ΣΜΙΛΕΜΕΝΕΣ ΨΥΧΕΣ

Απρ 29, 2025 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΕΝΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΥ

Σμιλεμένες ψυχές: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Είδαμε την ταινία «Σμιλεμένες ψυχές», του Σταύρου Ψυλλάκη, στο 27^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Το θέμα είναι τέτοιο που δρομολογεί τα συναισθήματα του θεατή όσον αφορά στην προσφορά ενός Ελβετού οδοντίατρου στους χανσενικούς ασθενείς στην Ελλάδα. Ο σκηνοθέτης ακολουθεί την γραμμή που έχει χαράξει εδώ και πολλά χρόνια. Αναφέρει το θέμα, μπαίνει σιγά σιγά σε αυτό και προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή του θεατή τόσο στο αντικείμενο της μελέτης του όσο και στην περιρρέουσα πραγματικότητα.

Σμιλεμένες ψυχές: Η ταινία

Είναι το πορτρέτο του Ζιλιέν Γκριβέλ, ενός Ελβετού οδοντιάτρου που έφτασε στην Ελλάδα το 1972 με σκοπό να φροντίσει τα δόντια ενός χανσενικού στην Αθήνα, στο νοσοκομείο Αγία Βάρβαρα. Ο ερχομός του στη χώρα θα τόνιζε τα φιλελληνικά του αισθήματα -αφηγείται την ιστορία του σε όλο το ντοκιμαντέρ σε άπταιστα ελληνικά-, αλλά κυρίως θα έδινε ένα νόημα στη δική του εκδοχή της προσφοράς και του «μοιράσματος».

Ο Γκριβέλ θα επέστρεφε σε τακτά διαστήματα στη χώρα για να φροντίσει τα δόντια των χανσενικών δωρεάν, ενώ θα άρχιζε να αναπτύσσει σχέσεις με χανσενικούς που είχαν ζήσει και στη Σπιναλόγκα και στη συνέχεια στην Ελούντα, μέλος και ο ίδιος μιας κοινωνίας που έζησε με το βάρος της κάτω από την αδιαφορία ενός ολόκληρου κράτους για μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της.

Σμιλεμένες ψυχές: Η ιστορία

Ο Σταύρος Ψυλλάκης αφήνει τον Ζιλιέν Γκριβέλ να αφηγηθεί την ιστορία του. Ο πρωταγωνιστής του πιάνει το νήμα της ιστορίας του και το οδηγεί στον χώρο της Ιστορίας, ως γενική έννοια. Εκεί το αφηγηματικό τοπίο μεταλλάσσεται. Η δική του ιστορία γίνεται μια αφήγηση για την κοινότητα αυτών των ασθενών και, μετά, για την αντιμετώπισή τους στην Ελλάδα, ακολούθως για την νεότερη ελληνική ιστορία.

Όλα αυτά μπορούν να δομηθούν στο μοντάζ. Ο σκηνοθέτης έχει μικρά ιστορικά αφηγήματα, υλικό για να φτιάξει την δική του αφήγηση. Αυτό που θέλει είναι να κάνει ένα πορτρέτο. Στη συνέχεια θέλει να το μπολιάσει με αυτά τα στοιχεία που θα μετατρέψουν την προσωπογραφία σε ένα ιστορικό αφήγημα για την Ελλάδα και το φιλελληνικό κίνημα. Τα καταφέρνει κάνοντας μικρά αφηγηματικά κείμενα που ξεδιπλώνουν το ιστορικό αφήγημα και δίνουν ρυθμό στην ταινία.

Σμιλεμένες ψυχές: Οι πτυχές της ιστορίας

Με αυτό τον τρόπο έχουμε την άρθρωσή της και, συγχρόνως, δημιουργεί παράθυρα για διαφυγή του ενδιαφέροντος του θεατή σε παράπλευρα θέματα που πλέκουν τον ιστορικό ιστό που περιλαμβάνει την ζωή του ατόμου που παρακολουθούμε, την ιστορία της Ελλάδας, στην νεότερη εποχή, και το αφήγημα της παγκόσμιας κοινότητας που έχει να κάνει και με την επαφή των πολιτών άλλων χωρών με την ελληνική πραγματικότητα.

Ο Ζιλιέν Γκριβέλ είναι σεμνός, απλός, χωρίς εξάρσεις αναφέρει όσα έζησε. Την ιστορία του αφηγούνται κάποιοι που έχουν έρθει σε επαφή με αυτόν, δίνοντας την δική τους οπτική ματιά. Παρακολουθούμε έναν κόσμο που μεγαλώνει και περικλείει τον θεατή. Μπαίνουμε, με αυτό τον τρόπο, στην ιστορία που η ταινία αφηγείται και τότε το όλο θέμα μεταλλάσσεται ακόμα μια φορά: δεν έχουμε να κάνουμε πλέον μόνο με τους χανσενικούς και τον Ζιλιέν Γκριβέλ, αλλά με καταστάσεις που έχουμε ζήσει, φτιάχνοντας έτσι την δική μας ιστορία, την αφήγηση της ανθρώπινης ευαισθησίας στον πόνο του ανθρώπου.

Σμιλεμένες ψυχές: Η μυθοπλασία

Κορυφαία στιγμή της ταινίας είναι η στιγμή που ο Ζιλιέν Γκριβέλ ανακαλύπτει ότι στο ξενοδοχείο, όπου μένει όσα χρόνια έρχεται στην Αθήνα, υπάρχει μια πτέρυγα που γράφει το όνομά του. Αισθάνεται περήφανος, συγκινημένος, παίρνει το αντάλλαγμα της προσφοράς του, χωρίς να το έχει επιδιώξει. Οι στιγμές με την γυναίκα του είναι αυτές που μας δίνουν μια εικόνα ανθρωπιάς, ευαισθησίας και αγάπης.

Ο φακός του Σταύρου Ψυλλάκη παρακολουθεί διακριτικά ό,τι γίνεται. Είναι σαν ένας παρατηρητής που προτιμά να καταγράφει και μετά να ανασυνθέτει την ιστορία. Αυτός είναι ο τρόπος που ο σκηνοθέτης δημιουργεί τις ταινίες του, εδώ και χρόνια. Όλα τελειώνουν στο μοντάζ, όπως σε όλες τις ταινίες, εδώ όμως το μοντάζ είναι η δεύτερη σκηνοθεσία. Ο Σταύρος Ψυλλάκης δημιουργεί ρυθμό στην ταινία παραθέτοντας στοιχεία διαφορετικής χρονικής διάρκειας, άλλα με μικρότερη ή μεγαλύτερη συναισθηματική ένταση, φτιάχνει μια συγχορδία αισθημάτων που απλά τα προσφέρει στον θεατή. Αυτός θα πρέπει να τα πάρει και να ανασυντάξει την ιστορία στον ψυχικό του κόσμο. Έτσι η ταινία επιβιώνει μετά το τέλος της προβολής, για αρκετό καιρό, παραμένοντας στο κοινωνικό πεδίο ως ένα αξιόλογο συμβάν.