ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Οκτ 08, 2022 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Αντιγόνη: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η «Αντιγόνη» ανέβηκε στη Θεσσαλονίκη σε σκηνοθεσία του Χάρη Φραγκούλη. Είδαμε μια πρωτοποριακή παράσταση για πολλούς λόγους. Αυτούς θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε στο κείμενο μας.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Το έργο είναι γνωστό σε όλους, λίγο-πολύ. Θα το υπενθυμίσουμε εν συντομία. Η Αντιγόνη, παραβαίνοντας την απαγόρευση της πόλης έθαψε τον Πολυνείκη. Πιάστηκε επ’αυτοφώρω και θανατώθηκε: Ο Κρέων την έκλεισε σε υπόγειο θάλαμο. Ο Αίμων αυτοκτόνησε με μαχαίρι. Εξαιτίας του έρωτά του προς αυτή. Επειδή υπέφερε για αυτήν Για τον θάνατό του και η μάνα του η Ευρυδίκη αυτοκτόνησε. Ο μύθος απαντά και στον Ευριπίδη στην τραγωδία του «Αντιγόνη». Όμως εκεί, αφού πιάστηκε επ’αυτοφώρω με τον Αίμονα, τον παντρεύεται και γεννάει τον Αίμονα.

Το δράμα έχει ως σκηνικό τη Θήβα της Βοιωτίας. Ο χορός αποτελείται από ντόπιους γέροντες. Τον πρόλογο κάνει η Αντιγόνη. Η δράση εξελίσσεται την εποχή που βασιλεύει ο Κρέων. Τα πιο σημαντικά γεγονότα είναι η ταφή του Πολυνείκη, η θανάτωση της Αντιγόνης, ο θάνατος του Αίμονα και της μητέρας του Ευρυδίκης. Οι αρχαίοι λένε ότι ο Σοφοκλής εκλέχτηκε στο αξίωμα του στρατηγού, κατά την εκστρατεία εναντίον της Σάμου. Εξαιτίας της επιτυχίας που είχε η παράσταση της Αντιγόνης.

Τα πρόσωπα της τραγωδίας είναι: Η Αντογόνη, κόρη του Οιδίποδα. Η Ισμήνη, αδελφή της Αντιγόνης. Ο χορός, οι γέροντες της Θήβας. Ο Κρέων, βασιλιάς της Θήβας. Ο Φύλακας, ένα από τους φρουρούς του Πολυνείκη. Ο Αίμων, γιός του Κρέοντα. Ο Τειρεσίας, Θηβαίος μάντης. Άγγελος, αγγελιοφόρος που φέρνει ειδήσεις από μακριά. Ευρυδίκη, γυναίκα του Κρέοντα. Εξάγγελος, αγγελιοφόρος που φέρνει ειδήσεις από το παλάτι.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Για να καταλάβει κάποιος το θεατρικό έργο δε χρειαζόταν να έχει διαβάσει το αρχαίο κείμενο. Στην παράσταση ο λόγος ήταν απλός και εύκολα κατανοητός. Σκοπός όμως του Χάρη Φραγκούλη δεν ήταν να κάνει μια ακόμα «Αντιγόνη», αλλά να προσπαθήσει να προσφέρει μια βιωματική παράσταση. Το κατάφερε με το παραπάνω!

Η παράσταση ξεκινά ακριβώς στην ώρα της και η πρώτη σκηνή διαδραματίζεται εκτός της θεατρικής αίθουσας, με τις πόρτες του θεάτρου κλειστές. Αυτές της θεατρικής αίθουσας ανοιχτές. Δεν έχει ανακοινωθεί τίποτε στους θεατές. Γίνεται έτσι ο πρόλογος: τι θα δούμε στην παράσταση, ή περίπου. Οι δύο ηθοποιοί παγώνουν, αγκαλισμένες στις σκάλες. Οι θεατές κατεβαίνουν τα σκαλιά προσέχοντας να μην τις πατήσουν και μπαίνουν στην αίθουσα. Έχει δημιουργηθεί η πρώτη έκπληξη. Μετά θα ακολουθήσουν και άλλες.

Αν καταλάβατε ότι έχουμε στοιχεία από το θέατρο της σκληρότητας, του Antonin Artaud, δεν έχετε πέσει έξω. Στη συνέχεια της παράστασης αυτό θα συνεχιστεί εμπλέκοντας το θεατή. Βάζοντας τον στο γράμμα και στο πνεύμα του θεατρικού έργου. Η παράσταση δεν ξεκινά με τα φώτα κλειστά. Ένας ηθοποιός βρίσκεται σε μια σκαλωσιά στο βάθος της σκηνής. Ένας άλλος είναι ανάμεσα στους θεατές. Τουλάχιστον εμείς αυτό βλέπουμε. Ξαφνικά μια γυναίκα μιλά και μια άλλη της απαντά. Καταλαβαίνουμε ότι είναι ηθοποιοί. Κάθονται ανάμεσα στους θεατές και δεν είναι οι μόνοι. Στην εξέλιξη της παράστασης, ακριβώς στη συνέχεια, θα το δούμε αυτό και άλλες φορές.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Ο ΣΚΗΝΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Είναι κατανοητό ότι οι ηθοποιοί είναι μεταξύ των ηθοποιών, παντού στην αίθουσα. Αυτό σημαίνει ότι ο θεατρικός χώρος επεκτείνεται: Από το χώρο που οδηγεί στα καμαρίνια, τη θεατρική σκηνή, την αίθουσα, την είσοδο του θεάτρου και τον ακάλυπτο χώρο του κτηρίου. Με λίγα λόγια, ο θεατρικός χώρος είναι όλο το θέατρο και ο εκτός αυτού χώρος. Άρα και εμείς, οι θεατές, βρισκόμαστε στη σκηνή του θεάτρου. Κατά συνέπεια είμαστε, δυνητικά, ηθοποιοί σε αυτό το έργο. Η εμπλοκή του θεατή στο θεατρικό έργο γίνεται με αυτό τον τρόπο.

Δεν είναι κάτι που δεν το έχουμε δει ξανά στο θέατρο. Βασισμένη στη θεωρία του Antonin Artaud, αυτή τη λογική σκηνοθεσίας. Την έχουμε δει στη σκηνοθεσία του Γιάννη Κακλέα και της Στέλλας Σπυράτου. Εδώ όμως γίνεται σε μεγαλύτερη έκταση. Στην κυριολεξία από την αρχή μέχρι το τέλος του έργου. Αν στις «Δούλες» ο θεατής εμπλεκόταν με την πούδρα που ήταν διάχυτη στην αίθουσα. Αν στο «Κρίμα που είναι πόρνη» αυτή η εμπλοκή ερχόταν από τους καπνούς, την έντονη και αποπνικτική ατμόσφαιρα, για να αναφέρουμε κάποια παραδείγματα, εδώ έχουμε κάτι περισσότερο: Ο θεατής αισθάνεται σε όλο το έργο μέρος της θεατρικής σκηνής.

Εκτός αυτού, η ταραχή των χαρακτήρων που παίζουν είναι έκδηλη. Φαίνεται στην εκφορά του λόγου τους και στις κινήσεις του σώματός τους. Εδώ έχουμε στοιχεία από το Φτωχό Θέατρο, όπως θεωρητικοποιήθηκε από τον Jerzy Grotowski, στην Περφόρμανς (τον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο). Δεν μπαίνει βαθιά στη θεωρία του Ενιαίου Παραστατικού Χώρου, αλλά αυτά τα στοιχεία που δίνει είναι αρκετά.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: ΤΟ ΒΙΩΜΑ

Μας αρκούν για να μπούμε μέσα στο έργο και να το βιώσουμε. Με αυτό τον τρόπο ο θεατής δέχεται στοιχεία της παράστασης μέσα στον ψυχισμό του. Η τραγική κατάσταση της Αντιγόνης, σε πρώτο επίπεδο, και του Κρέοντα, σε δεύτερο, θα μπει μέσα στην ψυχή του θεατή και θα μεταλλαχθεί. Τα στοιχεία της τραγωδίας θα συνδεθούν με τα δικά του που, ενδεχομένως, αποτελούν μέρος του θέματος που τον απασχολεί. Είναι μια διαδικασία που έχει μελετηθεί από τους ψυχαναλυτές και την βλέπουμε στο κοινωνικό πεδίο, από κάποιους από αυτούς. Είναι λογικό, λοιπόν, ο θεατής να αναστατώνεται: Τα στοιχεία της τραγωδίας δημιουργούν μια δομική αναταραχή στον ψυχικό του κόσμο που θα τον αναδομήσει. Ίσως, του δώσει την ευκαιρία να μπει μέσα στο θέμα αυτό και να δρομολογηθεί μια λύση του. Το θέατρο, από την αρχαία εποχή, έτσι λειτουργούσε.

Αυτή η παράσταση είναι Θέατρο. Ο Χάρης Φραγκούλης υπηρετεί με συνέπεια τη θεωρία και την κάνει πράξη. Το θέμα είναι αν ο νεκρός θα πρέπει να είναι αντικείμενο σεβασμού. Ο Κρέοντας δε θέλει να θάψει τον νεκρό Πολυνείκη. Απαγορεύει σε οποιονδήποτε να το κάνει. Ακόμα και στις αδελφές του. Η Αντιγόνη το κάνει και αυτός θέλει να την τιμωρήσει. Η πράξη της Αντιγόνης δεν αντιβαίνει σε κάποια θεϊκή εντολή. Άρα δεν είναι ανήθικη. Η πράξη του Κρέοντα είναι. Η τιμωρία του έρχεται όταν τα χάνει όλα: Ο γιος του αυτοκτονεί και μετά από αυτόν η γυναίκα του. Ο Κρέοντας δε βρίσκει κάποιον να τον σκοτώσει. Αυτή είναι η τιμωρία του. Το πρόβλημα του παραμένει και το βασανίζει. Όπως ένα ψυχολογικό πρόβλημα έναν άνθρωπο. Η υστερία του γίνεται ψύχωση και τον οδηγεί στη σχιζοφρένεια.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Η ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

Η σκηνοθεσία του Χάρη Φραγκούλη μας δείχνει το ψυχολογικό πρόβλημα του Κρέοντα και την ψυχική κατάσταση της Αντιγόνης. Ο πρώτος μπαίνει στο υστερικό και οδηγείται στην παράνοια. Η δεύτερη πεθαίνει με αγαλλίαση γιατί έχει κάνει το σωστό. Η κοινωνία της Θήβας νοσεί, λες και η ασθένεια του Κρέοντα είναι μεταδοτική. Όντως, η παράνοια του βασιλιά μολύνει την κοινωνία της πόλης και την αποδομεί. Κάπως έτσι γίνεται και η ψυχική αποδόμηση στον κάθε άνθρωπο.

Ο θεατής φεύγει έχοντας βιώσει μια παράσταση που το βάζει στα θέματα του ψυχισμού του. Αλαφρώνει το βάρος του, άγει την ψυχή του. Είναι στον πυρήνα του θεατρικού κόσμου που αυτή η πολύ καλή παράσταση τον έχει βάλει. Όπως είδαμε, από τα προαναφερόμενα, η σκηνοθεσία έχει λειτουργήσει σύμφωνα με τη θεωρία του θεάτρου. Τα σκηνικά είναι μινιμαλιστικά. Η σκαλωσιά είναι η έξοδος από τον αφηγηματικό χώρο. Ένα ψυγείο λειτουργεί ως ένας χώρος διάδρασης που μας πάει συμβολικά σε αφηγηματικούς χώρους στους οποίους μας παραπέμπει ο λόγος.

Η έξοδος κινδύνου μας πάει στον εξωαφηγηματικό χώρο, όπως και η έξοδος προς τα παρασκήνια. Τα περισσότερα κοστούμια είναι απλά που ταιριάζουν με τον αφηγηματικό χαρακτήρα. Σε λίγες περιπτώσεις παραπέμπουν στο ιστορικό πρόσωπο που αναφέρονται. Οι ηθοποιοί αποδίδουν με πιστότητα τόσο το χαρακτήρα όσο και την ψυχική του διάσταση και τις μεταπτώσεις της. Να σημειώσουμε ότι η Αντιγόνη και ο Κρέοντας έχουν διπλό ρόλο, αυτό λειτουργεί σα μια ανάσταση. Μία πολύ καλή παράσταση που σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί ο Χάρης Φραγκούλης. Η σκηνή στο τέλος που ο Κρέοντας ενθρονίζει τον νεκρό γιο του δείχνει το τέλος της δυναστείας του και τη λύση της τραγωδίας.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Συγγραφέας: Σοφοκλής

Μετάφραση: Νίκος Παναγιωτόπουλος

Σκηνοθεσία: Χάρης Φραγκούλης

Βοηθοί σκηνοθέτες: Σέτα Αστραίου-Καρύδη, Ερατώ Καραθανάση

Μουσική: Κορνήλιος Σελαμσής

Σκηνικά: Κωνσταντίνος Λαμπρίδης, Ταξιάρχης Μπαλάσκας

Κοστούμια: Φωτεινή Ιατρού

Φωτισμοί: Skia Lighting

Επιμέλεια κίνησης: Ραλλού Καρέλλα

Εμψύχωση: Ηλέκτρα Νικολούζου

Σχέδιο στην αφίσα: Εύη Κεμερλή

Σχεδιασμός αφίσας: Φωτεινός Χίωλος

Φωτογραφίες: Βλαδίμηρος Νικολούζος

Παίζουν: Βάνια Αγγελάρα, Μαρία Αρζόγλου, Σέτα Αστραίου-Καρύδη, Άντα Δημητρίου, Πολυξένη Θάνου, Ερατώ Καραθανάση, Ραλλού Καρέλλα, Γιώργος Κοκκίνης, Χριστόφορος Κώνστας, Λεωνίδας Μικρόπουλος, Μιχαηλία Μουσάκου, Δέσποινα Νικοπούλου, Σοφία Οικονόμου, Γιώργος Ορφανουδάκης, Τάσος Πάζας, Έλενα Παπαβασιλείου, Παναγιώτης Ρενιέρης, Γιάννης Σέπε, Ιωάννα Χαλά

Θέατρο: Θέατρο Αμαλία

Πρεμιέρα: 6/10/2022

Εισιτήρια: 15, 12 ευρώ (μειωμένο)

Διάρκεια: 110΄.

Διαβάστε τις κριτικές θεάτρου που έχουμε δημοσιεύσει

Δείτε τα βίντεο που έχουμε ετοιμάσει