο άνθρωπο για να έχει κάποιο ενδιαφέρον η ζωή του.

Το θεατρικό έργο του Αλεξάντερ Γκέλμαν, «Το παγκάκι», γράφτηκε το 1983, λίγο πριν η Σοβιετική Ένωση καταρρεύσει και διαιρεθεί σε αρκετά κράτη, διαμελισθεί αυτό το κομμουνιστικό κράτος που δύσκολα κρατιόταν ακόμα στα πόδια του. Η γραφειοκρατία και η διαφθορά καλά κρατούσε στην ελίτ του κομμουνιστικού κόμματος, σε μία χώρα που ο άνθρωπος δεν ήταν παρά ένα γρανάζι ενός μηχανισμού που ελάχιστα διέφερε από τον καπιταλισμό, όσον αφορά στη σημαντικότητα του ανθρώπου. Οι πολιτικές αναλύσεις είναι πολλές, άλλες υπέρ και άλλες κατά της σοβιετικής διακυβέρνησης. Σε αυτό το θεατρικό έργο βλέπουμε τον άνθρωπο σα μονάδα που έχει βυθιστεί στην αλλοτρίωση, η κοινωνία έχει αποσχιστεί και ο καθένας είναι μόνος του, ακόμα και αν είναι μαζί με άλλους. Με αυτά τα λόγια αρχίζει η αφήγηση του θεατρικού έργου.

Ο Γιώργος Κιμούλης έχει αναλάβει τη διασκευή, τη διαμόρφωση του χώρου, τη σκηνοθεσία, κρατάει και τον ένα από τους δύο πρωταγωνιστικό ρόλο. Δίπλα του έχει τη Φωτεινή Μπαξεβάνη που ενσαρκώνει με πολλή μεγάλη επιτυχία τη γυναίκα που είναι το σημείο αναφοράς και ο ρυθμιστής των συμπεριφορών και για τους δύο. Ένα έργο για δύο πρόσωπα που δε σε αφήνει ούτε μία στιγμή να βαρεθείς, να αφήσεις την προσοχή σου να ξεφύγει από το σκηνικό χώρο. Η σκηνοθεσία του Γιώργου Κιμούλη είναι εξαιρετική. Οι κινήσεις των ηθοποιών είναι πραγματολογικές, το έργο πατά στο ρεαλιστικό και, με την πρώτη ματιά, παραμένει εκεί. Η ομιλία είναι καθημερινή, δεν έχει ίχνος φιλολογικού καθωσπρεπισμού, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μία παράσταση που θα μπορούσε να παίξει και να σκηνοθετήσει οποιοσδήποτε. Είναι όμως έτσι;

Αν δούμε την παράσταση με πιο προσεχτικό βλέμμα, τότε θα ανακαλύψουμε το βάθος της. Πίσω από το φαινομενικά ρεαλιστικό υπάρχει μία πολλή μεγάλη ανάλυση των χαρακτήρων. Ο άντρας είναι ο σημαίνων χαρακτήρας επειδή σε αυτόν προβάλλεται η ασυναρτησία, η αλητεία, η αδιαφορία και η διαφθορά που χαρακτηρίζουν τις σχέσεις στη σύγχρονή μας κοινωνία. Με αυτή την έννοια, αυτοί οι δύο χαρακτήρες θα μπορούσαν να ήταν οπουδήποτε, σε οποιαδήποτε χώρα ή πόλη του κόσμου. Το έργο έχει λοιπόν παγκόσμιο χαρακτήρα. Ο θεατής ταυτίζεται από την πρώτη στιγμή, όταν εμφανίζεται ο Γιώργος Κιμούλης και είναι σα να συνομιλεί με έναν από τους θεατές, ενώ αναφέρεται σε όλους. Ακόμα όταν τα δρώμενα κάπως προσδιορίζονται, εκεί βλέπουμε τη δική μας σχέση.

Ο συγγραφέας του έργου έχει βάλει τόσες ανατροπές που το ενδιαφέρον του θεατή διατηρείται αμείωτο. Ο σκηνοθέτης διατηρεί αυτές τις ανατροπές, εκσυγχρονίζει το θεατρικό κείμενο, διατηρώντας όμως την αρχική δομή. Πολύ γρήγορα καταλαβαίνουμε ότι το σημείο προβολής, άρα το αναφερόμενο, είναι η γυναίκα. Η γυναικεία φιγούρα είναι αυτή που τραβά τη θεατρική αφήγηση, πηγαίνοντάς την πότε εδώ και πότε εκεί, αλλάζοντας το ίδιο το κείμενο, δίνοντάς του πότε τραγική και πότε κωμική δομή. Η Φωτεινή Μπαξεβάνη παίζει αριστουργηματικά αυτό το ρόλο, δίνει το σωστό χρώμα σε όλες τις διακυμάνσεις του χαρακτήρα της.

Ο άντρας συνομιλεί, τελικά, με τον Άλλο αυτής της γυναίκας, σύμφωνα με τη θεώρηση του Λακάν. Κατά συνέπεια έχουμε ένα υστερικό λόγο από τη μεριά της που καταφέρνει να μας παραπλανεί, να μη δείχνει ποιο είναι σωστό και ποιο ψέμα, που είναι η απάτη. Αυτός ο υστερικός λόγος ακολουθείται από την αντρική υστερία. Ουσιαστικά δεν είναι αυτοί οι πραγματικοί χαρακτήρες που συνομιλούν, αλλά ο Άλλος ο εαυτός τους, ο υστερικός που συνεχώς μεταλλάσσεται. Για να είμαστε πιο ακριβείς δε συνομιλούν. Διαπραγματεύονται με τον εαυτό τους. Επιχειρούν να αναφέρονται μόνο σε αυτόν, αλλά, και πάλι, δεν τα καταφέρνουν. Βουλιάζουν όλο και περισσότερο στην παράνοια.

Το έργο περιγράφει αυτή την ατομική παράνοια που είναι εύκολο να δούμε ότι είναι, ουσιαστικά αυτή η σχιζοφρένεια της κοινωνίας που ένα προσεχτικό μάτι μπορεί να δει καθημερινά στη σύγχρονή μας κοινωνία. Άρα, το έργο είναι και διαχρονικό. Ο λόγος είναι παραληρηματικός, έτσι όπως ταιριάζει στην περίπτωση, οι κινήσεις είναι απλές για να δώσουν έμφαση στην εκφορά του λόγου και όχι στην κινησιολογία. Το κλείσιμο του έργου, το πέταγμα των κλειδιών, η αποφυγή της δέσμευσης, και η αυτάρεσκη χειρονομία του αποχαιρετισμού στο κοινό από τον Κιμούλη, μας ωθεί να σκεφτούμε το βάθος των χαρακτήρων και που ακριβώς βρίσκεται το κωμικό και το τραγικό ή που η τραγικότητα ελλοχεύει στη κωμωδία. Να κάνουμε, ουσιαστικά, μία άλλη, πιο βαθιά, ανάγνωση του έργου. Για αυτό ίσως θα έπρεπε να δει κάποιος την παράσταση δύο τουλάχιστον φορές.

Το σκηνικό είναι απλό, η μουσική, της Φωτεινής Μπαξεβάνη πολύ καλή, με διακριτικότητα τονίζουν τους χαρακτήρες, τη δομή τους, μας προτρέπουν να εστιάσουμε αποκλειστικά και μόνο σε αυτούς. Μία εξαιρετική παράσταση από δύο ηθοποιούς που έχουν δώσει πολλές φορές δείγματα της ηθοποιίας τους.