ΕΛΕΝΗ Η ΔΙΚΗ ΜΙΑΣ ΠΟΡΝΗΣ

Ιούλ 29, 2025 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

Η ΕΛΕΝΗ ΕΧΕΙ ΤΟΝ ΛΟΓΟ

Ελένη η δίκη μιας πόρνης: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Σταθμός της περιοδείας της παράστασης, «Ελένη, η δίκη μιας πόρνης», ήταν η Θεσσαλονίκη, στο Θέατρο Κήπου, 28 και 29 Ιουλίου 2025. Η Λυδία Κονιόρδου και ο Μπάμπης Παπαδόπουλος συνεργάζονται για να αποδώσουν το έργο που έχει γράψει ο Μιγκέλ ντελ Άρκο. Η θεατρική απόδοση ήταν εξαιρετική, η Λυδία Κονιόρδου έκανε έναν συγκλονιστικό μονόλογο που είχε συμπαραστάτη την κιθάρα του Μπάμπη Παπαδόπουλου.

Ελένη η δίκη μιας πόρνης: Το έργο

Μία καντίνα, «Ο Μπάμπης» και ένα τραπεζάκι με δύο καθίσματα μπροστά της. Αυτό ήταν το σκηνικό όπου κινείται η Ελένη. Από την πρώτη στιγμή βλέπουμε ότι η απόδοση του Ευριπίδη, της «Ιλιάδας» του Ομήρου και το κείμενο του Γοργία, «Ελένης εγκώμιον», συντίθενται σε ένα θεατρικό κείμενο που θέλει να συνδέσει το αρχαίο μύθο με την σημερινή εποχή. Αυτό το δημιουργεί ο Μιγκέλ ντε Άρκο, Ισπανός συγγραφέας.

Ο Μιγκέλ ντελ Άρκο είναι σημαντική μορφή του σύγχρονου ισπανικού θεάτρου. Διαμορφώνει το κείμενο με χιούμορ και ευαισθησία. Παρουσιάζει μια ανθρώπινη και απενοχοποιημένη εκδοχή της Ελένης. Η Ελένη διεκδικεί το δικαίωμα της αφήγησης της ιστορίας από την πλευρά των ηττημένων. Παρουσιάζει μια διαφορετική εκδοχή για τα γεγονότα που οδήγησαν στον όλεθρο. Κατακεραυνώνει την πατριαρχία και το δίκαιο του ισχυρού.

Ελένη η δίκη μιας πόρνης: Η κατήγορος

Η Ελένη δεν είναι η αδύναμη γυναίκα που αναζητά την αγάπη και την στοργή του άντρα. Έχει το σθένος να τα βάλει με τον πατέρα της, τον Δία, να μην φοβηθεί τους απειλητικούς κεραυνούς του. Να τον κριτικάρει και να του δείξει τα στραβά που έχει κάνει. Μπαίνει στην σκηνή μετά τον Μπάμπη Παπαδόπουλο, ο οποίος κάνει αυτά που χρειάζονται για να λειτουργήσει η καντίνα του. Βλέπουμε μια γυναίκα που έρχεται ντυμένη με ένα άσπρο ρούχο, αριστοκρατικό, και ένα πέπλο που σκεπάζει το κεφάλι της. Παρουσιάζεται. Κουβαλά μια τσάντα που έχει, προφανώς, τα απαραίτητα.

Από την πρώτη στιγμή, αφού συστηθεί στο κοινό, καταλαβαίνουμε ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια πιστή απόδοση του κειμένου του Ευριπίδη ή του Γοργία. Ακόμη, στο κείμενο του ντελ Άρκο δημιουργούνται οι προεκτάσεις για να δούμε σε αυτή την Ελένη τις σύγχρονες μορφές των κυνηγημένων. Η Ελένη, εδώ, δεν είναι μια αδύναμη γυναίκα, έχει την όψη μιας αρχόντισσας, είναι μια γυναίκα που διεκδικεί το δίκιο της. Ζητά τον λόγο και προσπαθεί να εξηγήσει ότι ήταν θύμα της πατριαρχίας. Στέκεται όρθια και είναι αυτή τελικά που δικάζει την άλλογη βία του αρχετυπικού Πατέρα (διαβάστε εδώ την θεώρησή μας για την Ελένη).

Ελένη, η δίκη μιας πόρνης: Ο λόγος

Ο λόγος της κατακεραυνώνει αυτούς του άντρες που διοικούν, πολεμούν επειδή πλήττουν, εξουσιάζουν χωρίς να σκέφτονται τον λαό τους. Τα βέλη της ρίχνονται στον Τυνδάρεω, τον πατέρα της ή τον θετό πατέρα της, δέχεται την μία ή την άλλη εκδοχή του μύθου, στον Θησέα που την απήγαγε, στον πονηρό Οδυσσέας, στον Πρίαμο, στον Πάρι που την αγάπησε, αλλά ήταν λίγος, στον Μενέλαο που την παντρεύτηκε και δεν την αγάπησε, τελικά, στον Δία. Όλοι αυτοί είναι πλέον στο εδώλιο του κατηγορουμένου.

Ο λόγος της είναι ευθύς, δεν κομπιάζει ξέρει τι πρέπει να πει, πώς να κατηγορήσει τον καθένα ξεχωριστά. Κάνει μόνο λίγες παύσεις για να πάρει δύναμη από το «μαγικό» ποτό της. Την συνοδεύει η μουσική του Μπάμπη Παπαδόπουλου, πότε ήπιου τόνου, πότε σπαρακτική, δημιουργεί αυτές τις αντιθέσεις έτσι ώστε η συνισταμένη των δύο λόγων -της μουσικής και της φωνής- να είναι η κραυγή -που ποτέ δεν εκφέρεται- που είναι απειλή στην δομή της πατριαρχίας.

Ελένη η δίκη μιας πόρνης: Τα αναφερόμενα

Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να δούμε στην Ελένη τις γυναίκες που είτε έχουν κακοποιηθεί είτε είναι υποκείμενα στυγνής εκμετάλλευσης είτε έρχονται, ως πρόσφυγες, μόνες ή με την οικογένειά τους. Η τραγωδία συνεχίζεται. Ο πόλεμος της Τροίας ήταν μόνο η αρχή. Ο Πατριάρχης σκότωνε, σκοτώνει και θα σκοτώνει χωρίς να λυπάται κανέναν, τυφλωμένος από την τρέλα. Έτσι ή αλλιώς, η Ελένη δεν ήταν παρά η αφορμή, ο σκοπός ήταν άλλος, η άλωση της Τροίας και η επέκταση του ελληνικού πλούτου. Η ιστορία, αναφέρει ο Έριχ Φρομμ, είναι η αφήγηση της βίας από τότε που εμφανίστηκε η πρώτη ιδιοκτησία (βλ. «Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας»), εδώ αυτό ξεδιπλώνεται με τον λόγο μιας γυναίκας.

Η Ελένη έχει την δύναμη να ρίξει τα βέλη της επειδή κουβαλά όλες τις συμφορές των γυναικών, της ίδιας, και αυτών πριν και μετά από αυτήν. Δεν είναι η Κλυταιμνήστρα που θα σκοτώσει τον τύραννο άντρα της, ούτε η Φαίδρα που θα εκδικηθεί τον υπερόπτη κυνηγό που παντρεύτηκε. Δεν υποτάσσεται όπως η Ηλέκτρα ούτε δέχεται να θυσιαστεί όπως η Ιφιγένεια. Παίρνει στοιχεία από την Αντιγόνη, δεν φοβάται την ισχύ του Πατριάρχη. Κατηγορεί με στοιχεία ακλόνητα, τα εναποθέτει μπροστά μας και, εμείς, ως ένορκοι, θα αποδώσουμε δικαιοσύνη.

Ελένη η δίκη μιας πόρνης: Τα χαρακτηριστικά

Η μουσική δίνει πρόσθετη δύναμη στον λόγο, όταν χρειάζεται, ή συνοδεύει την ομιλία της Ελένης, όταν χρειάζεται. Μουσική και λόγος είναι σε μια τέλεια ισορροπία έτσι ώστε να κινητοποιηθεί το συναίσθημα στον θεατή. Η Λυδία Κονιόρδου ήταν εξαιρετική. Όταν έπρεπε επική, στις στιγμές που εξιστορούσε, και καταγγελτική, όταν αναφερόταν στις στιγμές που ο άντρας, ως Πατριάρχης, λειτουργούσε βίαια. Αυτές οι εναλλαγές μας έδιναν τα σημεία από τα οποία θα πρέπει να πιαστούμε για να κάνουμε τις αναγωγές μας στην σημερινή εποχή.

Η σκηνοθεσία είχε σχεδιάσει την παραμικρή λεπτομέρεια έτσι ώστε να μην είναι τίποτε περιττό. Το σκηνικό ανήκει στην σφαίρα της σημερινής εποχής, ενώ το ένδυμά της μας οδηγεί στην ρομαντική και αριστοκρατική εποχή. Έχουμε όλα τα σύμβολα-σημεία που θα είναι αναφορές σε ιστορικές στιγμές της εποχής μας ή άλλων προγενέστερων εποχών. Η Ελένη είναι, με αυτή την έννοια, η αρχετυπική Μητέρα, το αναφερόμενο των γυναικών, που δεν θέλει τίποτε άλλο από στοργή, αγάπη και απόλαυση. Η πατριαρχία όμως της το αρνείται γιατί ξέρει ότι αν πάρει αυτά που θέλει κινδυνεύουν οι δομές του οικοδομήματός της.

Ελένη η δίκη μιας πόρνης: Τα ερωτήματα

Και μένει το ερώτημα: «Ποιος γράφει την ιστορία;». Αυτό, μετά την ένταση του λόγου επαναδιατυπώνεται με μεγαλύτερο τόνο: «Ποιος γράφει την ιστορία, ρε;» Απαιτεί απάντηση. Μας κοιτά. Μας παροτρύνει να απατήσουμε, όχι σε εκείνη αλλά σε εμάς και να δούμε την βία της πατριαρχίας με διαφορετικό βλέμμα. Να την καταδικάσουμε για να φτιάξουμε μια άλλη κοινωνία, φιλική με τον άνθρωπο. Αυτή η παράσταση είναι μια πρόταση, μπορεί ουτοπική, αλλά δυνατή, το ξέρουμε καλά, δεν τολμάμε να αλλάξουμε την ιστορία, αλλά μας παροτρύνει να το κάνουμε. Μια παράσταση που σε καθηλώνει, χωρίς να υπάρχει, στην λύση της τραγωδίας, η κάθαρση. Δίνει όμως μια απάντηση στο ερώτημα αν η Ελένη ήταν πόρνη: Όχι ήταν θύμα όπως η Μήδεια.