ΚΡΥΟ;

Σεπ 21, 2025 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

Η ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

Κρύο;: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Ένας άντρας, γύρω στα σαράντα, που πάσχει από αμνησία, συναντά μια γυναίκα που κάποτε υπήρξε ο πρώτος του έρωτας. Παρόλο που δεν ανακτά καμιά ανάμνηση από εκείνην, ο άνδρας παρασύρεται από ένα συναίσθημα που ξεπερνά τα βάθη της μνήμης του. Την ταινία του Αντρέα Κοντόπουλου την είδαμε στο 48^ο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους και, στην κυριολεξία, μας κέρδισε τόσο με τις ερμηνείες όσο και με την σεναριακή της ανάπτυξη.

Κρύο;: Η αφήγηση

Το θέμα που το σενάριο θέτει είναι αυτό που προβληματίζει πολλούς ανθρώπους στην εποχή μας. Μπορεί κάποιος να χάσει την μνήμη του, ολικά ή μερικώς, για διάφορους λόγους. Ο κεντρικός χαρακτήρας, στην ταινία, είχε ένα ατύχημα και χτύπησε στο κεφάλι του, αυτό του προκάλεσε ένα κενό στην μνήμη του. Τίθεται όμως το ερώτημα: Πως μπορεί η μνήμη να επανέλθει; Και τα παράπλευρα: Πως μπορεί να φτιαχτεί αυτό το παζλ που λέγεται αντίληψη; Ποιος είναι ο συνδετικός κρίκος της μνήμης με τα δεδομένα που βρίσκονται, ατάκτως, στο μυαλό του ανθρώπου;

Το θέμα της μνήμης έχει απασχολήσει την φιλοσοφία και, το παρακλάδι της, την ψυχαναλυτική θεωρία. Έχουμε δεχτεί ότι ο άνθρωπος γεννήθηκε χωρίς να έχει δεδομένα στο θυμικό του, με μια άγραφη πλάκα. Σε αυτή εγγράφει κάθε στιγμή και αυτά υπάρχουν έτσι που, με την πρώτη ματιά, δεν μπορούν να συγκροτήσουν μια λογική συνέχεια.

Κρύο;: Οι συνδέσεις

Ο εκφραστής της άποψης που θέλει το DNA ή το κύτταρο να έχει μνήμη, ο Καρλ Γουστάβ Γιουνγκ, αναθεώρησε αυτή την άποψη και στο βιβλίο του, «Η ψυχολογία του ασυνειδήτου», μας μιλά για την δεξαμενή πληροφοριών που είναι το ασυνείδητο. Στοιχεία από αυτό συνδέονται με στοιχεία της πραγματικότητας και φτιάχνουν μια έκφανση του πραγματικού. Αυτό γίνεται, αναφέρει ο Γιουνγκ, με την συμβολή ενός στοιχείου, από την πρόσφατη πραγματικότητα, που συνδέει αυτά τα στοιχεία έτσι ώστε να δομήσουμε την δική μας πραγματικότητα. Ή, για να το πούμε διαφορετικά, η αντίληψη της πραγματικότητας είναι μια νευρωσική διαδικασία, σύμφωνα με τον Ζακ Λακάν.

Σε αυτή την θεώρηση βλέπουμε το τυχαίο και το αυστηρά προσδιορισμένο του λόγου να συνυπάρχουν. Αυτό μας θυμίζει το σημαίνον -το αυθαίρετο και το διφορούμενο σημείο του λόγου- και το σημαινόμενο -το αυστηρά προσδιορισμένο που εννοιοδοτεί-, σύμφωνα με την σημειωτική. Ακόμη μας θυμίζει την γεννητική, την ένωση του DNA με το RNA μέσω του mRNA, στην βιοχημεία ξέρουμε ότι αυτή η ένωση μπορεί να γίνει με παραπάνω από μια ακμές του DNA, αλλά, τελικά γίνεται μόνο με μία. Φτάνουμε ξανά, σύμφωνα με την Τζούλια Κρίστεβα, στο «La révolution du langage poétique», πάλι στην δόμηση του λόγου, παραλληλίζοντας αυτή την διαδικασία με την τυχαία ένωση DNA και RNA, για να γίνει πιο εύληπτη. Το τυχαίο και το προσδιορισμένο συνυπάρχουν σε έναν κώδικα επικοινωνίας. Πως γίνεται, όμως, αυτή η σύνδεση;

Κρύο;: Η απόλαυση

Η σύγχρονη νευροφυσιολογία, επιστήμη που θεμελιώθηκε την δεκαετία του 1990, απέδειξε ότι η έκφανση της πραγματικότητας έχει δύο συνιστώσες: την αντίληψη του πραγματικού, αριστερός λοβός του εγκεφάλου, και την επαυξημένη αντίληψή του, μέσω του ιπποκάμπου και της αμυγδαλής, δεξιό λοβός του εγκεφάλου, που στο εγκεφαλικό φλοιό δημιουργούν αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα και είναι διαφορετική για κάθε άνθρωπο. Πάλι όμως το ερώτημα που θέσαμε δεν έχει απαντηθεί.

Μια πιθανή απάντηση είναι ότι κάποιο στοιχείο έχει καλέσει αυτά τα στοιχεία του ασυνειδήτου και, πιθανόν, με την απόλαυση που ο άνθρωπος βιώνει εκείνη την στιγμή, συναρμολογεί αυτά τα στοιχεία και φτιάχνει την δική του πραγματικότητα. Αυτό το διδάσκει η ψυχαναλυτική θεωρία και είναι αποδεκτό από όλες τις σχολές της ψυχανάλυσης. Άρα η απόλαυση μπορεί να είναι αυτό το στοιχείο που δρομολογεί την διαδικασία για να γίνει αυτή η συνδεσμολογία.

Κρύο;: Ο σεναριακός λόγος

Στην ταινία βλέπουμε αυτόν τον άντρα που είναι χαμένος. Βλέπει μια γυναίκα, αυτή του μιλάει, του λέει ότι ήταν συμμαθητές, εκείνος δεν την γνωρίζει. Αυτή του μιλά με αυστηρότητα και κάπως τον αποπαίρνει, μετά φεύγει. Ήδη έχει τεθεί ένα κομβικό θέμα σε αυτόν: Ποια είναι αυτή η γυναίκα; Αυτή ανέφερε ότι υπήρχε κάποια ερωτική έλξη, αυτός δεν το θυμάται, αλλά αυτό το στοιχείο που τώρα εισπράττει, με δεδομένο ότι είναι μια γοητευτική γυναίκα, κινητοποιεί την διαδικασία συναρμολόγησης στοιχείων, από το ασυνείδητό του, για να βρει ποια είναι αυτή.

Βλέπουμε την επαφή του με κάποιους φίλους του. Αυτοί δεν μπορούν να κινητοποιήσουν αυτή την διαδικασία γιατί είναι σχετικά αδιάφοροι. Θέτουν όμως το θέμα της απώλειας της μνήμης που, τώρα, για αυτόν τον άντρα είναι επιτακτικό. Κάτι αρχίζει και θυμάται. Οι πινελιές στο «πορτρέτο» της δεν μπορούν να σχηματίσουν την μορφή της. Δίνουν ένα κάποιο περίγραμμα. Την ψάχνει.

Όταν την βρίσκει, καταλαβαίνουμε ότι είναι πόρνη. Αυτό δεν ενοχλεί αυτόν τον άντρα. Αντίθετα, αυξάνει τον ερωτικό πόθο που είχε δημιουργηθεί όταν αυτή του μίλησε γιατί διακρίνει την ψυχή της. Τώρα εκείνη δεν είναι αυστηρή ή απόμακρη. Τον βάζει στο σπίτι της. Εδώ ξεκινά η σωματική επαφή. Την ακουμπά, τον πιάνει από το χέρι, την αισθάνεται. Το βάρος της απόλαυσης αυξάνεται. Κάποια στοιχεία δημιουργούν γραμμές στο πορτρέτο που έχει ήδη σκιαγραφηθεί.

Κρύο;: Το σώμα γράφει

Έχουμε μπει στην διαδικασία της σωματικότητας. Αυτή ξαπλώνει, του λέει ότι κρυώνει, την σκεπάζει, αυτή θέλει κάτι περισσότερο για να ζεσταθεί. Θέλει αυτόν να την σκεπάσει, να την αγκαλιάσει. Αυτός το καταλαβαίνει και τότε την θυμάται. Το «κρύο» εδώ δείχνει το απόμακρο, όπως στο γνωστό παιχνίδι όπου το ζεστό σημαίνει ότι πλησιάζεις τον στόχο σου. Αυτή αποζητά την ζέστη, ουσιαστικά αποζητεί την αγάπη του, θέλει να την ερωτευτεί ξανά.

Με δεδομένο το επάγγελμά της, η αγάπη που θα εισπράξει θα την εντάξει ξανά στην κοινωνία, θα βγει από το περιθώριο και θα είναι μέλος της κοινωνίας στην οποία ζουν οι άλλοι άνθρωποι. Η πόρνη έχει περιθωριοποιηθεί στην δυτική κοινωνία, ακόμα και οι αριστερές πολιτικές απόψεις δεν έχουν εντάξει ακόμα την πόρνη ως ισότιμο μέλος της κοινωνίας. Αυτός ο άντρας βλέπει αυτήν και όχι το κοινωνικό της περίβλημα, διακρίνει την ψυχή της. Ίσως βλέπει το τραύμα της και τότε δημιουργεί αυτές τις συνδέσεις που θα φτιάξουν το πορτρέτο της, θα την αγαπήσει. Όπως ακριβώς ο Ελ Γκρέκο έβλεπε στους αλήτες που πόζαραν για να τους ζωγραφίσει την αιτία του τραύματός τους και, μέσα από αυτούς, έβλεπε το θείο, έναν άγιο.

Κρύο;: Οι αφηγηματικές κινήσεις

Για να έχουμε αυτή την τελική σύνθεση στον φιλμικό λόγο αυτής της ταινίας θα πρέπει να υπάρχουν μικρές αφηγηματικές διαδρομές που θα καταλήγουν στην διαμόρφωση ενός σημείου. Αυτά τα σημεία θα δομήσουν τις σημειακές συναρτήσεις που θα μας δώσουν το κείμενο, με την σημειωτική έννοια του όρου. Άρα, οι ηθοποιοί θα πρέπει να ερμηνεύσουν ή να σωματοποιήσουν τα στοιχεία των χαρακτήρων τόσο όσο χρειάζεται για να έχουμε μια μικρή δόμηση, όπως μια μικρή πινελιά στην ζωγραφική. Όλα αυτά θα ολοκληρωθούν στο μοντάζ έτσι ώστε να δημιουργηθεί αυτή η εικόνα, ακολουθώντας την θεωρία του διανοητικού μοντάζ του Αϊζενστάιν.

Αυτό ακριβώς κάνουν οι ηθοποιοί. Ο Ανδρέας Κωνσταντίνου και η Σοφία Κόκκαλη παίζουν εξαιρετικά σε αυτή την δύσκολη σύνθεση του χαρακτήρα που ολοκληρώνεται προοδευτικά. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί, ανάμεσα σε αυτούς και ο Χάρης Φραγκούλης, δημιουργούν αυτές τις μικρές γραμμές που χρειάζονται οι δύο κεντρικές χαρακτήρες για να γράψουν με το σώμα τους και να συνθέσουν το πορτρέτο που θα φιλοτεχνηθεί. Αυτές τις μικρές γραμμές τραβούν οι πρωταγωνιστές με το σώμα τους, περισσότερο, και με τον λόγο τους, λιγότερο, για φτιάξουν το κείμενο της ταινίας. Το σώμα είναι αυτό που γράφει πλέον. Μετά από την πολύ καλή διδασκαλία των ηθοποιών, το μοντάζ δημιουργεί, μέσα από ιδεολογικές αντιθέσεις, αυτή την εικόνα που η ταινία μας προτείνει.

Κρύο;: Η τελική εικόνα

Τελικά δεν έχουμε την εικόνα μιας γυναίκας. Αυτό που μας δίνει η ταινία είναι το πορτρέτο της κοινωνίας που δεν θέλει να δώσει σημασία στον άνθρωπο, στο κάθε άτομο, να το δει έτσι όπως είναι, μέσα από την αλλοτρίωση δεν μπορεί να δει την τελική εικόνα του κοινωνικού, μόνο κομμάτια της. Με αυτό τον τρόπο δίνεται ένας ορισμός της συλλογικής άνοιας, μια άλλη αιτία της άνοιας που παρατηρείται και σε μικρές ηλικίες. Αυτή η τελική εικόνα είναι που τρομάζει αυτούς που δεν θέλουν να δουν το συλλογικό τραύμα που υπάρχει στην δυτική κοινωνία. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που η ταινία δεν πήρε ούτε ένα βραβείο στο Φεστιβάλ της Δράμας. Με μια πιο προσεχτική ματιά, ο θεατής θα μπορούσε να ανακαλύψει τον αφηγηματικό της πλούτο.