ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΪΠΙΔΗΣ

Μαρ 14, 2021 Κινηματογράφος 0

Πάθος για τον κινηματογράφο

γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Υπάρχει κινηματογράφος στην Αλάσκα; Τι είναι ο ιρανικός κινηματογράφος; Ταινίες από το Τατζικιστάν, που είναι αυτό;, από τη μία μεριά, Σε ποια ιρανική ταινία θα πάω να κλάψω;, από την άλλη. Η απόσταση ανάμεσα στις τρεις πρώτες ερωτήσεις και την τελευταία είναι τουλάχιστον μία δεκαετία. Τι όμως τις συνδέει; Ένας άνθρωπος και το πάθος του για τον κινηματογράφο. Το όνομά του είναι Δημήτρης Εϊπίδης.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Ο Δημήτρης Εϊπίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Σπούδασε αγγλική λογοτεχνία και αμερικανικό θέατρο στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο, καθώς και σκηνοθεσία θεάτρου στην Αμερικανική Ακαδημία Δραματικών Τεχνών στην Νέα Υόρκη. Είναι επίσης απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου του Λονδίνου.

Το 1971 ίδρυσε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Μόντρεαλ με έμφαση στον νέο κινηματογράφο, το οποίο διηύθυνε επί 14 χρόνια. Παρέμεινε σύμβουλός του και διευθυντής του διεθνούς του προγράμματος για πολλά χρόνια. Από το 1988 είναι στέλεχος του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο ως υπεύθυνος διεθνούς προγράμματος. Από το 1992 έως το 2005 διηύθυνε το παράλληλο τμήμα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, «Νέοι Ορίζοντες».

Το 1999, ίδρυσε το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης-Εικόνες του 21^ου Αιώνα. Αυτό το Φεστιβάλ έχει χαρακτηριστεί από το Media ως το τρίτο σημαντικότερο στον ευρωπαϊκό χώρο. Από το 1995 είναι επίσης διευθυντής προγράμματος του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Ισλανδίας στο Ρέικιαβικ. Ο Δημήτρης Εϊπίδης έχει διδάξει ιστορία κινηματογράφου και αισθητική στο Πανεπιστήμιο McGill του Μόντρεαλ από το 1968 ως το 1970 και στο Πανεπιστήμιο Concordia μέχρι το 1971. Έχει υπάρξει μέλος διεθνών κριτικών επιτροπών σε πολλά διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ, μεταξύ των οποίων του Σαν Σεμπαστιάν, της Κωνσταντινούπολης, της Αβινιόν, της Ιερουσαλήμ, της Μόσχας, της Σεούλ, της Φιλαδέλφειας, του Μπιλμπάο, του Κάρλοβι Βάρι, της Τεργέστης, της Λειψίας, του Άμστερνταμ, της Αγίας Πετρούπολης κ.ά.

Το 1999, του απονεμήθηκε το τιμητικό βραβείο της FIPRESCI (Διεθνής Συνομοσπονδία Κριτικών Κινηματογράφου) για την ποιότητα και την πρωτοτυπία των προγραμμάτων των «Νέων Οριζόντων» του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Τον Απρίλιο του 1993, ο Ιρανός υπουργός πολιτισμού του απένειμε στην Τεχεράνη τιμητικό βραβείο σε αναγνώριση της συμβολής του στην προώθηση του ιρανικού κινηματογράφου διεθνώς. Από το 2001, είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

Το Μάιο του 2010 διορίστηκε στη θέση του Διευθυντή του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Πέθανε 6 Ιανουαρίου 2021, σε ηλικία 82 ετών.

Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΙΝΟ

Ως Διευθυντής στους Νέους Ορίζοντες, του τμήματος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, συνέστησε στο κοινό του Φεστιβάλ ταινίες από χώρες που αγνοούσαμε, για τις οποίες δεν ξέραμε τίποτε για τον πολιτισμό τους, πολύ περισσότερο για την κινηματογραφία τους! Βλέποντας μία ταινία, ως κριτικός κινηματογράφου ή ως παθιασμένος κινηματογραφόφιλος, μελετούσες τον κινηματογράφο, τη φόρμα και το μήνυμά του. Συγχρόνως δεχόσουν την πολιτισμικά ανοίκεια μορφή, ουσιαστικά τον Άλλον, εκπαίδευες τον εαυτό σου να δεχτείς το ξένο, να έρθεις σε επαφή με αυτό, δεν απέρριπτες συλλήβδην τον Άλλον, το ξένο, το ανοίκειο, αναγνώριζες την ανοίκεια γραφή και προσπαθούσες να έρθεις σε επαφή μαζί της, να τη μελετήσεις, όπως οι Αρχαίοι Έλληνες λειτουργούσαν με τους άλλους πολιτισμούς, ακολουθώντας τη λογική του Ξένιου Δία. Με δύο λόγια, συγχρόνως, ανέπτυσσες τον ανθρωπισμό σου.

Ο κινηματογράφος ήταν, για το Δημήτρη Εϊπίδη, και για εμάς, όπως μας περνούσε, ασυνείδητα, τον τρόπο ανάγνωσης, ένα μέσο για να ανακαλύψουμε τον Άνθρωπο και, τελικά, τον ίδιο τον εαυτό μας. Όμως αυτή δεν είναι η λειτουργία του κινηματογράφου; Να βλέπουμε μέσα από ένα μέσο παρατήρησης, ορισμένοι το είπαν κλειδαρότρυπα, έναν ολόκληρο κόσμο, όντες ουσιαστικά αθέατοι, άρα μέσα από ένα είδους μάσκα να βλέπουμε την προβολή του Εγώ μας; Ο Δημήτρης Εϊπίδης, κατά συνέπεια, δεν μας έμαθε μόνο κινηματογράφο, αλλά και πως θα διαβάζουμε τον ψυχικό μας κόσμο, σε τελική ανάλυση.

Κάποια στιγμή ή έσπασαν οι δεσμοί με τη διεύθυνση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ή ο ίδιος ήθελε να κάνει κάτι άλλο. Αυτό δε θα το μάθουμε ποτέ. Το γεγονός είναι ότι άφησε τους Νέους Ορίζοντες για να κάνει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, με τον υπέρτιτλο «Εικόνες του 21^ου αιώνα». Μα είναι δυνατόν ένα φεστιβάλ να κρατήσει 100 χρόνια, αναρωτιόνταν κάποιοι. Γιατί όχι! Και η επόμενη απορία: Πόσοι θεατές θα πληρώσουν εισιτήριο για να δουν ένα ντοκιμαντέρ; Η απάντηση ήρθε από το ίδιο το Φεστιβάλ, μάλιστα από την πρώτη χρονιά της λειτουργίας του. Οι αίθουσες σχεδόν γέμισαν. Όποιος έχει μπει στις αίθουσες όπου προβάλλονται οι ταινίες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, καταλαβαίνει. Τις επόμενες χρονιές οι περισσότερες ταινίες είχαν εξαντλήσει τα εισιτήριά τους, σε λίγες ημέρες.

ȅӓKύɊǭ6/11/2015-ԅ˅ԇ ōQ·Ӡ56œԉˠʉ͇́ԏÑVϕ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

Αυτό που καταλάβαμε από την πρώτη χρονιά λειτουργίας του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης ήταν ότι υπάρχει και ένα άλλο είδος ντοκιμαντέρ εκτός από αυτό που βλέπαμε στις τηλεοράσεις μας. Ο γράφων ήταν εξοικειωμένος με τις άλλες εκφάνσεις του ντοκιμαντέρ, αφού είχε δει τέτοια στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, το οποίο είχε γίνει στη Καλαμάτα, και, πολύ περισσότερο, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφος και Πραγματικότητα που έκανε στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας ο εκλιπών Ανδρέας Παγουλάτος, όπου όντως μελετούσαμε αυτό τα είδος. Θα αναφερθούμε στον Ανδρέα Παγουλάτο ξανά, εδώ μπορούμε να πούμε ότι είδα με μεγάλη ευχαρίστηση ότι πολλοί θεατές ανακάλυπταν ντοκιμαντέρ που ήταν καθαρά κινηματογράφος και έβλεπαν ότι αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ ντοκιμαντέρ και κινηματογράφου ουσιαστικά δεν υπάρχει όταν πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις.

Ποιες είναι αυτές; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στο ντοκιμαντέρ, στην ταινία τεκμηρίωσης, καλύτερα, υπάρχει ότι υφίσταται στον κινηματογράφο: ο μύθος, η αφήγηση δομημένη από έναν άνθρωπό, το σεναριογράφο. Η μόνη διαφορά είναι ότι στην ταινία τεκμηρίωσης οι πρωταγωνιστές έχουν ζήσει από πρώτο χέρι ή γνωρίζουν πολύ καλά τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται, υποδυόμενοι τον εαυτό τους, όπως αναφέρει ο Jean Rouch στα θεωρητικά του κείμενα για τον κινηματογράφο. Αυτό το έβλεπαν οι θεατές σε ταινίες τεκμηρίωσης όπως αυτές της Pirjo Honkasalo, του Johan van der Keuken, του Chris Marker, του Jean Rouch, της Εύας Στεφανή, του Λευτέρη Ξανθόπουλου, του Robert Flaherty, του Ροβήρου Μανθούλη, για να αναφέρουμε μερικούς από τους σκηνοθέτες που ασχολήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά με το ντοκιμαντέρ.

Πολύ περισσότερο, βλέποντας τις ταινίες στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, έβλεπαν ότι υπάρχουν πολλοί σκηνοθέτες που ασχολούνται με αυτό το είδος κινηματογράφου, ακόμη ότι στο χώρο της ταινίας τεκμηρίωσης υπάρχουν αρκετά είδη, τελικά ότι τα όρια μεταξύ ταινίας τεκμηρίωσης και ταινίας μυθοπλασίας είναι δυσδιάκριτα. Επανερχόμαστε λοιπόν σε αυτό που έλεγε ο Ροβήρος Μανθούλης: Δεν υπάρχει παρά κινηματογράφος.

ΣΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΥ ΦΕΣΤΙΒΑΛ

Έφτασε η χρονιά που ο Δημήτρης Εϊπίδης ανέλαβε τη διεύθυνση και του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Προσπάθησε να κάνει οικονομική διαχείριση στον οργανισμό του Φεστιβάλ ενώ ήλεγχε και τις επιλογές που γίνονταν από την ομάδα του. Αναμφίβολα ένα εγχείρημα πολύ δύσκολο. Εν μέρει το επέτυχε. Αυτό που κατάφερε ήταν να διοικήσει δύο Φεστιβάλ, ουσιαστικά, με καλλιτεχνική επιτυχία, να συνεχίσει στην ίδια γραμμή, δηλαδή να ανοίγει νέους δρόμους στους κινηματογραφόφιλους, να κάνει τους Νέους Ορίζοντες, ένα τεράστιο Φεστιβάλ, βάζοντας όμως μέσα και ταινίες που απευθύνονταν στο ευρύ κοινό.

Εμείς οι νέοι κριτικοί κινηματογράφου, τότε, αισθανόμαστε και είμαστε μαθητές του. Χρέος μας είναι να μεταλαμπαδεύσουμε τη φλόγα του πάθους του Δημήτρη Εϊπίδη στους νεότερους. Αλλά ένα άλλο βαρύ και δυσάρεστο χρέος μας είναι να κάνουμε αυστηρή και όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική κριτική σε αυτόν τον οραματιστή του κινηματογράφου, όπως και σε οποιονδήποτε άλλο.

Με αυτή την έννοια δεν μπορούμε να μη μιλήσουμε για την έπαρση του δασκάλου μας, η οποία αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια της διοίκησής του. Πιθανόν αυτό που δεν είχε καταλάβει ο Δημήτρης Εϊπίδης ήταν ότι η κριτική που ασκείτο από κάποιους από εμάς, κυρίως από την Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου δε σκόπευε να μειώσει το έργο του -πως θα μπορούσαμε άλλωστε;- αλλά να δείξει κάποια αδύναμα σημεία που θα έπρεπε να διορθωθούν. Πολύ πιθανόν η πίεση που είχε δεχθεί από διάφορους κύκλους να ήταν αφόρητη. Αυτό όμως τον οδήγησε σε μία έπαρση και τελικά στην αλαζονεία που έδειξε συμπεριφορές αυταρχικές.

Αυτές οι συμπεριφορές που ήταν ξένες από τον άνθρωπο Δημήτρη Εϊπίδη, όσοι τον ήξεραν προσωπικά, όπως εγώ, δημιούργησαν ένα σοκ με τις διάφορες εκφάνσεις τους. Ήταν η αρχή μιας ρήξης. Κάτι που οδήγησε στην απομάκρυνσή του από τη διοίκηση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Με τίποτε, όμως, δε μειώνει το τεράστιο έργο του στον ελληνικό κινηματογραφικό χώρο. Η αναγνώρισή του παγκοσμίως, στην Ισλανδία και στον Καναδά, ήταν δεδομένη.

Αυτό το κείμενο μεταδόθηκε στη ραδιοφωνική εκπομπή Cine Fabula, στο ραδιοφωνικό σταθμό Flash 99,4, την Τετάρτη 17/3/2021, μπορείτε να το ακούσετε εδώ.