ΚΟΝΤΙΝΟ ΠΛΑΝΟ

Ιούλ 21, 2025 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

CLOSE UP

Κοντινό πλάνο: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Ο Χοσεΐν Σαμπζιάν αποφασίζει να παραστήσει τον Ιρανό σκηνοθέτη Μοχσέν Μαχμαλμπάφ («Ο Ποδηλάτης», 1987, «A Moment of Innocence», 1996) σε μια ευκατάστατη οικογένεια. Ο Αμπάς Κιαροστάμι ασχολείται με τη δίκη του Σαμπζιάν και αναπλάθει την υπόθεσή του με έναν τρόπο μοναδικό. Επιλέγει ως ηθοποιούς τα πρόσωπα που συμμετείχαν σε αυτή και εντάσσει στη δραματουργία αποσπάσματα από τη δίκη, τραβηγμένα σε φιλμ 16mm. Ο Κιαροστάμι επεμβαίνει στη δίκη, κάνει τις δικές του ερωτήσεις, εντοπίζει πρόσωπα και αλήθειες σε close-up.

Κοντινό πλάνο: Η θεματολογία

Η ταινία γυρίστηκε το 1990, επτά χρόνια πριν την «Γεύση του κερασιού» (1997) με την οποία ο Ιρανός σκηνοθέτης έγινε διάσημος στην Ελλάδα. Πριν να αναφερθούμε στην ταινία θα πρέπει να πούμε ότι ο ιρανικός κινηματογράφος έχει στοιχεία από τον ιταλικό νεορεαλισμό, όσον αφορά στο πραγματολογικό. Όμως βάζει στην αισθητική του αυτά τα θέματα που αμφισβητούν την απόδοση της πραγματικότητας. Το 1990 αυτή η ταινία κέρδισε το βραβείο Καλύτερης Ταινίας, στο Φεστιβάλ του Κεμπέκ, στον Καναδά, και το 1992 το βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών στο Φεστιβάλ της Κωνσταντινούπολης.

Εκ πρώτης όψεως έχουμε να κάνουμε με ένα μυθοπλαστικό ντοκιμαντέρ. Αν δούμε την ταινία με μεγαλύτερη προσοχή θα δούμε ότι υπάρχει αυτή η αμφισβήτηση της πραγματικότητας που μας ωθεί να μπούμε στον ψυχικό κόσμο του κατηγορούμενου. Ο Χοσεΐν Σαμπζιάν ήταν τελικά απατεώνας; Τον ώθησε η αγάπη του για τον κινηματογράφο να ξεγελάσει αυτούς τους ανθρώπους και να τους αποσπάσει χρήματα; Και, κυρίως, μέχρι ποιο σημείο θα έφτανε; Αυτή η τελευταία ερώτηση έχει τεθεί από τον δικαστή και δεν έχει απαντηθεί με σαφήνεια από τον κατηγορούμενο.

Κοντινό πλάνο: Οι συγκρούσεις

Αν και η οικογένεια τελικά αναγνωρίζει ότι ο Σαμπζιάν έχει κάποια ελαφρυντικά και τον συγχωρεί, αυτή η απάντηση στον τελευταίο ερώτημα μας βάζει την υπόνοια ότι μπορεί να παρασυρόταν και να έκανε μεγαλύτερη απάτη. Να παρασυρόταν όμως από τι; Από την αγάπη του για τον κινηματογράφο ή από κάτι άλλο; Μπαίνουμε έτσι πιο βαθιά στον ψυχισμό του Σαμπζιάν. Καταλαβαίνουμε ότι δεν έχουμε ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, αλλά μια ταινία ηθών που έγινε με αφορμή ένα πραγματικό γεγονός.

Ο κατηγορούμενος έχει την ανάγκη να τον προσέξουν. Βλέπει τις ταινίες του Μοχσέν Μαχμαλμπάφ και, σε αυτές, βρίσκει στοιχεία του εαυτού του. Είναι φτωχός και η οικονομική του κατάσταση είναι η αιτία να χωρίσει από την γυναίκα του, αυτή να φύγει και να κρατήσει το ένα από τα δύο παιδιά του. Ο Μαχμαλμπάφ στις ταινίες του περιγράφει την πολύ δύσκολη κατάσταση των φτωχών ανθρώπων και τις εσωτερικές τους συγκρούσεις. Σε αυτές οι κοινωνικές ανισότητες είναι ένα στοιχείο του χαρακτήρα του ανθρώπου που η ταινία εξερευνά. Η διεισδυτική ματιά του Μαχμαλμπάφ κάνει το Σαμπζιάν να δει, με κάποιο τρόπο, το θέμα που τον απασχολεί.

Η φτώχια είναι το μεγάλο του πρόβλημα. Ο ασταθής χαρακτήρας του είναι το άλλο, αλλά το μεγαλύτερο. Το να είναι «κάποιος» είναι ένα ζήτημα που μπορεί να αναδομήσει την ταυτότητά του. Έτσι ελπίζει τουλάχιστον. Θέλει να είναι ο Μαχμαλμπάφ για να καταφέρει να αναλύσει τον ψυχικό του κόσμο. Αυτό όμως είναι αδύνατον, όπως ξέρουμε από την θεωρία της ψυχανάλυσης, είναι απέλπιδη προσπάθεια. Φτάνει σε αδιέξοδο και, πλέον, βρίσκεται σε μια κατάσταση που είναι εύκολο να μπερδέψει τα πάντα.

Κοντινό πλάνο: Οι συμπεριφορές

Ο φακός του Κιαροστάμι παρατηρεί αντικειμενικά την συμπεριφορά του Σαμπζιάν. Επιδιώκει κοντινά πλάνα στο πρόσωπό του και γενικά πλάνα στους άλλους χαρακτήρες. Παρατηρούμε τις εκφράσεις του προσώπου του και μας ωθεί να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε ποιος είναι ο πραγματικός χαρακτήρας του. Ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι δυνατόν αν δεν έχουμε περισσότερα στοιχεία. Άρα, εδώ έχουμε μια άλλη θεματολογία.

Ο Σαμπζιάν είναι το κεντρικό πρόσωπο, αλλά δεν είναι τίποτε άλλο από ένα παράδειγμα ενός ανθρώπου που αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα, φτώχια, απαξίωση από τον κόσμο και την γυναίκα του, απόσταση από την μάνα του, όλα αυτά που συνθέτουν έναν χαρακτήρα που είναι δυστυχισμένος και περιθωριακός. Τότε καταλαβαίνουμε ότι ο Σαμπζιάν θα μπορούσε να ήταν σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου, εκεί όπου οι ταξικές ανισότητες δημιουργούν τέτοια προβλήματα στους ανθρώπους, τους δοκιμάζουν και τους οδηγούν σε δρόμους όπου βρίσκονται σε αντιπαράθεση με την ισχύουσα κοινωνική ηθική. Η μόνη «λεπτομέρεια» είναι ότι αυτή η ηθική έχει σχεδιασθεί από αυτούς που έχουν δομήσει αυτή την ταξική κοινωνία.

Κοντινό πλάνο: Το πολιτικό σχόλιο

Τότε κατανοούμε ότι έχουμε να κάνουμε ουσιαστικά με μια πολιτική ταινία που μας βάζει προοδευτικά στο θέμα και μας αφήνει εκεί να δούμε το δικό μας πρόβλημα, είτε είμαστε με την πλευρά του καταπιεσμένου ή με αυτή του καταπιεστή. Το κείμενο που θα φτιάξουμε, αφού έχουμε δει την ταινία, είναι το πιο σημαντικό. Το μετακείμενο είναι μοναδικό για τον κάθε θεατή. Η ταινία συνεχίζει να λειτουργεί και το κείμενό της συνεχώς μεταλλάσσεται. Η κριτική που θα γράφαμε το 1990 είναι πολύ διαφορετική από αυτή που γράφουμε αυτή την στιγμή. Και αυτό θα συνεχίζεται όσο οι ταξικές διαφορές είναι σημαίνουσες.

Κορυφαία στιγμή της ταινίας είναι αυτή που ο πραγματικός Μαχμαλμπάφ συναντιέται με τον ψεύτικο. Ο Σαμπζιάν γίνεται δεκτός από το ίνδαλμα του και, μαζί, πάνε να ζητήσουν συγνώμη από την οικογένεια που εξαπατήθηκε. Και οι δύο μαζί. Το πρωτότυπο, Σαμπζιάν, και το διπλότυπο, Μαχμαλμπάφ, φτιάχνουν, στην σύνθεσή τους, έναν άλλο χαρακτήρα που προσφέρεται, ως πρόταση, στον θεατή, για να κάνει αυτός την ανάλυσή του.

Κοντινό πλάνο: Τα χαρακτηριστικά

Οι ηθοποιοί παίζουν τον εαυτό τους και είναι πολύ καλοί. Ο δικαστής είναι συναινετική φιγούρα. Ο Σαμπζιάν είναι εξαιρετικός στις αποδόσεις του χαρακτήρα του, στις μικρές εκφράσεις του προσώπου του που αλλάζουν τόσο λίγο κάθε φορά όσο χρειάζεται για να μας δώσουν έναν άλλο χαρακτήρα και να εξελίξουν την αφήγηση της ταινίας. Αυτή είναι η σκηνοθεσία του Αμπάς Κιαροστάμι. Το μοντάζ, που το έχει κάνει ο ίδιος, μας βάζει στο πραγματικό πρόβλημα της κοινωνίας όπου υπάρχουν κοινωνικές ανισότητες. Τι θα είχε συμβεί αν σε μια κοινωνία δεν υπήρχαν αυτές οι έντονοι ταξικοί διαχωρισμοί; Αυτό είναι το τελευταίο ερώτημα που η ταινία θέτει και ο θεατής θα πρέπει να απαντήσει.

ΚΟΝΤΙΝΟ ΠΛΑΝΟ

(CLOSE UP)

Σκηνοθεσία: Abbas Kiarostami

Σενάριο: Abbas Kiarostami

Φωτογραφία: Ali Reza Zarrindast

Μοντάζ: Abbas Kiarostami

Ήχος: Ahmad Asgari, Mohammad Haghighi, Jahangir Mirshekari, Hassan Zahedi

Παραγωγοί: Hassan Agha Karimi

Ηθοποιοί: Hossain Sabzian, Abolfazl Ahankhah, Mehrdad Ahankhah, Nayer Mohseni Zonoozi, Ahmad Reza Moayed Mohseni, Mohsen Makhmalbaf, Hossain Farazmand (δημοσιογράφος), οι περισσότεροι ηθοποιοί «παίζουν» τον εαυτό τους

Χώρα παραγωγής: Ιράν

Έτος παραγωγής: 1990

Χρώμα: έγχρωμη

Είδος: δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, πολιτική ταινία, μυθοπλασία

Διάρκεια: 98΄

Διανομή: New Star (σε επανέκδοση)

Ημερομηνία εξόδου στις αίθουσες: 7/8/2025

Για περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά δείτε εδώ.

Διαβάστε τις κριτικές ταινιών που έχουμε δημοσιεύσει

Το 47

Μικρά πράγματα σαν κι αυτά

Αν σταματήσω το ίδιο θα κάνει κι αυτός