ΟΜΜΑΤΑ ΔΑΚΡΩΜΕΝΑ-ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ

Δεκ 08, 2019 Θέατρο 0

Μία αφήγηση για τη σφαγή των Ποντίων

γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η τελευταία σκηνοθεσία στο θέατρο του Δήμου Αβδελιώδη, τα «Ομμάτα δακρωμένα», στο Ράδιο Σίτυ, στη Θεσσαλονίκη, ήταν μία διαφορετική αφήγηση που αναφέρεται στη σφαγή των Ποντίων στην Τουρκία. Βάζει κάποια πράγματα στη θέση τους και κρατά αποστάσεις από εθνικιστικά παραληρήματα που μπορεί να έρχονται είτε από την ελληνική είτε από την τούρκικη μεριά. Η σκηνοθεσία του στοχεύει στον άνθρωπο, προσπαθεί και τα καταφέρνει να βρει την ψυχή του Ανθρώπου και αναδεικνύει το θείο δράμα του.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Τα έργο «Ομμάτα δακρωμένα-Ένα γράμμα για την Τραπεζούντα», είναι εμπνευσμένο από το ομότιτλο έργο της συγγραφέως Τάνιας Χαροκόπου. Το έργο διαδραματίζεται στην Τραπεζούντα κατά τη διάρκεια της σφαγής των Ελλήνων του Πόντου. Ενός γεγονότος που μαζί με τη σφαγή των Αρμενίων και τη γενοκτονία των Ασυρίων αμαύρωσε την σύγχρονη ανθρώπινη ιστορία με τον πιο παράλογο και απρόβλεπτο τρόπο. Γεγονός που επαναλήφθηκε με το ολοκαύτωμα των Εβραίων. Η τέχνη οφείλει να κατανοεί και να παρουσιάζει τα αίτια της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όχι για να ξαναβιώνουμε τον πόνο και την αγριότητα σαν αισθητική πραγματικότητα, αλλά σαν ενθουσιασμό και θετική σκέψη, πως θα μείνουν άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μας, ώστε να μην τρομάξουμε ποτέ ξανά από το φόβο που γεννάει το μίσος, αλλά να το καταπνίξουμε από την πολλή αγάπη.

Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Είναι πολύ γνωστά τα γεγονότα στην Τουρκία, μετά την επανάσταση των Νεότουρκων και την κατάργηση του οθωμανικού κράτους, δε θα αναφερθούμε σε αυτά. Όποιος δεν τα ξέρει ή θέλει να τα φρεσκάρει στη μνήμη του, μπορεί να ανατρέξει σε διάφορα ιστορικά συγγράμματα ή εδώ στο διαδίκτυο. Επιμένω στη λέξη «σφαγή» γιατί όντως έγινε μία μαζική σφαγή του ποντιακού πληθυσμού, δεν πρόκειται για γενοκτονία επειδή δεν εξαφανίσθηκε το γένος των Ποντίων. Το γεγονός όμως δε χάνει καθόλου τη δραματική του βαρύτητα και το απάνθρωπο γεγονός που χαρακτηρίζεται από τυφλό φανατισμό και άλλογο εθνικισμό από τη μεριά των σφαγέων. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν υπήρχαν και χαρακτήρες ήπιοι, λογικοί και ευγενικοί με τον άνθρωπο από τη μεριά των Τούρκων, όπως ότι δεν υπήρχαν φανατισμένοι εθνικιστές και ασεβείς με τον άνθρωπο, από τη μεριά των Ποντίων. Σε αυτό το σημείο συναντούμε την αφήγηση σε αυτό το έργο, στο δράμα της ψυχής που είναι πανανθρώπινο.

Ο Δήμος Αβδελιώδης δε βλέπει τον Τούρκο ή τον Πόντιο, σα μία ξεχωριστή οντότητα, αλλά παρατηρεί τον Άνθρωπο. Βάζουμε το «α» με κεφαλαίο γράμμα για να τονίσουμε τη σπουδαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, σαν ψυχή και σα σώμα. Η παράσταση αρχίζει με ένα χορό που δείχνει το τραγικό της στιγμής, αυτής που ο άνθρωπος θα πρέπει να αποφασίσει αν θα πρέπει να πολεμήσει και γιατί. Ο πολεμικός και όχι πολεμοχαρής χορός ενώνει την ψυχή του ανθρώπου με τον ουρανό. Από την πρώτη σκηνή μπαίνει στην ουσία του θείου δράματος της ανθρώπινης ψυχής. Ο προσεχτικός θεατής θα καταλάβει αυτή την πάλη που διαδραματίζεται ακριβώς στην ανθρώπινη ψυχή.

Η αφήγηση σε όλο το έργο χωρίζεται σε δύο παράλληλες ιστορίες. Στο γράμμα που στέλνει ο μελλοθάνατος Πόντιος στη γυναίκα του, στην Τραπεζούντα, αλλά και στην αφηγηματική κατάθεσή του που απευθύνεται στο θεατή, και στα ιστορικά γεγονότα από δύο μεριές, την τούρκικη και την ελληνική κοινωνία. Αυτές οι δύο μεριές, στο τέλος θα γίνουν ένα: η Ανθρώπινη Κοινωνία. Το τραγικό ελλοχεύει μέσα στις αφηγηματικές γραμμές, δεν είναι έκδηλο για να εκβιάσει τη συγκίνηση, αυτό είναι προσόν για αυτή την παράσταση. Αυτό τον τραγικό χαρακτήρα θα πρέπει να τον ανακαλύψει ο θεατής αν μπει στον κόπο να δει με προσεχτικό μάτι αυτή την παράσταση -και πρέπει να το κάνει γιατί το χρωστά στην Ιστορία και στον εαυτό του. Έχουμε, όπως αναφέραμε δύο παράλληλες αφηγήσεις τις οποίες θα αναλύσουμε.

Η πρώτη είναι αυτή του μελλοθάνατου Πόντιου που μας αναφέρει τι έγινε, πως και γιατί έφτασε στον τόπο όπου τον εκτέλεσαν. Ο λόγος του είναι διακεκομμένος επειδή βρίσκεται σε μία νευρωσική κατάσταση, ανεξάρτητα αν διατείνεται ότι είναι ήρεμος. Το άγχος του θανάτου τον έχει καταβάλλει. Δεν έχει φτάσει στην υστερία επειδή ξέρει γιατί έχει καταδικαστεί σε θάνατο και αυτό είναι ένα εμπόδιο στα υστερικά κύματα που κανονικά θα τον πλημμύριζαν. Καταλαβαίνει και μπορεί να ξεχωρίσει τον εθνικιστή στην τούρκικη κοινωνία από αυτόν που αναγκάζεται, παρασυρμένος από τη μάζα, να διαπράξει εγκλήματα που, σε άλλες περιπτώσεις, θα τα καταδίκαζε. Αυτή η αφήγηση διακόπτεται από αυτή των ιστορικών γεγονότων, έτσι όπως με δραματουργικό τρόπο παρουσιάζονται στη σκηνή. Το βλέπουμε από προβολή από βίντεο πάνω στο σπίτι της ποντιακής οικογένειας, δηλώνοντας, με έμμεσο τρόπο, ότι η ψυχή του περιβάλλει την ποντιακή κοινωνία, τραγικοποιείται και αποκτά αγιασμένο χαρακτήρα.

Η δεύτερη αφήγηση έχει να κάνει με τα ιστορικά γεγονότα, τα οποία εμπλουτίζονται από την ιστορία αυτής της οικογένειας. Εδώ έχουμε ουσιαστικά δύο οικογένειες: την ποντιακή και την τούρκικη. Είναι δύο πυρήνες, τα σημαίνοντα της ποντιακής και τούρκικης κοινωνίας, αφηρημένα, προς στιγμή, αποκτούν αφηγηματικό φορτίο για να γίνουν σημαινόμενα, άρα αφήγηση της ιστορίας. Το περιστρεφόμενο σκηνικό μας δίνει τη δυνατότητα των παράλληλων αφηγήσεων, της μιας και της άλλης οικογένειας, χωρίς να σβήνουν τα φώτα και να διακόπτεται η επαφή του θεατή με το σκηνικό χώρο. Οι δύο οικογένειες είναι στην ίδια γειτονιά, αλλά συνδέονται με τον έρωτα του γιου, της τούρκικης, με την κόρη, της ελληνικής οικογένειας. Ο έρωτας είναι ανίκητος, όπως αναφέρει το αρχαίο ρητό; Όχι! Νικιέται και μάλιστα κατά κράτος από την εθνικιστική αντίληψη που δεν καταλαβαίνει τι σημαίνει αγάπη, όπως θα δούμε στο τέλος της παράστασης.

Ο χώρος εκτός του πλατό, όπου είναι τα δύο σπίτια, είναι διαφορετικός και σημασιοδοτείται από άλλες δράσεις. Η Ιστορία δραματοποιείται με τέτοιο τρόπο που ο ρεαλισμός, που ελλοχεύει και στις δύο παράλληλες αφηγήσεις, μεταλλάσσεται σε μαγικά ρεαλιστικά στοιχεία που μας δίνουν τη δυνατότητα να δούμε ή να διαβάσουμε την ιστορία με διαφορετικό τρόπο, μέσα από την αμφισβήτηση του «καλού» και του «κακού» Τούρκου ή Πόντιου, ουσιαστικά μας ωθεί να διαβάσουμε την Ιστορία με διαφορετικό μάτι και να ανακαλύψουμε μέσα σε αυτή τον Άνθρωπο. Αυτό γίνεται κατανοητό στο τέλος που οι δύο οικογένειες ενώνονται, η ψυχή του ανθρώπου γίνεται ένα και δοκιμάζεται.

Με πολύ όμορφο τρόπο σημασιοδοτούνται οι νεκροί, δηλώνεται ο θάνατος, χωρίς να παριστάνεται με σκηνικό τρόπο. Ίσως η ζωντανή μουσική να μη χρειαζόταν σκηνική παρουσία, θα ήταν προτιμότερο να υπονοούταν ως ένα υπερκείμενο. Αντίθετα, τα τραγούδια από τους ηθοποιούς απογειώνουν το δράμα της ψυχής και είναι, θα λέγαμε, απαραίτητα. Πολύ καλές οι ηθοποιίες, τα σκηνικά είναι πολύ προσεγμένα έτσι ώστε να δίνουν την εντύπωση ενός οικουμενικού διακόσμου, αφήνουν τον ψυχισμό να είναι παρόν σε όλη την αφηγηματική ροή. Διαφωνώ ότι δεν χρειάζεται το καλλιτεχνικό στοιχείο να είναι έντονο. Ήταν και θα πρέπει να είναι έντονο για να δώσει αυτό το «μαγικό» στοιχείο, να αφήσει την ψυχή του Ανθρώπου να μιλήσει, να μας αφήσει να δούμε πρώτα τον Άνθρωπο και μετά τον Τούρκο και τον Πόντιο, για να καταλάβουμε τι σημαίνει για εμάς η σφαγή των Ποντίων, να αφήσει, δηλαδή, να παραχθεί αυτό το υπερκείμενο που έχει να κάνει με τον Πολιτισμό, τον Ελληνικό Πολιτισμό, να μπορέσουμε να παράξουμε τη δική μας, την προσωπική μας αφήγηση. Ελπίζουμε αυτή η πολύ καλή παράσταση να βρει το δρόμο της στην ψυχή του ελληνικού κοινού.

Δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις διάφορες ηθοποιίες, ήταν όλες καλά μετρημένες, αποδίδονταν με αυτό το ρεαλιστικό-μαγικό ρεαλιστικό τρόπο, κάνοντας την υπέρβαση, με τον πιο καλό τρόπο. Αυτή η παράσταση μας θυμίζει τα κινηματογραφικά έργα του Δήμου Αβδελιώδη, αλλά και τις θεατρικές του εργασίες για το Βιζυηνό και τον καραγκιόζη. Αυτά που αγαπήσαμε.

ΟΜΜΑΤΑ ΔΑΚΡΩΜΕΝΑ-ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ

Συγγραφέας: Τάνια Χαροκόπου

Διασκευή: Δήμος Αβδελιώδης

Σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης

Βοηθός σκηνοθέτης: Στεφανία Βλάχου

Κινηματογράφηση: Δήμος Αβδελιώδης

Πρωτότυπη μουσική: Θεόφιλος Πουταχίδης, Μπάντα Πόντος

Σκηνικά: Ανθή Πετρουλάκη

Κοστούμια: Ανθή Πετρουλάκη

Καλλιτεχνικός σχεδιασμός: Ανθή Πετρουλάκη

Φωτογραφία: Πάνος Γιαννακόπουλος

Κομμώσεις: Teta’s Beauty Salon

Μανικιούρ: Teta’s Beauty Salon

Μακιγιάζ: Teta’s Beauty Salon

Σύμβουλος παραγωγής: Νταίζη Λεμπέση

Οργάνωση παραγωγής: Τέτη Καμπουρέλη

Παραγωγή: Θεατροκίνημα Production, Βασίλης Γκουρούσης

Ηθοποιοί: Βερόνια Αργέντζη, Τάκης Βαμβακίδης, Λευτέρης Δημηρόπουλος, Fide Kioksal, Ορφέας Παπαδόπουλος, Ειρήνη Παπαδοπούλου, Νίκος Πολοζιάνης, Γεωργία Ζώη, Δημήτρης Πετρόπουλος, Χριστίνα Σαχινίδου, αφήγηση Δήμος Αβδελιώδης

Θέατρο: Ράδιο Σίτυ (Θεσσαλονίκη, Παρασκευοπούλου 9)

Αιγίδα: ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κοζάνης

Έτος: Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2019.

• Θεατρικές παραστάσεις