17ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ

Μαρ 08, 2015 Κινηματογράφος 0

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΣΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΣ

ΧΟΥΜΠΕΡΤ ΖΑΟΥΠΕΡ-ΑΛΕΞΑΝΤΡΟΥ ΣΟΛΟΜΟΝ

Το 17^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (13-22 Μαρτίου) τιμά φέτος μέσα από τα αφιερώματά του, δυο κινηματογραφιστές οι οποίοι μέσα από το έργο τους ασκούν έντονη κριτική στη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα: Τον Αυστριακό Hubert Sauper και τον Ρουμάνο Alexandru Solomon. Και οι δυο σκηνοθέτες θα παραβρεθούν στη διοργάνωση για να παρουσιάσουν τις ταινίες τους και να συνομιλήσουν με τους θεατές.

ΧΟΥΜΠΕΡΤ ΖΑΟΥΠΕΡ

Το όνομά του έχει συνδεθεί με το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ που στηλιτεύει κυρίως την εκμετάλλευση της αφρικανικής ηπείρου από τον δυτικό κόσμο. Ο πολυπράγμων Χούμπερτ Ζάουπερ -σκηνοθέτης, συγγραφέας, ηθοποιός και παραγωγός- έκανε παγκόσμια αίσθηση με το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ του «Ο εφιάλτης του Δαρβίνου» (2004), ταινία που εξετάζει την αποικιοκρατική αλιεία στη λίμνη Βικτώρια στην Τανζανία. Σε μια περιοχή που μαστίζεται από την απόλυτη φτώχεια, χιλιάδες τόνοι ψαριών αλιεύονται καθημερινά και αποστέλλονται σε κράτη της Δύσης.

Το ντοκιμαντέρ καταγράφει τόσο την οικονομική και πολιτική διαπλοκή όσο και τις κοινωνικές και οικολογικές επιπτώσεις του φαινομένου, ενώ διατηρεί πάντα στον άξονά του τον άνθρωπο. Το έργο του Ζάουπερ όμως ξεπερνά γεωγραφικά όρια. Ο ίδιος εξηγεί: «Οι τελευταίες μου ταινίες είναι γυρισμένες στην Αφρική, όμως δεν μιλούν για την Αφρική. Σ’ αυτή την περιοχή του κόσμου βρήκα τις συνθήκες για να περιγράψω την ειρωνεία και το αίνιγμα της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης».

Γεννημένος στις Αυστριακές Άλπεις, ο Ζάουπερ σπούδασε σκηνοθεσία στη Βιέννη και το Παρίσι, ενώ τα τελευταία χρόνια διδάσκει κινηματογράφο σε πανεπιστήμια της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Τα ντοκιμαντέρ του έχουν αποσπάσει σημαντικές διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ (Μπερλινάλε, Σάντανς κ.ά.), έχουν τιμηθεί με Σεζάρ και βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία, ενώ ο «Εφιάλτης του Δαρβίνου» ήταν υποψήφιος και για Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ. Το αφιέρωμα του 17^ου Φεστιβάλ στον Ζάουπερ εστιάζει σε ταινίες που καταγγέλλουν πρακτικές και πολιτικές, δίνοντας φωνή στους αδύναμους. Ωστόσο παρουσιάζει και ένα πρώτο δείγμα γραφής που αναδεικνύει την ευαισθησία του δημιουργού: Το «On the road with Emil» (1993), με πρωταγωνιστή έναν διευθυντή τσίρκου, μας ταξιδεύει στο χειμερινό αυστριακό τοπίο και ταυτόχρονα στις έννοιες των σχέσεων και της οικογένειας. Η ίδια ευαισθησία, με πιο μαχητική διάθεση διατρέχει όλο το έργο του σκηνοθέτη.

Το 1998, ο αυστριακός κινηματογραφιστής καταγράφει την οδυνηρή εμπειρία εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων Χούτου της Ρουάντα στη ζούγκλα του Ζαΐρ, μέσα από το «Kisangani diary». Όταν ο Ζαν Ρους είδε το ντοκιμαντέρ διακήρυξε τη γέννηση ενός νέου τύπου κινηματογράφου, του «σινεμά της επαφής», σημειώνοντας ότι αυτό «δεν είναι ακόμη ένα ντοκιμαντέρ ενός λευκού για τη Μαύρη Ήπειρο».

Το 2002, ο Ζάουπερ, κάνοντας ένα διάλειμμα από τα αφρικανικά θέματα, υπογράφει το «Alone with our stories», μια καταγγελία για την ενδοοικογενειακή βία (σωματική και ψυχολογική) που υφίστανται οι γυναίκες πίσω από κλειστές πόρτες. «Η συζυγική βία δεν είναι μόνο η πιο αόρατη μορφή πολέμου, αλλά και η πιο απειλητική και καταστροφική», τονίζει ο σκηνοθέτης.

Στο 17^ο Φεστιβάλ θα προβληθεί και η πιο πρόσφατη ταινία του Ζάουπερ, «We come as friends» (2014), που επιστρέφει στην Αφρική και πιο συγκεκριμένα στο Νότιο Σουδάν. Ειρηνοποιοί των Ηνωμένων Εθνών, εργάτες, αμερικανοί ευαγγελιστές, Σουδανοί όλων των ηλικιών, παρελαύνουν μπροστά από την κάμερα, αποτυπώνοντας με μελανά χρώματα ένα νεο-αποικιοκρατικό πείραμα που συντελείται στη χώρα.

ΑΛΕΞΑΝΤΡΟΥ ΣΟΛΟΜΟΝ

Τα ντοκιμαντέρ του Αλεξάντρου Σόλομον δεν «υπακούουν» σε κινηματογραφικά είδη και κανόνες. Με αφετηρία την ιστορία, την πολιτική και την κοινωνία της Ρουμανίας, ανιχνεύουν το παρελθόν για να μιλήσουν για το παρόν και το μέλλον, με τρόπο μοντέρνο, άμεσο και αντικειμενικό.

Σκηνοθέτης, διευθυντής φωτογραφίας και παραγωγός, ο Σόλομον γεννήθηκε το 1966 στο Βουκουρέστι, σπούδασε κινηματογράφο και το 1993 υπέγραψε το πρώτο του ντοκιμαντέρ. Έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, ενώ επίσης έχει έντονη παρουσία σε διεθνείς συμπαραγωγές. Η μεγάλη του αγάπη όμως παραμένει το ντοκιμαντέρ, το οποίο υπηρετεί με συνέπεια και αφοσίωση. Είτε μέσα από απλή παρατήρηση είτε χάρη σε εκτεταμένη δημοσιογραφική έρευνα, ο δημιουργός παρακινεί το θεατή να ανακαλύψει τις απαντήσεις, να ερμηνεύσει τα γεγονότα και να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ντοκιμαντέρ «Kapitalism: our improved formula» (2010), το οποίο σκιαγραφεί τη σύγχρονη Ρουμανία, μετέωρη ανάμεσα στον κομμουνισμό του χθες και τον καπιταλισμό του σήμερα, μέσα από τις αποκαλυπτικές συνεντεύξεις των μεγιστάνων της χώρας. Πλάνα αρχείου, stop-motion animation και σαρκαστικοί τόνοι δομούν ένα καυστικό σχόλιο για το φαύλο κύκλο της διαφθοράς και της ατιμωρησίας που καλά κρατεί και μετά την πτώση του καθεστώτος Τσαουσέσκου.

«Κάθε πόλη έχει το κυκλοφοριακό που της αξίζει» υποστηρίζει εύστοχα ο σκηνοθέτης στο ντοκιμαντέρ «Apocalypse on wheels» (2008). Εδώ κινηματογραφεί από τη θέση του συνοδηγού πέντε ανθρώπους που οδηγούν στους δρόμους τoυ Βουκουρεστίου -έναν καθρέφτη της ρουμανικής κοινωνίας. Το χάος και η αυθαιρεσία δεσπόζουν ως συμπτώματα της κρατικής δυσλειτουργίας, σε μια χώρα η οποία βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της Ευρώπης στη θνησιμότητα τροχαίων ατυχημάτων.

Μια σπάνια ματιά στο παρελθόν ρίχνει το ντοκιμαντέρ «Cold waves» (2007), που μας ξεναγεί στα παρασκήνια του ραδιοφωνικού σταθμού-μύθου Radio Free Europe. To RFE ξεκίνησε το ’50 ως όργανο αμερικανικής προπαγάνδας με «χορηγό» τη CIA, για να γίνει φωνή παρηγοριάς για το ρουμανικό λαό επί Τσαουσέσκου, ο οποίος επιστράτευσε μέχρι τον τρομοκράτη Κάρλος το Τσακάλι, προκειμένου να το φιμώσει. Αντιστοίχως, το ντοκιμαντέρ «Clara B.» (2006), εκθέτει στιγμιότυπα που σημάδεψαν την ιστορία της Ευρώπης, με οδηγό την ομώνυμη ηρωίδα.

Μια συγκλονιστική αληθινή ιστορία αφηγείται το «The Great Communist Bbank robbery» (2004). Το 1959 μια ομάδα πρώην καθεστωτικών κομμουνιστών ληστεύει τη Ρουμανική Εθνική Τράπεζα, μια κίνηση με στόχο να πλήξει το απολυταρχικό σύστημα. Μετά τη σύλληψή τους, το καθεστώς τους υποχρεώνει να πρωταγωνιστήσουν στην προπαγανδιστική ταινία «Reconstruction», μια αναπαράσταση του περιστατικού με την υπόσχεση να μειωθούν οι ποινές τους. Όμως, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των γυρισμάτων, οι δράστες εκτελούνται. Το σκληρό πρόσωπο της εξουσίας έρχεται στο φως σε μια υπόθεση που πήρε τεράστιες διαστάσεις εντός και εκτός συνόρων. Στα ίδια γεγονότα είναι βασισμένη και η τελευταία ταινία του Ναέ Κάρανφιλ «Closer to the moon» (2014), με πρωταγωνιστή τον Μαρκ Στρονγκ.

Γιάννης Φραγκούλης