Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ

Αυγ 03, 2025 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Η μητέρα του σκύλου: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η παράσταση, «Η μητέρα του σκύλου», παρουσιάστηκε στην Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο Δάσους, την Παρασκευή 1 Αυγούστου 2025. Το αφήγημα του Παύλου Μάτεσι (εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1990) ήταν η πρώτη ύλη για την σκηνοθεσία της παράστασης που έκανε ο Κώστας Γάκης.

Η μητέρα του σκύλου: Η υπόθεση

Η Υρώ Μανέ ενσαρκώνει την ηρωίδα Ραραού, μια από τις πιο σπαρακτικές και ταυτόχρονα εξαιρετικά δυναμικές προσωπικότητες της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Η Ραραού, με λόγο παραληρηματικό και χιουμοριστικό, μια ψυχή τραυματισμένη με ένα τραύμα που αδυνατεί να επουλώσει, αφηγείται την Οδύσσεια της ύπαρξής της, ακροβατώντας πάνω στη λεπτή γραμμή μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Μέσα από το πρίσμα της μοναδικής αυτής ηρωίδας, το κοινό παρακολουθεί τη δραματική, αλλά και γεμάτη ευτράπελα, ζωή της -από την κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο μέχρι τη δικτατορία και τη μεταπολίτευση- όπως περνά μέσα από το παραμορφωτικό της φίλτρο.

Η Ραραού, η θεατρίνα, θα ανέβει στο πάλκο της φαντασίας της, με την επιθυμία να λάμψει επιτέλους σαν πραγματική πρωταγωνίστρια, να ζήσει την προσωπική της καταξίωση και αναγέννηση. Η παράσταση ταξιδεύει τους θεατές σε ένα κόσμο γεμάτο από απρόσμενες, αλλά και εξαιρετικά ανθρώπινες στιγμές. Στη «Μητέρα του σκύλου», η Ραραού, μέσα από τον ιδιότυπο προσωπικό της λόγο, ζωντανεύει στιγμές από τη διαδρομή του βίου της. Γύρω της, ένας πολύχρωμος δυναμικός και αεικίνητος θίασος «φαντασμάτων» φέρνει με τρόπο μαγικό στο φως πρόσωπα της καθημερινότητας, που χαράχτηκαν στην ψυχή της, για να προσφέρει στο κοινό συγκίνηση και γέλιο. Το κρυμμένο τραύμα που έχει σημαδέψει τη ζωή της μετουσιώνεται, μέσα από μουσικές, χορογραφίες και εικόνες, σε κάτι φωτεινό και αισιόδοξο.

Η μητέρα του σκύλου: Η αφήγηση

Η ραχοκοκαλιά της αφήγησης είναι η κουβέντα της με έναν γιατρό. Δεν δηλώνεται η ειδικότητά του, αλλά καταλαβαίνουμε ότι είναι ψυχίατρος. Η Ραραού του μιλάει για όλα, την παιδική ηλικία της, τα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον εμφύλιο, τα μπουλούκια, την ζωή της ως θεατρίνα, τον πατέρα της που σκοτώθηκε στο μέτωπο, τις δύο συντάξεις που παίρνει, την μάνα της, τα όσα έζησε αυτή η γυναίκα για να μεγαλώσει τα παιδιά της, τελικά αυτά που ζει αυτή τη στιγμή, τα παράπονά της.

Η αφήγησή της πλαισιώνεται από την αναπαράσταση των καταστάσεων που ζωντανεύουν από τους ηθοποιούς που αναγκάζονται να παίξουν πολλούς και διαφορετικούς ρόλους ο καθένας. Έχουμε την αφήγηση της Ραραού και την αναπαράσταση που εξαφανίζεται όταν θα πρέπει να πάμε σε ένα άλλο πεδίο. Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε αφηγηματικό κομμάτι έχουμε διαφορετικούς χαρακτήρες που θα πρέπει να ενσαρκώσουν οι ηθοποιοί. Αυτοί μεταβάλλονται άμεσα, με άλλο ύφος και τόνο, γίνονται ένα άλλο πρόσωπο, μιας άλλης εποχής. Το κάνουν με απόλυτη επιτυχία. Η Υρώ Μανέ μεταλλάσσεται και αυτή για να αναπτύξει την αφήγηση με όρους πραγματολογικούς. Πάει από την μια εποχή στην άλλη, ακολουθεί το αφηγηματικό περιβάλλον που έχουν δημιουργήσει οι ηθοποιοί-χαρακτήρες.

Η μητέρα του σκύλου: Η τραγωδία

Θα πρέπει να μιλήσουμε για την μουσική. Ο Σταμάτης Κραουνάκης έχει γράψει μουσική που θα ταίριαζε σε μια επιθεώρηση. Τα τραγούδια είναι όμορφα και πιασάρικα, μεταφράζουν την πραγματικότητα, αποδίδουν το συναίσθημα, βοηθούν να αποδοθεί η σάτιρα και να κρατηθεί σε υψηλό επίπεδο ένα καθαρά διονυσιακό ύφος. Θα πρέπει να προσέξουμε τους δύο πόλους του αφηγηματικού διανύσματος που υπάρχουν σε όλα τα αφηγηματικά μέρη της παράστασης: από το διονυσιακό (σάτιρα) πάμε στο απολλώνιο (τραγωδία). Γιατί γίνεται αυτό; Την απάντηση θα την πάρουμε από την μελέτη του Φρίντριχ Νίτσε, «Η γέννηση της τραγωδίας» (εκδ. Δαμιανός, μτφρ. Ελένη Καλκάνη, Αθήνα).

Γράφει ο Νίτσε: «Ο Διόνυσος (…) εμφανίζεται με ποικίλες μορφές, πίσω από την προσωπίδα ενός μοναχικού ήρωα, εγκλωβισμένου κάπως στα δίχτυα της ατομικής θέλησης. (…) Το ότι παρουσιάζεται με τέτοια επική ακρίβεια και διαύγεια είναι έργο του ερμηνευτή των ονείρων, του Απόλλωνα, που με αυτή την συμβολική εμφάνιση ερμηνεύει στον χορό την διονυσιακή του κατάσταση. Στην πραγματικότητα, όμως, ο ήρωας είναι ο δύσμοιρος Διόνυσος των Μυστηρίων, ο θεός που νιώθει μέσα του τις αγωνίες της εξατομίκευσης. (…) Ο Διόνυσος κατέχει την δυαδική φύση ενός άγριου, βάρβαρου δαίμονα και ενός ήπιου, μεγαλόψυχου ηγέτη. Αλλά η ελπίδα των εποπτών στρεφόταν προς μια αναγέννηση του Διόνυσου που πρέπει τώρα να την διαισθανθούμε σαν το τέλος της εξατομίκευσης.

Η μητέρα του σκύλου: Η αλήθεια

(…) Αυτή η άποψη των πραγμάτων μας παρέχει ήδη τα στοιχεία μιας βαθιάς και απαισιόδοξης θεώρησης του κόσμου, μαζί με την διδασκαλία των Μυστηρίων της τραγωδίας: η θεμελιώδης γνώση της μοναδικότητας που χαρακτηρίζει οτιδήποτε υπαρκτό, η αντίληψη της εξατομίκευσης ως πρωταρχικής αιτίας του κακού και της τέχνης ως της χαρούμενης ελπίδας ότι τα μάγια της εξατομίκευσης μπορεί να λυθούν και να επαναποκτηθεί η ενότητα. (…) Η διονυσιακή αλήθεια κυριεύει ολόκληρο το πεδίο του μύθου σαν το σύμβολο της γνώσης που εκφράζει πότε στην κοινή λατρεία της τραγωδίας και πότε στους μυστικούς πανηγυρισμούς των δραματικών μυστηρίων, αλλά πάντα κάτω από τα πέπλα του παλιού μύθου.

(…) Είναι η μοίρα κάθε μύθου να ξεπέφτει λίγο-λίγο στα στενά πλαίσια μιας αυτοκαλούμενης πραγματικότητας και να θεωρείται από μια μεταγενέστερη εποχή ως ένα μοναδικό γεγονός με ιστορικές αξιώσεις. (…) Χάρη στην τραγωδία, ο μύθος αποκτά το βαθύτερο περιεχόμενό του, την πιο εκφραστική του μορφή. (Απευθυνόμενος στον Ευριπίδη): Και επειδή είχες εγκαταλείψει τον Διόνυσο, ο Απόλλων εγκατέλειψε εσένα: ξεσήκωσε τώρα όλα τα πάθη από το άντρο τους για να τα περιφράξεις μέσα στον κύκλο σου, ακόνισε και τρόχισε μια σοφιστική διαλεκτική στους λόγους των ηρώων σου -οι ίδιοι σου ήρωες έχουν μιμηθεί και παραποιήσει τα πάθη και μιλούν μόνο με προσωπείο και με παραποιημένους λόγους.» (ο.π. σ.σ.93-97).

Η μητέρα του σκύλου: Η εννοιοδότηση

Ο Νίτσε μας διδάσκει πόσο κοντά βρίσκεται το διονυσιακό και το απολωνιακό φορτίο των μυθικών αφηγήσεων. Το ένα τροφοδοτεί το άλλο έτσι ώστε να αποδοθεί η έννοα της πραγματικότητας, όπως ο συγγραφέας θέλει να την αποδώσει. Με αυτό τον τρόπο τα μυθικά στοιχεία εννοιοδοτούν και παράγονται διαφορετικά συναισθήματα που επαυξάνουν την έννοια του πραγματικού, όπως υπάρχει στην αφήγηση, υπάρχουν σημεία από όπου μπορεί κάποιος να καταλάβει αυτό που βρίσκεται πίσω από τις λέξεις, πίσω από τις εκφράσεις και τα συναισθήματα.

Σε αυτή την παράσταση έχουμε την εφαρμογή της νιτσεϊκής διδασκαλίας. Ο ένας πόλος είναι η σάτιρα, όπως εκφράζεται από την διονυσιακή αφήγηση, ο άλλος πόλος είναι η τραγωδία, όπως αποδίδεται από την απολώνια αφήγηση. Ανάμεσά τους υπάρχει ένα μυθικό φορτίο που εκφράζεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αυτός είναι σατιρικός για να μεταλλαχθεί και να γίνει τραγικός. Αυτές είναι οι εκφράσεις στα διάφορα πρόσωπα που περιβάλλουν την Ραραού και, πολύ περισσότερο, σε αυτήν που είναι το κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης.

Αν λοιπόν καταλάβουμε αυτό το πέρασμα από το σατιρικό στο τραγικό, τότε θα κατανοήσουμε τις μεταλλάξεις του κάθε χαρακτήρα και, κυρίως, τα συναισθήματα της αλλοτρίωσης, της απαισιοδοξίας που εδράζει στην απώλεια του Εμείς και στην θεμελίωση του Εγώ, στην κοινωνία μας. Αυτά τα συναισθήματα και οι μεταλλαγές τους υπάρχουν σε όλη την ιστορία του ελληνικού κράτους από το 1940 και μετά, στην αφήγηση αυτού του έργου. Αυτό είναι ένα εργαλείο για να καταλάβουμε τα νοήματα της αφήγησης και, ειδικά, τα κομβικά της σημεία. Ας αναφερθούμε σε αυτά.

Η μητέρα του σκύλου: Τα κομβικά σημεία

Το πρώτο είναι η ψευδοερωτική διάθεση της νεαρής κοπέλας στον πατέρα της. Τον έχει ανεβάσει στο βάθρο και δεν θέλει να τον βγάλει από εκεί. Όμως ελάχιστα ξέρει για αυτόν. Τα πατρικά στοιχεία είναι άγνωστα και δεν μπορούν να τροφοδοτήσουν την δόμηση της ταυτότητάς της (ID).Το δεύτερο είναι η μητέρα. Αυτή έχει δύο μέρη συγχρόνως, είναι πατέρας και μητέρα, όμως δεν μπορεί να επικοινωνήσει με το παιδί, όπως αυτό θα ήθελε για να φτιάξει στην ταυτότητά του την πατρική φιγούρα. Το τρίτο είναι το υποκατάστατο, η κότα που προοριζόταν για φάγωμα, την αγαπά και την προστατεύει, μέχρι αυτή να πεθάνει από την πείνα, στην κατοχή, λίγο πριν να πεθάνει την κοιτάζει. Αυτή η κίνηση αποτυπώνεται βαθιά στην Ραραού, όταν ήταν μικρή. Η κότα είναι η χωρική μετατόπιση του αρχετυπικού Πατέρα, μια ακόμα απέλπιδη προσπάθεια να τον καταλάβει.  

Το τέταρτο είναι η μητέρα που θα αναγκαστεί να πάει με έναν Ιταλό για να θρέψει τα παιδιά της. Η μάνα για τον μικρό παιδί είναι ήρωας. Όταν, στην απελευθέρωση, διαπομπεύεται τότε το παράπονο της Ραραού γίνεται ζωώδες ένστικτο. Της βγαίνει μια κραυγή σαν αυτή ενός σκύλου και ακούει την μάνα της να λέει να πάρουν αυτόν τον σκύλο από εκεί. Η μάνα δεν θέλει η κόρη της να εισπράξει αυτή την απάνθρωπη συμπεριφορά, την διαπόμπευση, και θέλει να φύγει το ψυχικό μέρος του παιδιού που θα το εισέπραττε και όχι το ίδιο το παιδί.

Η μητέρα του σκύλου: Η κατανόηση

Το πέμπτο είναι το θέατρο. Η Ραραού θέλει να γίνει θεατρίνα επειδή μόνο έτσι μπορεί να μεταφράσει όλη αυτή την βία και τις απάνθρωπες συμπεριφορές -αστυνομία, κατακτητές, ο παπάς που ερωτοτροπεί, οι ψευτιές του πολιτευτή, η βία της κοινωνίας- και να τις καταλάβει. Για αυτήν ο πατέρας (ως αρχέτυπο) είναι ο παπάς, ο πολιτευτής, ο Ιταλός, ο θιασάρχης. Είναι φανερό ότι τα στοιχεία που εισπράττει είναι μπερδεμένα.

Έχουμε μια καλή εικόνα του ψυχικού κόσμου της Ραραού. Μπορούμε να καταλάβουμε ότι είναι σε μια έντονη νεύρωση που την οδηγεί στο υστερικό πεδίο. Αυτή η γυναίκα έχει μπει πλέον στην ψύχωση. Φτιάχνει την δική της πραγματικότητα και όλα είναι συγκεχυμένα στην ψυχή της. Αυτή είναι η αιτία που λέει πράγματα που το ένα αντιβαίνει με το άλλο. Έχει μπει πλέον στην σχιζοφρένεια.

Είναι πρωταγωνίστρια, στην ουσία όμως είναι κομπάρσος. Έχει συνευρεθεί με πολλούς άντρες ηθοποιούς, όμως στην πραγματικότητα είναι παρθένα. Είναι βασιλόφρων και εθνικίστρια, τελευταία όμως είναι δημοκρατική, λέει στον γιατρό. Δεν την ενδιαφέρει η πατρίδα -τι της έχει προσφέρει;- της αρέσουν όμως τα πατριωτικά άσματα του ΕΑΜ. Θαυμάζει την  κομμουνίστρια γειτόνισσα αλλά απεχθάνεται τους κομμουνιστές. Δεν την ενδιαφέρει ο έρωτας, αλλά θέλει κάποιον να είναι μαζί της. Δεν την φοβίζει ο θάνατος, αλλά φοβάται την μοναξιά που ισοδυναμεί με τον θάνατο, σύμφωνα με την θεωρία του Φρόιντ.

Η μητέρα του σκύλου: Ο θάνατος

Στο τέλος θέλει κάποιος να της ανοίξει την πόρτα. Είναι μόνη της στο δυάρι της. Αναζητεί την εγγύτητα και χτυπά βραδιάτικα τα κουδούνια στην πολυκατοικία για να της ανοίξουν. Η κότα της την κοίταξε πριν να ξεψυχήσει. «Εγώ ποιον θα κοιτάξω πριν να πεθάνω;», λέει. Καταλαβαίνουμε το σπαρακτικό δράμα που υπάρχει σε αυτή την γυναίκα. Θα μπορούσαμε να το εκφράσουμε ως εξής: Είναι μόνη της, έχει αποκοπεί από τις ρίζες της, δεν μπορεί να ενταχθεί σε μια συλλογικότητα, δεν έχει καμιά επαφή με την πραγματικότητα πλέον. Έχει γίνει η σχάση του πυρήνα, όπως η Κρίστεβα ερμήνευσε την σχιζοφρένεια, και δεν μπορεί να καταλάβει τι βρίσκεται σε κάποια θέση. Είναι η μοναδική;

Ο Μάτεσις μας δίνει την εικόνα μιας γυναίκας που είναι το σημαίνον ενός ανθρώπου στην ελληνική κοινωνία. Είναι εύκολο να δούμε πόσοι άνθρωποι μοιάζουν, λίγο ή πολύ, με την Ραραού. Άρα έχουμε την εικόνα της ελληνικής κοινωνίας όπως έχει διαμορφωθεί στην νεότερη ιστορική της περίοδο. Ο Κώστας Γάκης σκηνοθετεί με ακρίβεια αυτούς τους χαρακτήρες, τους τοποθετεί ανάμεσα στο διονυσιακό και το απωλόνιο και αποδίδει έτσι το μέγεθος του τραγικού. Η μουσική του Σταμάτη Κραουνάκη δημιουργεί ένα διονυσιακό τοπίο που υπονοεί μια λύση της τραγωδίας που ποτέ δεν έρχεται. Ο θεατής παρακινείται να δράσει και να αποτρέψει την αποσάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας. Αυτό ακριβώς είναι το μεγαλείο αυτής της παράστασης. Δεν είναι πεσιμιστική η προσέγγισή της, δίνει ελπίδα. Η μητέρα του σκύλου δεν θα είναι πλέον σιωπηλή, πριν μιλούσε με την σιωπή της, τώρα θα μιλά με την απόλαυση μια ανθρώπινης κοινωνίας. Ουτοπία; Δεν έχουμε παρά να το προσπαθήσουμε!

Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ

Συγγραφέας: Παύλος Μάτεσις

Σκηνοθεσία: Κώστας Γάκης

Βοηθός σκηνοθέτης: Νατάσα-Φαίη Κοσμίδου

Διασκευή: Υρώ Μανέ – Κατερίνα Γιαννάκου

Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης

Τραγούδια: Σταμάτης Κραουνάκης

Σκηνικά: Άση Δημητρολοπούλου

Βοηθός σκηνογράφος: Χριστίνα Οικονόμου

Κοστούμια: Χαρά Τσουβαλά

Βοηθός ενδυματολόγος: Εύα Κουρελιά

Επιμέλεια κίνησης-χορογραφίες: Φαίδρα Νταϊόγλου

Φωτισμοί: Περικλής Μαθιέλλης

Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή

Videopromo-αφίσα: Θωμάς Παλυβός

Καλλιτεχνική επιμέλεια: Υρώ Μανέ

Οργάνωση παραγωγής: Αγνή Μοίρα, Χρυσαντίνα Κούλουμπου, Χαρά Μητσοπούλου

Παραγωγή: Arise Entertainment & More-ARTINFO

Ηθοποιοί: Υρώ Μανέ (Ραραού), Παναγιώτης Μπουγιούρης, Σπύρος Μπιμπίλας, Τάνια Τρύπη, Γιάννης Βασιλώτος, Νικόλ Δημητρακοπούλου, Ειρήνη Θεοδωράκη, Νατάσα-Φαίη Κοσμίδου, Στράτος Νταλαμάγκος, Γιώργης Παρταλίδης, Μαριαλένα Ροζάκη

Μουσικοί επί σκηνής: Δημήτρης Κίκλης, Γρηγόρης Λάζογλου, Έκτορας Ρέμσακ

Χώρος: Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη

Ημερομηνία παράστασης: Παρασκευή 1/8/2025.

Διαβάστε τις κριτικές θεάτρου που έχουμε δημοσιεύσει

Ελένη, η δίκη μιας πόρνης

Αντιγόνη

Σύμφωνο επιβίωσης

Ένα κορίτσι κακοποιείται

• Κριτικές θεάτρου