ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΘΑΝΙΤΗΣ

Ιούν 19, 2025 Κινηματογράφος 0

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ο ΔΙΑΒΟΛΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΕΞΟΥΣΙΑ

Ο Δημήτρης Αθανίτης μιλά στον Γιάννη Φραγκούλη

Με αφορμή την ταινία «Καμιά συμπάθεια για τον διάβολο» μιλήσαμε με τον Δημήτρη Αθανίτη, σκηνοθέτη και σεναριογράφο της, βραβευμένο σε διάφορα φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η συζήτηση επεκτάθηκε και στα πεδία εκτός του κινηματογραφικού, αφού η ταινία περικλείει έννοιες που έχουν να κάνουν με πολιτικά και κοινωνικά θέματα. Μια ταινία πρωτοποριακή για την εποχή της, περισσότερο επίκαιρη σήμερα, δεν μπορεί παρά να εγείρει όμορφες συζητήσεις κάθε φορά που θα προβάλλεται.  

Δημήτρης Αθανίτης: Ο μύθος

Ποια ήταν η πρώτη σκέψη για να κάνεις αυτή την ταινία «Καμιά συμπάθεια για τον διάβολο»;

Το «Καμιά συμπάθεια για τον διάβολο» είναι το πρώτο σενάριο που έγραψα. Ξεκίνησα από τον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης, θέλοντας να τον φέρω στο σήμερα και ακόμη πιο πέρα, στο αύριο, έτσι ώστε η διαχρονική δύναμη του να περάσει στο κείμενο. Έγραψα ένα σενάριο φουτουριστικό που συμβαίνει σε μια μελλοντική μεγαλούπολη αλλά που έχει στο κέντρο μια ερωτική ιστορία και μαζί μια νεονουάρ πλοκή.

Ήταν ένας εξαιρετικά φιλόδοξος στόχος να τα συνδυάσω όλα αυτά αλλά ήταν αυτό που ήθελα να κάνω. Βλέποντας σήμερα την ταινία, νιώθω όχι απλά ικανοποιημένος αλλά ευτυχισμένος με το πόσο πόσο επίκαιρο και ζωντανό παραμένει το σενάριο της, τρεις δεκαετίες από τότε που το έγραψα.

Δημήτρης Αθανίτης: Η βιωματική πλευρά

Πως έγινε η επεξεργασία της ταινίας, όσον αφορά στο σενάριο και στην σκηνοθεσία;

Το σενάριο είναι εξαιρετικά σύνθετο αλλά και απαιτητικό. Ωστόσο, γράφοντας το, ουσιαστικά το σκηνοθετούσα.  Για μένα, δεν είναι ποτέ δύο διαφορετικές διαδικασίες. Επειδή πέρασαν όμως και αρκετά χρόνια μέχρι να έχω τα μέσα για να κάνω το «Καμιά συμπάθεια για τον διάβολο» ταινία, είχα αρκετό χρόνο για να το επεξεργαστώ σεναριακά και σκηνοθετικά σε βάθος αλλά και σε λεπτομέρεια.

Όπως σε όλα τα σενάρια και τις ταινίες μου, υπάρχει και εδώ μια ισχυρή βιωματική πλευρά. Αφορά κυρίως τους χώρους, που είναι κλειδί για το φουτουριστικό περιβάλλον που ήθελα να δημιουργήσω και μάλιστα χωρίς καμιά σκηνική παρέμβαση. Ήθελα να δημιουργήσω ένα καινούργιο περιβάλλον κινηματογραφώντας μια σειρά από υπαρκτούς χώρους με διαφορετικό τρόπο.

Με ενδιέφεραν χώροι που είχαν γραμμένες πάνω τους ζωές, ιστορίες, χρόνο. Χώροι που τελικά θα μπορούσαν να σταθούν έξω από τον χρόνο. Όπως είπα, είναι το πρώτο σενάριο που έγραψα, αλλά επειδή ήταν αρκετά απαιτητικό, έπρεπε να κάνω το «Αντίο Βερολίνο» για να αποκτήσω τα μέσα για να γυρίσω το «Καμιά συμπάθεια για τον διάβολο».

Παραμένει μέχρι και σήμερα, η πιο ακριβή παραγωγή από τις 11 ταινίες μου,αν και μιλάμε για ποσά μικρά, αδιανόητα μικρά ακόμη και σε σχέση με τα ευρωπαϊκά στάνταρ,για να μην αναφέρω τα αμερικανικά.

Δημήτρης Αθανίτης: Η δουλειά με τους ηθοποιούς

Έχει ενδιαφέρον να δούμε τις σκηνοθετικές οδηγίες στους ηθοποιούς, πως έγιναν, ποιες οι αντιδράσεις τους.

Ήξερα με ακρίβεια τι ήθελα από τους ηθοποιούς και για αυτό έκανα ένα επίπονο κάστιν που κράτησε καιρό. Οι απαιτήσεις μου ήταν μεγάλες και κυρίως μακρυά από τα τρέχοντα πρόσωπα και κλισέ. Δεν με ενδιέφερε να χρησιμοποιήσω γνωστούς σταρ της εποχής γιατί ήθελα πρόσωπα φρέσκα αλλά και ικανά να μπουν σε μια τελείως διαφορετική λογική υποκριτικής.

Έκανα εξαντλητικές πρόβες αλλά επέμενα σε κάθε λεπτομέρεια και πάνω στα γυρίσματα, καθοδηγώντας και σπρώχνοντας τους ηθοποιούς στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων τους. Ουσιαστικά τους οδηγούσα σε έναν καινούργιο δρόμο για να δημιουργήσουμε τα πρόσωπα της ταινίας, που είναι πρωτότυπα, μοναδικά και μαζί εκπέμπουν  μια ιδιαίτερη αίσθηση αυθεντικότητας.

Δεν είναι τυχαίο το Βραβείο Ερμηνείας για την Λένα Κιτσοπούλου αλλά και οι δυνατές παρουσίες όλων των ηθοποιών, που συνθέτουν ένα ενιαίο σύνολο, ένα σύμπαν καινούργιο, οικείο αλλά και άγνωστο.

Ποιος είναι ο διάβολος;

Ο Διάβολος είναι η εξουσία και μάλιστα με την διπλή της μορφή. Την επίσημη αλλά και την άλλη του περιθωρίου. Γι αυτό και έβαλα τον ίδιο ηθοποιό, σε διπλό ρόλο. Ακόμη κι εδώ όμως ανατρέψαμε τα κλισέ, όσον αφορά την εμφάνιση των δύο χαρακτήρων. Σκοτεινή φιγούρα ο επίσημος «επιθεωρητής», φωτεινή ο «περιθωριακός» που ελέγχει την «παλιά πρωτεύουσα», την εγκαταλειμένη Αθήνα.

Δημήτρης Αθανίτης:  Ο ρόλος της γυναίκας

Η γυναίκα -είτε οργανικά σαν τέτοια είτε σαν τραβεστί- τι ρόλο παίζει στον μύθο της ταινίας;

Η γυναίκα είναι στο επίκεντρο της ιστορίας, είναι η κινητήρια δύναμη της και αυτή είναι η μεγάλη ιδιαιτερότητα της ταινίας. Το γεγονός ότι το ερωτικό στοιχείο, που εκπροσωπεί η Ευρυδίκη, είναι τελικά το κυρίαρχο σε μια ταινία καθαρά φουτουριστική, είναι αυτό που κάνει το «Καμιά συμπάθεια για τον διάβολο» μοναδικό ανάμεσα σε ανάλογες μελλοντολογικές ταινίες της παγκόσμιας φιλμογραφίας.

Τι σημαίνει η πάνω και η κάτω πρωτεύουσα;

Με πυκνό τρόπο, το σενάριο εισάγει μια προηγούμενη ιστορία, ένα παρελθόν, με το που ξεκινά η ταινία. Υπονοεί ότι μετά από κάποια καταστροφή ή κάτι άλλο, η πρωτεύουσα έχει εγκαταλειφθεί και οι άνθρωποι ζουν στα σκοτεινά, υπόγεια έγκατα της, πάντα με τεχνητό φως. Επάνω, εκεί που ήταν κάποτε η «παλιά πρωτεύουσα», τώρα έχουν απομείνει περιθωριακά πρόσωπα.

Είναι εντυπωσιακό ότι ενώ η ταινία μιλά για μια μελλοντική Αθήνα, είναι ο μόνος χώρος όπου ζουν ακόμη μια σειρά τοπόσημα της Αθήνας, που δεν υπάρχουν πια. Από τα εμβληματικά σινεμά Αττικόν και Απολλων μέχρι το εξ ίσου εμβληματικό κτίρο του Φιξ, το «Καμιά συμπάθεια για τον διάβολο» είναι και ένα μοναδικό ντοκουμέντο μιας εποχής της πόλης.

Δημήτρης Αθανίτης: Η μυθολογία

Ποιος είναι ο μίτος του νήματος για να ενταχθεί ο θεατής στην μυθολογία της ταινίας;

Ο μίτος είναι η ερωτική ιστορία που ξετυλίγεται μπροστά του με τρόπο ακραίο. Ταυτόγχρονα, παρασυρμένος από την ερωτική ιστορία, οδηγείται βήμα βήμα, σχεδόν ασυναίσθητα σε έναν άγνωστο κόσμο από κάθε άποψη, τον κόσμο ενός πιθανού μέλλοντος. Και αυτός οκόσμος συντίθεται σαν ένα παζλ, όπου οι ψηφίδες που μοιάζει να μπαίνουν αυθαίρετα και να εκπλήσουν, σύντομα αποκτούν νόημα.

Γιατί, την ίδια στιγμή σε αυτό το άγνωστο λαβύρινθο, οδηγεί φυσικά και αβίαστα τον θεατή, μια διάχυτη, απροσδιόριστη αίσθηση οικείου σε πρόσωπα, καταστάσεις, χώρους.

Βέβαια όλα αυτά συνδέονται, ενορχηστρώνονται στην πολυφωνική σύνθεση που είναι η ταινία, μέσα από ένα κοινό στοιχείο, συνεχώς παρόν αλλά και αόρατο: το βλέμμα. Είναι το βλέμμα των προσώπων της ταινίας αλλά σε τελική ανάλυση είναι η σκηνοθετική ματιά που ξετυλίγει μια λεπτή κόκκινη γραμμή, τον μίτο που μας οδηγεί.

Δημήτρης Αθανίτης: Το στιλ

Φουτουρισμός ή υπερρεαλισμός;

Φουτουριστικό είναι το περιβάλλον της ταινίας αφού μιλά πειστικά για μια μελλοντική Αθήνα. Όμως δίπλα σε μια στιβαρή παρουσία ενός επερχόμενου κόσμου, υπάρχει και ένα ελεύθερο πέρασμα από το πραγματικό στο φανταστικό.

Ο πραγματικός κόσμος μέσα στον οποίο ζουν τα πρόσωπα της ιστορίας έχει εφιαλτικό χαρακτήρα και συχνά περνάμε στο όνειρο, που αντιπροσωπεύει τις επιθυμίες, τους πόθους τους.

Έτσι, υπάρχει δίπλα στο φουτουριστικό περιβάλλον το ονειρικό, αυτό που θα λέγαμε υπερρεαλιστικό, μέσα από αυτήν ακριβώς την αβίαστη ένωση του πραγματικού με την επιθυμία και το όνειρο. Εξ άλλου η δύναμη της ταινίας είναι ότι έχει ονειρικό χαρακτήρα ενώ σφύζει από έναν δυνατό, έναν επιθετικό ρεαλισμό.

Ο ερωτισμός, νομίζω, είναι το κάτω κείμενο που αναδιπλώνεται και σαν λάβα βγαίνει και παρασέρνει τα «καθώς πρέπει». Θα ήθελα ένα σχόλιό σου.

Ο ερωτισμός σαν έντονη σωματική αίσθηση αλλά και σαν κυνήγι ενός ερωτικού ιδεώδους  είναι στην καρδιά της ταινίας. Οι ερωτικές σκηνές είναι ακραίες, προκλητικές και ταυτόγχρονα ανατρεπτικές. Γιατί όταν στη μέση μιας ερωτικής σκηνής, οι ηθοποιοί κοιτούν ξαφνικά και απροειδοποίητα την κάμερα, δηλαδή τον θεατή στα μάτια, ανατρέπουν ακόμη κάθε  κινηματογραφική σύμβαση αφού τον βγάζουν από την θέση του αθώου παρατηρητή, βάζοντάς τον στη πλευρά του συνένοχου, ζωντανού μάρτυρα.

Δημήτρης Αθανίτης: Η σκηνοθεσία του

Περιέγραψέ μας την σκηνοθετική δουλειά του Δημήτρη Αθανίτη. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε στο στιλιστικό μέρος, τον μύθο, την ένταξή του σε ένα σενάριο, την «μετάφρασή» σε σκηνοθεσία. 

Δεν μεταφράζω σε εικόνες το σενάριο, δεν το εικονοποιώ. Σκηνοθετώ την ώρα που γράφω. Όχι με όλες τις λεπτομέρειες αλλά στις βασικές επιλογές. Από την εικόνα που διαμορφώνω στο μυαλό μου, προχωρά και το σενάριο. Η σκηνοθεσία δίνει νέα στοιχεία και ερεθίσματα στο σενάριο, όπως και το σενάριο φέρνει νέο σκηνοθετικό υλικό.

Ταυτόγχρονα προχωρώ γράφοντας το σενάριο, στις βασικές επιλογές για πρόσωπα, χώρους, μουσική, κοστούμια. Εννοείται ότι μοντάρω επίσης, δουλεύοντας το σενάριο. Φυσικά πάντα  πάνω στο γύρισμα είμαι ανοιχτός σε αλλαγές, σε νέες ιδέες. Ωστόσο έχω αποφασίσει με ακρίβεια από την αρχή το ύφος της φωτογραφίας και το συνολικό οπτικό στυλ.

Όταν φτάνω στο μοντάζ, όπως είπα, έχω ήδη τον σκελετό αλλά πάντα υπάρχει η δυνατότητα για δημιουργική δουλειά. Δίνω μεγάλο βάρος στην ηχητική πλευρά της ταινίας, την ηχητική σύνθεση. Πάντα θα ασχοληθώ με το ηχητικό και μουσικό ύφος αλλά και με κάθε λεπτομέρεια, μέχρι τον τελευταίο ήχο που θα προστεθεί. Δεν θεωρώ ότι υπάρχει τεχνικό μέρος στην κατασκευή μιας ταινίας. Όλα είναι επιλογές, όλα είναι άποψη, όλα είναι δημιουργία.

Δημήτρης Αθανίτης: Τα προσεχώς

Ποιος είναι ο σκηνοθετικός σου ορίζοντας τώρα;

«Κύριος Χ» είναι ο προσωρινός τίτλος της δωδέκατης ταινίας μου και βρίσκεται στο στάδιο όπου ολοκληρώνω το καστ και την εύρεση των χώρων. Έγραψα το σενάριο πριν δυο χρόνια και ανακάλυψα εκ των υστέρων ότι έχει μια κρυφή, υπόγεια θα έλεγα αλλά ουσιαστική  συγγένεια, με το «Αντίο Βερολίνο» και όχι μόνο επειδή θα γυριστεί σε ασπρόμαυρο. Δανειζόμενος τον τίτλο του βιβλίου μου, θα πω ότι είναι μια από τις πιο απροσδόκητες «μυστικές συναντήσεις» μου, αφού ήρθε, με περίεργο τρόπο, το ίδιο το σχέδιο να με βρει.

Περισσότερα στοιχεία για τον Δημήτρη Αθανίτη

Διαβάστε την κριτική για την ταινία

Διαβάστε τις συνεντεύξεις που έχουμε δημοσιεύσει

Σταύρος Ψυλλάκης

Στρατούλα Θεοδωράτου

Ελένη Αλεξανδράκη

• Συνεντεύξεις