Ο ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Φεβ 11, 2025 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΠΛΟΥΜΠΙΔΗ

Ο κόκκινος δάσκαλος: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η τελευταία ταινία του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου ξύνει, κατά κάποιο τρόπο, πληγές στην ιστορική μας μνήμη. Η ιστορία του Νίκου Πλουμπίδη είναι ένα αφήγημα που θέτει πολλά ερωτήματα για τα γεγονότα στην ελληνική πολιτική ιστορία και στην αριστερά, την μετεμφυλιακή εποχή. Η ταινία βάζει το δάχτυλο στην πληγή με τέτοιο τρόπο που δεν την κάνει να αφορμίζει αλλά να γίνει ένα γεγονός αναστάσιμο. Θα εξηγηθούμε για αυτό.

Ο κόκκινος δάσκαλος: Η ιστορία

Δύο πολιτικές δίκες και εκτελέσεις έχουν αφήσει ανεξίτηλο ίχνος στην μετεμφυλιακή Ελλάδα. Η δίκη του Νίκου Μπελογιάννη και η δίκη του Νίκου Πλουμπίδη. O Πλουμπίδης, όμως, έφυγε μόνος, συκοφαντημένος από εχθρούς και φίλους, ατιμασμένος. Το προσωπικό δράμα και το συλλογικό πεπρωμένο συνδιαμορφώνουν αυτόν τον προμηθεϊκό ήρωα που φαίνεται να πηγάζει κατ’ευθείαν από αρχαία τραγωδία.

Τον Στέλιο Χαραλαμπόπουλο τον γνωρίζουμε από ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ. Να αναφέρουμε χαρακτηριστικά τον «Άδη» (1996), ταινία μυθοπλασίας που ήταν η πρώτη ταινία στην κινηματογραφική του καριέρα. Η γλαφυρή αφήγησή της εμπεριέχει στοιχεία ντοκιμαντέρ που μπολιάζουν την μυθοπλασία και φτιάχνουν μια προτεινόμενη αφηγηματική δομή που αφήνουν τον θεατή να δομήσει την δική του άποψη. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τα «Την ώρα που κόπηκε ο χρόνος» (1993), «Είδαν τα μάτια μας γιορτές» (2000), «Ημερολόγια καταστρώματος-Γιώργος Σεφέρης» (2001) και ιδίως στο «Η νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη» (2008). Οι ταινίες που αναφέρθηκα είναι ντοκιμαντέρ.

Ο κόκκινος δάσκαλος: Η κινηματογραφική δομή

Σε όλες τις ταινίες του ντοκιμαντέρ ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος «παντρεύει» την μυθοπλασία με το ντοκιμαντέρ. Ο τρόπος αυτού του «παντρέματος» είναι πολύ ενδιαφέρον. Δεν υπάρχει, τις περισσότερες φορές, η δραματοποίηση από έναν ηθοποιό, αλλά η αφήγηση που είναι καθαρά ντοκιμαντερίστικη που είναι με τέτοιο τρόπο δομημένη για να αναδείξει τον μύθο πίσω από τα γεγονότα. Αυτό γίνεται δυνατό με τον τρόπο που η ταινία μοντάρεται. Η ταινία «Η νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη» είχε κατηγορηθεί από κάποιους ότι δεν είναι ντοκιμαντέρ ούτε ταινία μυθοπλασίας. Αυτό ήταν και σωστό και λάθος! Γιατί σε αυτή την ταινία πρέπει να μιλάμε για κινηματογράφο, όπως έλεγε ο Ροβήρος Μανθούλης.

Στην ταινία «Ο κόκκινος δάσκαλος» συμβαίνει κάτι ανάλογο. Έχουμε ένα ντοκιμαντέρ 100%. Όταν αρχίζουμε να βλέπουμε την ταινία βλέπουμε η ντοκιμαντερίστικη δομή να σπάει σταδιακά. Δίνει την θέση της σε μια άλλη αφηγηματική δομή που βρίσκεται ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και την μυθοπλασία. Παρατίθενται γεγονότα που, όταν συνδεθούν κατάλληλα, δημιουργούν μια αμφιβολία αν τα πράγματα έγιναν έτσι όπως έχουν αναφερθεί ιστορικά, άρα ο θεατής θα πρέπει να αναδομήσει την υπάρχουσα ιστορική αφήγηση και να φτιάξει την δική του, αυτό που λέμε μετακείμενο στην θεωρία της σημειωτικής. Αυτό είναι το σημείο που το ντοκιμαντέρ γίνεται μυθοπλασία -στα ντοκιμαντέρ του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου- και το αντίστροφο -στις ταινίες μυθοπλασίας του-.

Ο κόκκινος δάσκαλος: Τα ερωτήματα

Ποιος ήταν λοιπόν ο Νίκος Πλουμπίδης; Ο άγιος της ελληνικής αριστεράς; Ο υπεύθυνος για κάποια έκτροπα που έκανε το ΚΚΕ; Ή ο άνθρωπος που πίστεψε στην κομμουνιστική πρόταση για την δομή της κοινωνίας, στο κόμμα, το ΚΚΕ, τόσο αγνά και αληθινά που πολλά ηγετικά στελέχη του δεν είχαν πιστέψει με αυτό τον τρόπο; Πιστεύω το τελευταίο. Όμως, δεν έχει σημασία τι πιστεύω εγώ, αλλά ποια θα είναι η γνώμη σας αφού δείτε την ταινία. Αυτή η κριτική ας είναι το ερέθισμα για να δημιουργήσετε την δική σας άποψη.

Αν βάλουμε από την μία μεριά την αφήγηση της ζωής του Νίκου Πλουμπίδη και του Νίκου Μπελογιάννη, για να αναφερθούμε στις πιο γνωστές και «καταραμένες» περιπτώσεις του ΚΚΕ, και από την άλλη αυτές του Νίκου Ζαχαριάδη, του Γιάννη Ιωαννίδη, θα δούμε ότι η πλάστιγγα γέρνει προς τα αριστερά και δείχνει ότι έχει μεγαλύτερο ειδικό ιστορικό βάρος οι δύο πρώτες περιπτώσεις παρά οι δεύτερες που δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να αμαυρώνουν την κομμουνιστική θεωρία και πρακτική, όπως τουλάχιστον την είχε περιγράψει ο Μαρξ και ο Λένιν.

Ο κόκκινος δάσκαλος: Η αναδόμηση

Αν ο Νίκος Μπελογιάννης αναγνωρίστηκε από τους Έλληνες δημοκράτες, έδωσε το όνομά του σε ένα ελληνικό χωριό στην Ουγγαρία, έγινε ταινία, «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» (1980), του Νίκου Τζήμα, για τον δεύτερο ήρθε η ώρα να αναδειχθεί η ζωή και το έργο του. Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος επιχειρεί να φτιάξει την μυθιστορηματική ζωή του, όχι την αγιοποίησή του. Θα μπορούσε κάλλιστα να μείνει στις άδικες κατηγορίες που η κομματική νομενκλατούρα απέδωσε στον Νίκο Πλουμπίδη, κατηγορώντας τον ως προδότη (!). Δεν το έκανε. «Μπέρδεψε» τα ιστορικά στοιχεία έτσι ώστε να δομήσει μια άλλη πρόταση ανάγνωσης της Ιστορίας, αφήνοντας χώρο στην αμφισβήτηση και, κατά συνέπεια, στην παραγωγή της μυθοπλασίας.

Αυτό είναι το μεγάλο χάρισμα της ταινίας του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου. Αποφεύγω τον όρο «ντοκιμαντέρ» γιατί, στην ουσία, δεν ανήκει καθαρά στο ντοκιμαντερίστικο πεδίο. Ποιος είναι Νίκος Πλουμπίδης σου φίλε αναγνώστη; Δεν θα το μάθω ποτέ. Μου αρκεί όμως που εσύ θα φτιάξεις την δική σου ιστορική αφήγηση και έτσι, με αφορμή αυτή την ταινία, θα ζωντανέψει η Ιστορία. Αυτό είναι η δεύτερη σημαντική αρετή της ταινίας. Ας αφήσουμε, λοιπόν, την ταινία να μιλήσει και εμείς να σωπάσουμε. Ο λόγος μπορεί να επανέλθει πάντα μεταλλαγμένος μετά την θέασή της. Διαβάστε επίσης το πολύ καλό ρεπορτάζ που αφορά σε αυτή την ταινία.