ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ

Αυγ 22, 2024 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΜΙΑ ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΗ ΣΑΤΙΡΑ

Λυσιστράτη: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Το θεατρικό έργο του Αριστοφάνη, «Λυσιστράτη», παρουσίασε το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Σερρών, στα Μερκούρεια, στις 21 Αυγούστου 2024, στο ανοιχτό θέατρο Συκεών, Μάνος Κατράκης. Προλόγισε ο Δήμαρχος του Δήμου Νεάπολης-Συκεών, Σίμος Δανιηλίδης, όπως πάντα. Ανέφερε συνοπτικά την ιστορία των Μερκουρείων και την σημασία των πολιτιστικών αξιών για την ανάπτυξη του ανθρώπου. Η απόδοση του θεατρικού έργου είχε κάποια αρνητικά σημεία, τα οποία θα συζητήσουμε στην συνέχεια.

Λυσιστράτη: Το έργο

Το θεατρικό έργο του Αριστοφάνη (445-386 π.Χ.) είναι το τρίτο κατά σειρά στην αντιπολεμική θεματική. Ασχολήθηκε για πρώτη φορά με το θέμα αυτό με τους «Αχαρνής» (425 π.Χ.), μετά με την «Ειρήνη» (421 π.Χ.), για να το ξαναπιάσει, με την «Λυσιστράτη» το 411 π.Χ. Ανάμεσα στα δύο τελευταία έργα είχαν γίνει πολλά πράγματα, η Νικιείος Ειρήνη, οι παραβιάσεις της, οι απώλειες των Αθηναίων, η καταστροφή της Σικελικής Εκστρατείας, η αποστασία ενός μεγάλου μέρους της Αθηναϊκής συμμαχίας. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος δεν είχε νικητές. Οι ήττες και οι απώλειες ήταν πολλές και από τα δύο μέρη. Άρα μια καυστική σάτιρα ήταν αναγκαία για να αναδειχθεί η ανάγκη για ειρήνευση.

Αυτή τη φορά ο γυναικείος λόγος πρωταγωνιστεί. Έχουμε ένα αντιπολεμικό έργο γεμάτο χιούμορ, σάτιρα και κοινωνική κριτική. Ο σχολιασμός είναι εύστροφος και διεισδυτικός. Η αιχμή του δόρατος είναι οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ο συγγραφέας βλέπει, προφητικά, θα λέγαμε, την ανάγκη υποστήριξης του κοινωνικού ρόλου των γυναικών. Η γυναίκα θα πρέπει να συμμετάσχει πιο ουσιαστικά στον κοινωνικό βίο και να αποκτήσει όλα τα δικαιώματα που αντιστοιχούν σε έναν ενεργό πολίτη. Η γυναίκα, από την άλλη μεριά, είναι η μόνη που μπορεί να σταματήσει τον πόλεμο. Αν αυτός είναι ανδρική υπόθεση, τότε η ειρήνη είναι γυναικεία. Το κεντρικό πρόσωπο είναι η Λυσιστράτη, αυτή που λύει, διαλύει τον στρατό, ετυμολογικά.

Λυσιστράτη: Τα χαρακτηριστικά

Είναι η Λυσιστράτη η πρώτη φεμινίστρια; Μια πρώτη ματιά θα μας έδινε θετική απάντηση. Όμως δεν είναι έτσι. Αυτό που αυτή δεν ήθελε ήταν οι καταστροφές και οι σκοτωμοί, όχι μόνον για τους Αθηναίους, αλλά για όλο τον κόσμο. Κατά συνέπεια το κείμενο έχει παγκόσμια απήχηση και αυτός είναι ο λόγος που παίζεται συνέχεια τόσα χρόνια μετά την συγγραφή και την διδασκαλία από τον Αριστοφάνη. Δεν φτάνει όμως στο σημείο να διεκδικήσει μια θέση για την γυναίκα που να είναι λίγο ή πολύ ίση με αυτή του άντρα. Δεν θέλει να βλέπει τους άντρες να σκορπούν τον χαλασμό και την καταστροφή της κοινωνίας, αυτό μόνο.

Αυτός είναι ο λόγος που τα γυναικεία πρόσωπα δεν είναι μόνο από την Αθήνα. Ο αρχηγός είναι από αυτή την πόλη, την ακολουθούν όμως η Λαμπιτώ, από την Σπάρτη, και η Μυρρίνη, από την Βοιωτία. Δεν αντιμάχονται οι Αθηναίες με τους Αθηναίους, αλλά οι γυναίκες με τους άντρες. Η έκκληση του Αριστοφάνη είναι να σταματήσει ο πόλεμος όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Έχει δει ότι οι καταστροφές είναι πολλές και έχει καταλάβει ότι ο ελληνικός εμφύλιος σπαραγμός μπορεί να φέρει την εξαφάνιση του ελληνικού έθνους.

Λυσιστράτη: Τα ιδιαίτερα σημεία

Η αγανάκτηση των γυναικών είναι μεγάλη. Η κριτική γίνεται πολεμική, όσον αφορά στην πολιτική που σχεδιάζουν οι άντρες, αυτή που φέρνει τον πόλεμο και τη βία. Είναι μια καλή ευκαιρία ο Αριστοφάνης να πει τα πράγματα με το όνομά τους, να βρίζει, για να βγει η αγανάκτηση, να δείξει το αδιέξοδο. Στην προκειμένη περίπτωση η αδιέξοδη κατάσταση έχει να κάνει με το σεξ. Όχι με τον έρωτα, αλλά με το σεξ. Με τις ορμές και όχι με την αγάπη. Ξέρει πολύ καλά ότι όταν οι ορμές καταπιεστούν τότε ο άνθρωπος μπορεί να υποκύψει, εδώ ο άντρας να πεισθεί από τα ανθρώπινα συναισθήματα που έχει η Λυσιστράτη.

Το να κρύψουμε τις αισχρές λέξεις είναι σα να θάβουμε την αγανάκτηση που αυτές οι γυναίκες νιώθουν. Ουσιαστικά να βγάζουμε έξω από το έργο ένα μεγάλο μέρος του πυρήνα του. Το να λες το «μουνί» «πράμα» είναι σα να θέλεις να σταματήσεις την διάθεση της γυναίκας να ανοίξει τον εσωτερικό της κόσμο τόσο που, γυμνή πλέον, να μην έχει άλλη επιλογή από το επιτεθεί στον ντυμένο και υποκριτή άντρα. Το ίδιο ισχύει όταν αυτή θέλει να ξεμπροστιάσει τον ανδρισμό για να δείξει ότι οι αρετές του άντρα είναι αλλού και όχι σε ένα ψεύτικο αντριλίκι. Η Λυσιστράτη το ήξερε, ήταν το όπλο της, η σκηνοθέτης και η επιμελήτρια του κείμενου το αγνόησαν, καταστρέφοντας ένα μεγάλο μέρος του αφηγηματικού πυρήνα του αριστοφανικού έργου, ίσως φοβήθηκαν τα χρηστά ήθη της νεοελληνικής κοινωνίας που, υποκριτικά, δεν χάνει ευκαιρία να ταπεινώνει την γυναίκα.

Λυσιστράτη: Η άρθρωση του λόγου

Ο λόγος του Αριστοφάνη βαδίζει σε ένα τεντωμένο σχοινί. Κουβαλά όλο το έργο και θα πρέπει να το περάσει στην αντίπερα όχθη με τέτοιο τρόπο που να δείχνει έναν άλλο κόσμο όπου οι αρετές θα είναι περισσότερες από τα μειονεκτήματα. Περιγράφει, αναλύει και δομεί τον λόγο του. Για να το καταφέρει θα πρέπει να διαθέτει τέτοιο ρυθμό που η προσοχή του θεατή θα είναι πάντα επικεντρωμένη στην σκηνή, στα πρόσωπα, στο λόγο και τις κινήσεις τους. Μιλάμε για τον ρυθμό που δημιουργείται από τις σιωπές, τις κινήσεις των ηθοποιών και από κάποια εφευρήματα εξωθεατρικά, όπως το βίντεο.

Στην «Λυσιστράτη», της Εύης Σαρμή, ο ρυθμός ήταν σχεδόν απών. Μια καλή ευκαιρία ήταν το βίντεο, αλλά αυτό συμπλήρωνε τον λόγο και δεν λειτουργούσε αντιθετικά έτσι ώστε να δημιουργήσει ρυθμό. Θα θυμίσουμε στον θεατή τις παραστάσεις του Γιάννη Κακλέα, του Δημήτρη Παπαϊωάννου, της Στέλλας Σπυράτου και του Θεόδωρου Τερζόπουλου. Οι σιωπές που υπήρχαν ήταν περισσότερο για να «ξεκουράσουν» τον θεατή παρά για να του δημιουργήσουν εικόνες που θα λειτουργούσαν αντιθετικά πρώτα και συνθετικά αργότερα.

Λυσιστράτη: Η περσόνα της Λυσιστράτης

Αυτή που «τραβά» την αφήγηση και την αναπτύσσει είναι η Λυσιστράτη. Είναι η περσόνα που λειτουργεί αρχηγικά. Είναι απογοητευμένη, παίρνει τα «πάνω της» όταν βλέπει ότι οι άλλες γυναίκες την ακολουθούν, προσπαθεί και τελικά νικά τον ηλικιωμένο Πρόβουλο που είναι επικεφαλής των αντρών και εκπροσωπεί το πατριαρχικό κράτος.

Είναι λογικό η Λυσιστράτη να είναι κάποια βήματα πιο μπροστά από τους άλλους. Να ανοίγει τον δρόμο και να τους δείχνει πως θα φτάσουν στο σημείο που θα είναι ευτυχισμένοι. Σε αυτή την παράσταση αυτή η περσόνα προσπαθούσε να πάει μπροστά, όμως κάτι την κρατούσε και βρισκόταν πίσω από την θέση του αρχηγού. Αυτό, όμως, δεν είχε συμβεί σε πολλές περιπτώσεις. Ο λόγος της ήταν ουσιαστικά αρχηγικός, έντονος και δεικτικός, συγχρόνως, όμως, μητρικός και διδακτικός για να ξεχωρίζει από τον περιορισμό που δημιουργεί ο αντρικός λόγος.

Τα κοστούμια ήταν πολύ προσεγμένα, απέδιδαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσώπου, στο οποίο αναφέρονταν, μεταμόρφωναν τον ηθοποιό. Το σκηνικό ήταν πολύ απλό, άφηνε την φαντασία να αναπτυχθεί. Η μουσική συμπλήρωνε τον κάθε χαρακτήρα τόσο όσο ο θεατής να μπορεί να τον συμπληρώσει όπως αυτός θέλει. Οι πέντε ηθοποιοί, με τις μεταμορφώσεις τους, πολλαπλασίαζαν τους χαρακτήρες που υποδύονταν, απέδιδαν, με κάποιο τρόπο την αφηγηματική ατμόσφαιρα που θα έπρεπε να δημιουργηθεί. Τα χειλόφωνα δεν παραποιούσαν την φωνή, ήταν αποδεκτά.

ΛΥΣΙΣΤΡΑΤΗ

Συγγραφέας: Αριστοφάνης

Σκηνοθεσία: Εύη Σαρμή

Προσαρμογή: Ισιδώρα Μάλαμα

Μουσική επιμέλεια: Γιώργος Ανδρέου

Κινησιολογία: Αστέρης Πολυχρονίδης

Σκηνικά: Εύη Σαρμή, Αστέρης Πολυχρονίδης

Κοστούμια: Βάσω Κουνούπη

Φωτισμοί: Μιχάλης Κουβόπουλος

Χειρισμός φωτισμών: Νίκος Παπαδόπουλος

Ήχος: Γιώργος Δασκαλάκης

Ηθοποιοί: Ελευθερία Ρήγου, Γιώργος Καρύδας, Αστέριος Πολυχρονίδης, Αστερόπη Χαριτίδου, Χριστίνα Αναγνώστου