ΖΙΛ ΚΑΙ Η ΝΥΧΤΑ

Φεβ 02, 2020 Θέατρο 0

η βία όπως εκφράζεται

του Γιάννη Φραγκούλη

Η παράσταση του Νίκου Χατζηπαπά είναι ένας θεατρικός άθλος. Η απομνημόνευση ενός μεγάλου και δύσκολου κειμένου, η σωστή απόδοσή του, είναι δύο εμπόδια που με μεγάλη επιτυχία τα ξεπέρασε. Όμως αν μέναμε σε αυτές τις διαπιστώσεις θα αδικούσαμε κατάφορα τόσο την παράσταση όσο και τον ίδιο το σκηνοθέτη που ήταν και ο πρωταγωνιστής της. Θα πρέπει να μπούμε πιο βαθιά μέσα στο κείμενο, μέσα στο ρόλο και να ανακαλύψουμε που αρχίζει και που σταματά η υποκριτική, τελικά που αρχίζει το βίωμα του ρόλου, αυτό που έχει τεράστια σημασία για να αποδώσουμε τη θεατρική τέχνη, σε υπερθετικό βαθμό, έτσι όπως τη ζήσαμε παρακολουθώντας αυτή τη πολύ σημαντική παράσταση στο Θέατρο Αμαλία.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Ο Ζιλ ντε Ρε ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς στρατάρχες στην ιστορία της Γαλλίας. Κατάφερε, μαζί με την Ιωάννα της Λωρραίνης, να νικήσει τους Άγγλους και να έχει η χώρα του, περίπου τη σημερινή της έκταση. Οι πολυετείς στρατιωτικές του επιχειρήσεις τον κούρασαν. Απομονώθηκε στο κάστρο του, μαζί με τη σύζυγό του, και σιγά-σιγά μυήθηκε στο σατανισμό. Θύμα του ήταν μικρά παιδιά από τη γύρω περιοχή που πήγαιναν στην ιδιοκτησία του. Τα θυσίασε στις σατανικές δυνάμεις και, λίγο πριν να πεθάνει τα φιλούσε στο μέτωπο, του άρεσε να καθόταν στα σπλάχνα τους και εκεί έβρισκε ηδονή.

Όταν επιτέθηκε σε έναν παπά, τότε ενόχλησε την εκκλησιαστική εξουσία, τον κυνήγησαν, τον απείλησαν με αφορισμό και το βασάνισαν μέχρι τελικά να αποκαλύψει τις πράξεις του. Τότε τον καταδίκασαν σε απαγχονισμό και κάψιμο στην πυρά, όπως, λίγο αργότερα και τη σύζυγό του, η οποία ομολόγησε ότι ήταν συνεργός του. Η στάχτη του δόθηκε στους συγγενείς του για να ταφεί, κάτι που δεν έγινε με τη σύζυγό του. 500 χρόνια αργότερα έγινε ιστορική έρευνα και ένας δικαστής αποφάνθηκε ότι ήταν αθώος. Παρόλα αυτά υπάρχουν ακόμα πολλοί άνθρωποι που πιστεύουν ότι ήταν ένοχος.

Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Ο Νίκος Χατζηπαπάς σκηνοθέτησε αυτό το έργο και πρωταγωνίστησε σε αυτό. Εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς τη πολύ μεγάλη δυσκολία της απομνημόνευσης ενός τόσο μεγάλου κειμένου, όπου οι λεπτομέρειες παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο, της απόδοσής του σε ένα μονόλογο που κρατά 2 ώρες και 40 λεπτά. Ένας έμπειρος ηθοποιός σαν το Νίκο Χατζηπαπά μπορεί να τα καταφέρει. Αν έμενε το θέμα εκεί δε θα είχαμε να συζητήσουμε πέρα αυτής της δυσκολίας και της σπουδαιότητας του κειμένου. Όμως ο Χατζηπαπάς πάει πιο πέρα.

Μπαίνει μέσα στο ρόλο, γίνεται ο Ζιλ ντε Ρε και βασανίζεται όπως αυτός. Βιώνει το ρόλο, κατά τη διάρκεια της παράστασης, σε τέτοιο βαθμό που δε βλέπουμε το Νίκο Χατζηπαπά αλλά το Ζιλ ντε Ρε. Μπαίνουμε και εμείς μέσα σε αυτό το θεατρικό σύμπαν και ζούμε -και από τις δύο μεριές- αυτές τις καταστάσεις. Γινόμαστε πότε κατήγοροι και πότε συνήγοροι του ντε Ρε. Φτάνουμε στα όρια της Περφόρμανς (Ενιαίου Παραστατικού Χώρου), έτσι όπως τον έχουμε αναλύσει σε διάφορα κείμενά μας. Οι θεατές και οι δύο ηθοποιοί γίνονται ένα και μεταφερόμαστε στο Μεσαίωνα, στην εποχή που έχει τελειώσει ο εκατονταετής πόλεμος της Γαλλίας με την Αγγλία.

Αυτό το καταφέρνει ο Νίκος Χατζηπαπάς με την απόδοση του χαρακτήρα που υποδύεται. Έχει μελετήσει αυτή την ιστορική προσωπικότητα, σε όλες τις πτυχές της, μπορεί να αποδώσει αυτά τα χαρακτηριστικά της που θα μας προσκαλέσουν στον κόσμο του Ζιλ ντε Ρε, να αποδοθούν τόσο πίστα και, συγχρόνως, προσωπικά που πλέον θα είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε τον ηθοποιό από το χαρακτήρα, αφού τίποτε εκεί δεν είναι ψεύτικο. Δεν υπάρχει κάποιο στοιχείο που δε θα το χρειαζόμασταν. Ο κόσμος του Ζιλ ντε Ρε θα μπορούσε να ήταν και ο δικός μας. Φτάνουμε έτσι στο μείζον θέμα της βίας. Εδώ εγείρονται κάποια σημαντικά ερωτήματα.

Γιατί η βία έχει παραχθεί; Τι ήταν αυτό που την ανάγκασε να παραχθεί και να αναπαραχθεί; Που, σε ποια σημεία, την παρατηρούμε; Αν προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, τότε μπαίνουμε στον τομέα της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας. Μόνο έτσι μπορούμε να ξεδιαλύνουμε τις καταστάσεις. Είμαστε, τότε, στη στιγμή που το μετακείμενο, δηλαδή αυτό το κείμενο που παράγεται μετά τη θέαση, είναι μπροστά μας και μας οδηγεί σε άλλα τόπια σκέψεων και προβληματισμών. Η σπουδαιότητα της παράστασης είναι ακριβώς αυτή: Μας προσκαλεί να μπούμε μέσα σε αυτό τον θεατρικό κόσμο, να δούμε εκεί τον εαυτό μας, να ανακαλύψουμε αυτό που ισχύει σήμερα και, μοιραία, να προσπαθήσουμε να βρούμε τα κοινά σημεία, αν υπάρχουν.

Εύκολα, πλέον, μπορούμε να δούμε ότι αυτά τα κοινά σημεία είναι πολλά. Η βία παράγει λόγο, οποίος κατακερματίζει την κοινωνία, έρχεται κυρίως από την εξουσία, λαϊκή και θρησκευτική και αναπαράγεται με ιδεολογικό τρόπο από τους μηχανισμούς του κράτους, την παιδεία, την εκκλησία και τα σώματα ασφαλείας. Ο πολίτης δεν μπορεί παρά να ανταποκριθεί σε αυτό το λόγο και να γίνει και αυτός ένα μέρος της βίαιης συμπεριφοράς, να βιώσει τη μαζική, πλέον, υστερία, να αναπαράξει αυτή τη βία, με το δικό του τρόπο, για να είναι μέρος αυτής της κοινωνίας. Αν δε θέλει να το κάνει, θα πρέπει να βρει δυνάμεις για να αντισταθεί, να συγχωρέσει, αποδίδοντας δικαιοσύνη, όχι όμως με βίαιο τρόπο. Αυτό όμως είναι πολύ δύσκολο. Θα πρέπει να αποχωριστεί από τη μάζα, να μην ανήκει πλέον στην αγέλη.

Αυτός ο αποχωρισμός έχει μέσα του το σπέρμα της βίας, μόνο που, αυτή τη φορά, αυτή η μορφή βίας είναι παραγωγική και όχι καταστροφική. Ο Ζιλ ντε Ρε έπεσε σε αυτή την παγίδα και έγινε μέρος της αλυσίδας βίας που το κράτος και η εκκλησία αναπαρήγαγαν τόσα χρόνια όσα είναι αυτά που ξέρουμε από την Ιστορία, επειδή η ιστορία του ανθρώπου είναι και η ιστορική αναφορά της βίας από την εξουσία προς τον άνθρωπο και από το ένα μέλος της κοινωνίας στο άλλο. Αυτή η θεατρική παράσταση έχει όλα αυτά τα στοιχεία: Τις μορφές της βίας, το αίτημα για συγχώρεση, την υποταγή στις ανώτερες δυνάμεις, την αδυναμία αντίστασης σε αυτές τις σκοτεινές δυνάμεις, την απέλπιδη προσπάθεια υπέρβασης, την αδυναμία να γίνει αυτό, την πλήρη υποταγή, τη διάλυση του Εγώ του ανθρώπου.

Σε αυτό το σημείο φτάνουμε στο σήμερα. Οι σκοτεινές δυνάμεις, όπως περιγράφονται σε αυτό το έργο, υπάρχουν ακόμα και είναι πιο δυνατές. Ο άνθρωπος δεν μπόρεσε να απελευθερωθεί από αυτές, αντίθετα έχει υποταχθεί όλο και περισσότερο. Είναι καταδικασμένος. Είναι, σα να μας λέει ο σκηνοθέτης, να κάνουμε την προσπάθειά μας να ξεφύγουμε και να δομήσουμε μία άλλη κοινωνία που θα βρει και θα προσαρμόσει αυτά τα ειρηνικά στοιχεία που γνωρίζουμε από τη μητριαρχία, στο σήμερα, με τέτοιο τρόπο που να μην αλλάξουμε βίαια το ρου της ιστορίας, αλλά να δημιουργήσουμε μία άλλη κοινωνία φιλική με τον άνθρωπο. Ένα πρόβλημα δύσκολο αλλά όχι άλυτο. Αυτή είναι η πρόκληση αυτής της παράστασης που μας ενδιέφερε και μας προβλημάτισε τόσο όσο το Θέατρο, όπως το ξέρουμε από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ξέρει να κάνει με το μεγαλειώδη τρόπο του.