ΟΡΕΣΤΗΣ

Ιούλ 21, 2014 Θέατρο 0

ΟΡΕΣΤΗΣ

παρουσίαση του έργου

Στον «πρόλογο» του έργου (στ. 1-139) η κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας και αδελφή του Ορέστη, Ηλέκτρα, στέκεται δίπλα στον κοιμισμένο αδελφό της και μονολογώντας αναφέρεται στην οικογενειακή της ιστορία, στην ταλαιπωρία του μητροκτόνου αδελφού της και εκφράζει την ελπίδα ότι από τον κίνδυνο που τους απειλεί να θανατωθούν απ’τους κατοίκους του Άργους θα γλυτώσουν με παρέμβαση του Μενέλαου που μόλις έχει γυρίσει από την περιπλάνησή του ύστερα απ’την άλωση της Τροίας. Στη συνέχεια κάνει διάλογο με τη φιλοξενούμενη στο παλάτι Ελένη που, ενώ αρχικά ζητά απ’την Ηλέκτρα να πάει νεκρικές προσφορές στον τάφο της αδελφής της, τελικά αναθέτει το έργο αυτό στην κόρη της Ερμιόνη. Όταν η Ελένη αποχωρεί, η Ηλέκτρα σχολιάζει και καταριέται την Ελένη ενώ βλέπει να μπαίνει ο χορός των γυναικών στην ορχήστρα.

Στην «πάροδο» (στ. 140-207) ο χορός, που με παράκληση της Ηλέκτρας προχωρεί σιγανά, κάνει διάλογο μαζί της ρωτώντας για την κατάσταση του Ορέστη. Η Ηλέκτρα είναι απαισιόδοξη για την τύχη τους και καταλογίζει ευθύνες στο θεό Απόλλωνα που έσπρωξε τον Ορέστη στη μητροκτονία.

Στο πρώτο «επεισόδιο» (στ. 208-315) ο Ορέστης ξυπνά απ’το λήθαργό του και κάνει διάλογο με την Ηλέκτρα. Μαθαίνει για τον ερχομό του Μενέλαου και σε λίγο τον πιάνει η κρίση του. Όταν συνέρχεται καταλογίζει κι αυτός ευθύνες στο θεό Απόλλωνα, εκφράζεται με λύπη για την ταλαιπωρία της αδελφής του, που είναι δίπλα του, και την προτρέπει να μπει μέσα στο παλάτι, να ξαποστάσει λίγο. Η Ηλέκτρα δέχεται την υπόδειξή του, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις της.

Στο πρώτο «στάσιμο» (στ. 316-347) ο χορός απευθύνεται στις Ερινύες παρακαλώντας τες να σταματήσουν το κυνηγητό του Ορέστη και, εκφράζοντας τη συμπάθειά του στον Ορέστη, εισάγει στο δεύτερο «επεισόδιο» σημειώνοντας την άφιξη του Μενελάου.

Στο δεύτερο «επεισόδιο» (στ. 348-806) έρχεται ο Μενέλαος και κάνει διάλογο με τον Ορέστη που, απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις, μιλά για τη μητροκτονία που έκανε με τη συνεργασία της Ηλέκτρας, για το κυνηγητό που του κάνουν οι Ερινύες και για την κρίσιμη ψηφοφορία που θα γίνει στο Άργος για τη θανάτωσή του. Ενώ παρακαλεί το Μενέλαο να του συμπαρασταθεί, εμφανίζεται ο παππούς του, απ’τη μητέρα του και πεθερός του Μενελάου, Τυνδάρεος, που απευθύνεται πρώτα στο Μενέλαο και του ζητά να μη βοηθήσει τον Ορέστη, έπειτα στον Ορέστη δικαιολογεί τη μητροκτονία ως εκδίκηση για το φόνο του πατέρα του και, στηλιτεύοντας τη μητέρα του για μοιχεία με τον Αίγισθο, επικαλείται τη συγκατάνευση του Απόλλωνα στο έγκλημα του. Ο Τυνδάρεος, απειλώντας τον Ορέστη ότι θα πάει αμέσως στη λαοσύναξη των Αργείων, για να επισπευσθεί η θανατική καταδίκη του Ορέστη και της αδελφής του Ηλέκτρας, φεύγει.

Ο Ορέστης τότε μιλά στο Μενέλαο και του ζητά να ανταποδώσει τώρα, στην περίπτωσή τους, όσα καλά είδε από τον πατέρα τους, Αγαμέμνονα. Ο χορός επικουρεί το αίτημα του Ορέστη. Ο Μενέλαος προβάλλει τη δικαιολογία ότι δεν είναι σε θέση, καθώς δεν έχει στρατιωτικές δυνάμεις μαζί του, για να επιβάλλει βίαια τη θέλησή του στους Αργείους και περιορίζεται στην υπόσχεση ότι θα πάει αμέσως για να μεταπείσει τον Τυνδάρεο και να πείσει την πόλη των Αργείων να πάρει επιεική απόφαση.

Ο Ορέστης εκφράζεται μειωτικά για το Μενέλαο, όταν ήδη εκείνος έχει φύγει. Έρχεται τότε ο Πυλάδης. Ανάμεσά τους αναπτύσσεται διάλογος. Σ’αυτόν κακίζεται η στάση του Μενέλαου, ο Πυλάδης είναι έτοιμος να συμμεριστεί την τύχη του φίλου του, μιλά για τη δική του περιπέτεια, κάνει πρόταση για δραπέτευση και τελικά συμφωνούν να προσπαθήσουν, αφού η δραπέτευση, με την επιτήρηση που υπάρχει, είναι αδύνατη, να παρουσιαστούν στη λαοσύναξη των Αργείων και να την πείσουν να μην αποφασίσει θανατική καταδίκη.

Στο δεύτερο «στάσιμο» (στ.807-843) ο χορός αναφέρεται στα μυθολογούμενα εγκλήματα των Πελοπίδων, στις ικεσίες της Κλυταιμνήστρας στον Ορέστη και διερωτάται πως αυτός αποτόλμησε ένα τέτοιο έγκλημα, για το οποίο τώρα τον κυνηγούν οι Ερινύες.

Στο τρίτο «επεισόδιο» (στ. 844-1245) βγαίνει απ’το παλάτι η Ηλέκτρα και πληροφορείται από το χορό ότι ο Ορέστης, παρακινούμενος απ’τον Πυλάδη, πήγε στο λαοσύναξη των Αργείων. Σε λίγο φτάνει ένας μαντατοφόρος που μεταφέρει με αγγελική ρήση την ατμόσφαιρα της λαοσύναξης και την απόφαση για θανατική καταδίκη του Ορέστη και της Ηλέκτρας, όχι με λιθοβολισμό, αλλά με επιλογή τρόπου αυτοκτονίας τους. Η Ηλέκτρα μοιρολογεί την κακοτυχία του γένους της. Στο τέλος του θρήνου της έρχονται ο Ορέστης και ο Πυλάδης. Γίνεται αρχικά ένας διάλογος ανάμεσα στα δύο αδέλφια και ο Ορέστης ζητά απ’την Ηλέκτρα, αφού απαντά σε σχετική ερώτησή της για τη σιωπή του Μενέλαου στη λαοσύναξη, να πεθάνουν κατά τρόπο ανάξιο της αρχοντικής καταγωγής τους.

Ακολουθεί ένας διάλογος ανάμεσα στον Ορέστη και στον Πυλάδη. Ο δεύτερος, σε μία έξαρση φιλικών συναισθημάτων θέλει να πεθάνει μαζί με τον Ορέστη και τελικά προτείνει, πριν πεθάνουν, να θανατώσουν την Ελένη. Η Ηλέκτρα, παρεμβαίνοντας, προτείνει να συλλάβουν την κόρη του Μενελάου, Ερμιόνη, καθώς θα γυρνά απ’τον τάφο της Κλυταιμνήστρας και να την κρατήσουν ως όμηρο, για να εκβιάσουν το Μενέλαο. Τα τρία αγαπημένα πρόσωπα επικαλούνται τη θεϊκή βοήθεια για την ευόδωση του σχεδίου τους.

Στο τρίτο «στάσιμο» (στ. 1246-1285) η Ηλέκτρα ζητά τη βοήθεια του χορού, δηλαδή να επιτηρεί τους δρόμους μήπως έρχεται κάποιος στο παλάτι τη στιγμή που οι δύο νέοι μπαίνουν σ’αυτό να σκοτώσουν την Ελένη.

Στο τέταρτο «επεισόδιο» (στ. 1286-1536), ενώ ακούγονται σπαραχτικές, μέσα στο παλάτι, οι φωνές της Ελένης, έρχεται η Ερμιόνη και ύστερα από ένα σύντομο διάλογο με την Ηλέκτρα, μπαίνει στο παλάτι για να πέσει στα χέρια του Ορέστη και του Πυλάδη. Στο πρώτο τμήμα του τέταρτου «στάσιμου» (στ. 1353-1365) ο χορός κάνει θορυβώδεις κινήσεις, για να καλύψει τα ξεφωνητά της Ελένης, και εκφράζει την ικανοποίησή του για την τιμωρία που νομίζει ότι της έχει επιβληθεί.

Στη συνέχεια του τέταρτου «επεισοδίου» βγαίνει ένα ανώνυμος Φρύγας, δούλος της Ελένης, έντρομος απ’το παλάτι και, ανάμεσα σε θρηνολογήματά του, απαντώντας στο χορό, αφηγείται σε μακρόσυρτη «αγγελική ρήση», που απλώς τη διακόπτουν κάποιες ερωτήσεις, την προσπάθεια των δύο νέων να πετύχουν τους στόχους τους: έπιασαν την Ερμιόνη, αλλά τους ξέφυγε η Ελένη, που με κάποιο υπερφυσικό τρόπο έγινε άφαντη (στ. 1369-1502). Σε λίγο βγαίνει απ’το παλάτι ο Ορέστης και έχει ένα διάλογο με το Φρύγα που τον αφήνει τελικά να μπει μέσα στο παλάτι, τονίζει ότι, αν έρθει ο Μενέλαος δε θελήσει να τους γλυτώσει απ’το θάνατο, θα δει νεκρές την κόρη και τη γυναίκα του.

Στο δεύτερο τμήμα του τέταρτου «στάσιμου» (στ. 1537- 1548) ο χορός δείχνει αμηχανία, βλέπει προετοιμασίες για πυρπόληση του παλατιού και, με κάποιο τρόπο, προοικονομεί το τέλος του έργου.

Στην «έξοδο» του έργου (στ. 1549-1693) ο Ορέστης, που βρίσκεται στη στέγη του παλατιού, κάνει διάλογο με το Μενέλαο που έχει έρθει (στ. 1576-1617) και είναι έτοιμος να κάψει το παλάτι σε συνεργασία με την Ηλέκτρα και τον Πυλάδη. Τότε εμφανίζεται στο «θεολογείον» ο θεός Απόλλωνας με το φάσμα της Ελένης δίπλα του. Μιλάει για την εξαφάνιση της Ελένης, παριστάνοντάς την σα θεά, συνιστά στο Μενέλαο να πάρει άλλη γυναίκα, λέει στον Ορέστη ότι θα ζήσει ένα χρόνο εξορίας, θα αθωωθεί στον Άρειο Πάγο της Αθήνας και θα παντρευτεί την Ερμιόνη, που ήταν έτοιμος να σφάξει (στ. 1625-1665). Ο Μενέλαος και ο Ορέστης δέχονται τις θεϊκές ρυθμίσεις και ο χορός κλείνει με προσευχή στη θεότητα Νίκη (στ. 1691-1693).

Θεόδωρος Μαυρόπουλος

(πηγή: « Ευριπίδης Ορέστης», εκδ. Ζήτρος)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ