Η ΠΑΤΡΙΔΑ

Μαρ 25, 2025 Κινηματογράφος 0

27ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ;

Η πατρίδα: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα που προβληματίζουν τον άνθρωπο είναι η πατρίδα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το σημείο αναφοράς, αυτό που ξεκινάς και συνέχεια θα επανέρχεσαι, είτε νοητά είτε πραγματικά. Στο 27^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης είχαμε κάποιες ταινίες που διερευνούσαν αυτό το θέμα.

Η πατρίδα: Η άρνησή της

Στην ταινία «Επιστροφή στην πατρίδα», 2024, των Χρύσα Τζελέπη και Άκη Κερσανίδη, βλέπουμε την πατρίδα ως ένα τραύμα. Ένας Γερμανός, ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, νεαρός πλέον καταλαβαίνει και αξιολογεί αυτά που έγιναν από τους ναζιστές. Ακόμα, κατανοεί την συμπεριφορά των γονιών του που δεν διαφέρει πολύ από τους ναζιστές. Σιχαίνεται την ίδια του την πατρίδα. Την αποκηρύσσει και φεύγει για να ζήσει στην Γαλλία. Η πατρίδα, όμως, δεν τον αφήνει και αναζητά ένα νέο τόπο. Γυρνά γύρω γύρω από την Ελλάδα. Ίσως αυτός ο τόπος ήταν το σημείο του προβληματισμού του. Από την Γαλλία θα καταλήξει να μείνει μόνιμα στην Ελλάδα.

Η ταινία τον παρακολουθεί να κάνει αυτό το ταξίδι της επιστροφής. Επισκέπτεται φίλους, συναδέλφους και τόπους μαρτυρίου. Αυτό το σωματικό ταξίδι είναι βιωματικό. Το σώμα του γράφει αυτή την πορεία που είναι μια ουσιαστική διερεύνηση της ίδιας της ζωής του, μια συμφιλίωση με το παρελθόν. Ως άλλος Οδυσσέας ψάχνει να βρει το σημείο αναφοράς του, την πατρίδα του όπου η Πηνελόπη είναι η ανάγνωση του τραύματός του.

Η πατρίδα: Η σκηνοθεσία

Οι σκηνοθέτες παρατηρούν αυτή την πορεία, ως αντικειμενικοί παρατηρητές. Εστιάζουν σε σημεία που και ο ίδιος παρατηρεί. Αφήνουν να σχηματιστεί μια γραμμή σύνδεσης, η αφηγηματική ροή που σχηματίζουν με τον πλέον απλό τρόπο αυτό τον χαρακτήρα. Αυτό όμως το «απλό» γίνεται περίπλοκο αφού πίσω από τις αφηγήσεις κρύβονται σοβαρές φιλοσοφικές σκέψεις και ιστορικές αλήθειες.

Η κάμερα δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο κινηματογραφικό. Η ταινία είναι καθαρά κινηματογραφική, έχει όλα αυτά τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα κινηματογραφικό έργο. Η σκηνοθεσία έχει όλες τις αρετές που ευχαρίστησαν το κοινό στο 27^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Μαζί με αυτούς ενδιέφεραν και τους κριτικούς κινηματογράφου, την ΠΕΚΚ, που της έδωσαν το βραβείο.

Η πατρίδα: Το πήγαινε έλα

Πόσες φορές ένας άνθρωπος δεν είναι ανάμεσα σε δύο χώρες; Η μία είναι η πατρίδα του, η άλλη αυτή η χώρα που έχει μεταναστεύσει. Ο χρόνος μετανάστευσης είναι βραχύς, έτσι πίστευαν οι μετανάστες. Στην ταινία «Δύο τρία χρόνια», 2024, της Λυδία Κώνστα, το σενάριο αναφέρει αυτό το θέμα που ήταν ένα τραύμα για την μεταπολεμική Ελλάδα.

Οι μετανάστες πήγαιναν στην Γερμανία για λίγα χρόνια. Η ταινία αναφέρεται μόνο στον μεταναστευτικό κύμα σε αυτή την χώρα. Οι άνθρωποι που πηγαίνουν εκεί αφήνουν τα παιδιά τους στην Ελλάδα και μετά τα παίρνουν μαζί τους. Αυτό από μόνο του είναι ένα τραύμα. Στην ταινία αναφέρεται το τραύμα των μεταναστών και αυτό των παιδιών. Η Γερμανία και η Ελλάδα είναι το σημείο αναφοράς τόσο των γονιών όσο και των παιδιών.

Ο τρόπος που αναφέρεται το εκ μεταφοράς τραύμα στη νέα γενιά είναι πολύ περιγραφικός και απλός. Είναι ευνόητο τι ζει η νεότερη γενιά, κατά πάσα πιθανότητα, και, πολύ περισσότερο, τι μεταφέρουν στα παιδιά τους, αφού αυτοί έχουν πλέον περάσει την πέμπτη δεκαετία της ζωής τους. Το τραύμα είναι μια ψυχική διάσταση που μεταφέρεται αενάως από γενιά σε γενιά. Η ταινία, καλώς, δεν δίνει μία λύση.

Η πατρίδα: Σε εμπόλεμη κατάσταση

Ανάμεσα στην Ρωσία και την Ουκρανία, ο Ιβάν διαμορφώνει την δική του ιδεολογική στάση. Είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας βιβλίων. Ο Θωμάς Σίδερης, στην ταινία «Η επιστροφή του Ιβάν», 2025, εκ πρώτης όψεως αναφέρεται στον συνάδελφό του Ιβάν. Στην πραγματικότητα όμως μιλά για αυτό το σωματικό και ιδεολογικό ταξίδι μεταξύ των δύο χωρών.

Ο Θωμάς Σίδερης είναι δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και ανθρωπολόγος. Τον γνωρίσαμε από το «Θολό ποτάμι του Μπασίμ» (2021), «Τα ρόδια του Ναγκόρνο Καραμπάχ» (2022) και τα «Περιστέρια της Λαχώρης» (2024). Σε όλες, όπως και σε αυτή, υπάρχει η έρευνα που ένας καλός δημοσιογράφος πρέπει να κάνει. Δεν διαμορφώνει εμφανώς την ιδεολογική θέση του. Παραθέτει στοιχεία και αφήνει τον θεατή να διαμορφώσει την δική του άποψη. Η κινηματογράφησή του και σε αυτή την ταινία είναι κάτι σαν cinema verité.

Όσο η αφήγηση εξελίσσεται έχουμε όλα τα στοιχεία για να διαμορφώσουμε την δική μας θέση. Ο θεατής αυτής της ταινίας θα πρέπει να ξέρει ότι θα κάνει υπομονή για να διαβάσει το φιλμικό κείμενο που ο σκηνοθέτης του παραθέτει. Ακολούθως θα πατήσει σε κάποια στοιχεία για να δει ποιος είναι ο Ιβάν, που βρίσκεται το δίκιο ανάμεσα στις δύο χώρες, ποιος είναι ο λαός που παθαίνει, ταλαιπωρείται και σκοτώνεται. Έχουμε μια ταινία που διαπραγματεύεται το θέμα της ειρήνης με τρόπο ρεαλιστικό ποιητικό συνάμα.

Επιστροφή στο εισαγωγικό σημείωμα-ευρετήριο άρθρων

Τα βραβεία του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Κινηματογραφική Λέσχη Solaris

Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης