ΜΑΥΡΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ

Δεκ 28, 2019 Θέατρο 0

μία κριτική θεώρηση στην «τρέλα»

γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Βλέποντας τον «Μαύρο ουρανό», της Γεωργίας Μπλάγκου, είναι σα να κάνουμε μία ενδοσκόπηση στο βαθύτερο ψυχικό μας κόσμο. Μία αφήγηση, στην οποία η πραγματικότητα και η φαντασίωση μπερδεύονται τόσο αριστοτεχνικά που δεν μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει ποιο είναι ποιο, μπορεί όμως να βρει αυτά τα στοιχεία που θα μιλήσουν στον ψυχικό του κόσμο, θα ανασύρουν αυτά τα θέματα που τον προβληματίζουν και θα βρει έναν τρόπο να τα εξυπηρετήσει. Μία λειτουργία που είναι αυτή του θεάτρου, όπως αυτό το ξέρουμε από την αρχή της θεατρικής ιστορίας μέχρι σήμερα. Φεύγεις πιο ελαφρύς, έχεις αφήσει αυτά που σε βασανίζουν και κρατάς αυτά που μπορούν να καθαρίσουν την ψυχή σου. Μία αφήγηση που είναι εντελώς επίκαιρη και, από ότι φαίνεται, θα κρατά αυτό το χαρακτήρα της για πολλά χρόνια ακόμα. Τέλος, η ευαίσθητη ματιά στον άνθρωπο σου γλυκαίνει την ψυχή, όσο τίποτε άλλο.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Η ανυπαρξία της ύπαρξης. Σ ένα κόσμο που οι ανθρώπινες σχέσεις φθίνουν, τα οικονομικά προβλήματα καθημερινά διαλύουν όλο και περισσότερους ανθρώπους, σε έναν κόσμο σκληρό και άδικο, ο ήρωας μας βιώνει την απόλυτη απομόνωση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες παλεύει να νικήσει το τέρας της… ανυπαρξίας, με τις αναμνήσεις των ανθρώπων που σημάδεψαν τη ζωή του. Ένας εσωτερικός μονόλογος που μεταμορφώνεται σε διάλογο επί σκηνής, θέατρο εν θεάτρω και θέατρο του παραλόγου σε μορφή κωμωδίας.

Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Τα ερωτήματα που αυτή η παράσταση παρουσιάζει είναι πολλά. Στρέφονται γύρω από ένα σημαντικό σημείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Θα μπορούσαμε να το διατυπώσουμε κάπως έτσι: Ποιος είναι τρελός και πως θα πρέπει να του συμπεριφερθούμε; Ένα ερώτημα που βασανίζει πολλούς ανθρώπους και με τις απαντήσεις που διάφοροι δίνουν τυραννιούνται πολλοί περισσότεροι. Έχουμε ένα κεντρικό πρόσωπο που έχει χάσει την ικανότητα να διακρίνει ποιο είναι πραγματικό και ποιο είναι ονειρικό. Μας δίνει όμως αυτή η διαπίστωση το δικαίωμα να το χαρακτηρίσουμε τρελό; Και ποιο, τελικά, είναι πραγματικό; Η πραγματικότητα, έτσι όπως την παρατηρούμε έχει πολλές εκφάνσεις, διαφορετικές για τον κάθε άνθρωπο, επειδή παίζει μεγάλο ρόλο το συναίσθημα με το οποίο προσδίδουμε σε αυτή χαρακτηριστικά που δεν της ανήκουν -για αυτό από εδώ και στο εξής, σε αυτό το κείμενο, θα γράφουμε αυτή τη λέξη σε εισαγωγικά. Δεχόμενοι αυτή τη διαπίστωση καταλαβαίνουμε ότι η λέξη «τρελός» έχει πολλούς προσδιορισμούς.

Δεν μπορούμε, λοιπόν, να είμαστε ασεβείς και να χαρακτηρίζουμε έτσι κάποιον που έχει, κατά την άποψή μας, παραβατική συμπεριφορά, να τον αποκαλούμε τρελό. Θα πρέπει πρώτα από όλα να διακρίνουμε αυτά τα χαρακτηριστικά που τον αναγκάζουν να διαλέξει αυτά τα στοιχεία της «πραγματικότητας» και όχι άλλα ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, δεν επιλέγει αυτά που εμείς κρατήσαμε από αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα. Ο κεντρικός χαρακτήρας, με αυτή την έννοια, θα μπορούσε να ήταν οποιοσδήποτε άνθρωπος που ζει σε μία κοινωνία που μαστίζεται από την οικονομική κρίση. Αν, μάλιστα, καταλάβουμε ότι αυτή η κρίση είναι πρωτίστως ηθική και ιδεολογική, τότε θα καταλάβουμε ότι αυτή η θεατρική αφήγηση έχει μία έμμεση πολιτική διάσταση, η οποία είναι επιμελώς κρυμμένη. Από την αρχή βλέπουμε ότι αυτός ο άνθρωπος βρίσκεται σε μία υστερική και ψυχωτική κατάσταση, έτσι μπορούμε στη συνέχεια, να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά του. Σε αυτό το σημείο ο θεατής όλο και περισσότερο ταυτίζεται με αυτή τη φιγούρα. Δεν έχουμε μία μπρεχτική ταύτιση αλλά μία ψυχολογική προσέγγιση που γίνεται με ασυνείδητό τρόπο.

Ο φόβος του ευνουχισμού, όπως θα το δούμε στη συνέχεια, και ο φόβος του θανάτου, οι οποίοι στην φροϊδική ψυχανάλυση ταυτίζονται, είναι έκδηλοι παντού. Αυτή η περσόνα όλο και περισσότερο προσεγγίζει το θάνατο, συγχρόνως όμως τον απωθεί. Φιγούρες τον επισκέπτονται, πρόσωπα που ανήκουν στο παρελθόν και στο παρόν, λαμβάνουν όλο και διαφορετικές διαστάσεις, αυτές που αυτός τους προσδίδει, μέσα από την ικανότητά του να προσθέτει ή να αφαιρεί χαρακτηριστικά στον κάθε άνθρωπο, ανάλογα με την ψυχολογική κατάσταση της στιγμής που ενεργεί. Αυτός ο τρόπος είναι πολύ καλός για να αποφευχθεί μία γραμμική αφήγηση, να υπάρχουν μικρές ανατροπές που κρατούν το ενδιαφέρον του θεατή. Συγχρόνως η ανάπτυξη αυτού του χαρακτήρα γίνεται όλο και πιο ευρεία, απλώνεται σε όλο και μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας.

Ποιος είναι, όμως, ο ευνουχισμός αυτού του ανθρώπου; Έχουμε ένα άτομο που έχει περιθωριοποιηθεί, αναγκάζεται να ζει μία ζωή που το οικονομικό σύστημα του επιβάλλει, έχει μειωθεί η αξία του, η απαξίωσή του είναι όλο και μεγαλύτερη. Δεν είναι πλέον αυτός που ήταν αλλά ένας άλλος στο σώμα το δικό του. Αυτός ο Άλλος -σύμφωνα με τη θεώρηση του Λακάν- συνομιλεί μαζί του και του επιβάλλει συγκεκριμένες συμπεριφορές, έτσι όπως διαμορφώνονται από τον παραβατικό του λόγο, από την παραποιημένη πλέον ταυτότητά του. Βυθίζεται όλο και περισσότερο σε ένα βάλτο όπου ένα ρεύμα τον παρασύρει στην ψύχωση. Ήθελε να γίνει τρελός; Ηλίθια ερώτηση, θα μου πείτε, όμως όλο και περισσότερο αυτό το ερώτημα πλανάται στην κοινωνία μας και η απάντησή μας σε αυτό που έχει να κάνει περισσότερο με τη δική μας άμυνα σχετικά με την παράβαση, τοποθετεί άτομα στο περιθώριο της κοινωνίας, δίνοντάς μας την ψευδαίσθηση ότι εμείς είμαστε υγιείς. Αυτή η λογική βρίσκεται στο ίδιο πεδίο της παράβασης. Αυτό το έργο μας προτρέπει να μην μπούμε σε αυτό τον παραβατικό λόγο και να δούμε τον «τρελό» σαν ένα άτομο που δοκιμάζεται.

Είναι, τελικά, ο θάνατός του μία λύτρωση. Με αυτό τον τρόπο δε θα βασανίζεται. Η άρνηση στη ζωή είναι, ουσιαστικά, η απέχθεια σε αυτή την κοινωνία που ζει ή, αν το εκφράσουμε ψυχαναλυτικά, η απώθηση στον κοινωνικό ρόλο που του έχει προσφερθεί. Γυρίζοντας συνεχώς γύρω από αυτό το θέμα, μπορούμε να δούμε τον εαυτό μας σε όλη αυτή την αφήγηση, να διώξουμε το «κακό», σίγουρα όμως να καταφέρουμε να αναλύσουμε καλύτερα αυτά τα θέματα που μας δοκιμάζουν, έτσι ώστε να μη μας δημιουργήσουν παραβατικό λόγο. Με αυτή την έννοια, αυτό το έργο λειτουργεί κάπως ψυχοθεραπευτικά, όπως το θέατρο από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα, όταν αναφέρεται στη ανθρώπινη ψυχή.

Η σκηνοθεσία κρατά ένα καλό ρυθμό που αρθρώνει την αφήγηση. Ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας παίζει πολύ καλά μέσα σε ένα ψυχωτικό, ευμετάβλητο πεδίο, είναι η ραχοκοκαλιά όλης της αφήγησης. Οι άλλοι χαρακτήρες του δίνουν στοιχεία και βοηθούν με μικρές και ουσιαστικές αφηγηματικές κινήσεις στη δόμησή του. Το σκηνικό είναι απλό και μινιμαλιστικό, έτσι ώστε να αφήσει χώρο στη δόμηση του κεντρικού χαρακτήρα και να μην υπερισχύει σε αυτόν. Οι ήχοι και οι φωτισμοί βοηθούν στη ακριβή απόδοση του χαρακτήρα, όπως το φως που τρεμοσβήνει ή που σβήνει εντελώς -εδώ έχουμε την έννοια του θανάτου- το πράσινο-μπλε χρώμα που είναι απόκοσμο, παραπέμπει πάλι στο θάνατο και τον ευνουχισμό. Η μουσική, τέλος, συνοδεύει πολύ διακριτικά το λόγο, απλά καλύπτει τα κενά στο ρυθμό, όπως συνήθως παρουσιάζονται στη θεατρική αφήγηση.