filmandtheater Αίας: η κριτική της παράστασης που ανέβηκε στο θέατρο Αριστοτέλειο.

ΑΙΑΣ

Απρ 21, 2022 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

Η ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΑΝΤΡΑ

Αίας: γράφει η Άννα Κβάσνιακ

Ο Αίας αποτελεί μία από τις επτά ολοκληρωμένες τραγωδίες του Σοφοκλή «που έχουν διασωθεί». Με την επικρατέστερη εικασία να τοποθετείται χρονικά μεταξύ του 460-450 π.Χ. Στα έργα του υπάρχει το πολυσήμαντο. Πάνω σε αυτά παρατηρούμε να υφαίνεται ο ιδεολογικός πυρήνας της ηθικής τιμής.

ΑΙΑΣ: Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Ο Αίας έχει θυμώσει γιατί θεωρεί ότι άδικα δεν του αποδόθηκαν τα όπλα του Αχιλλέα και μανιασμένος κυρίως με τους Ατρείδες και τον Οδυσσέα αποφασίζει να τους σκοτώσει.

Η Αθηνά όμως του σκοτίζει το μυαλό έτσι ώστε αυτός να επιτεθεί στα κοπάδια του στρατοπέδου, νομίζοντας πως εφορμά εναντίον των εχθρών του. Όταν συνέρχεται και καταλαβαίνει τί έκανε, θεωρεί ότι ντροπιάστηκε και αποφασίζει να δώσει τέρμα στη ζωή του.

Ούτε η σύζυγός του Τέκμησσα, ούτε ο αδερφός του Τεύκρος καταφέρνουν να τον μεταπείσουν. Μετά την αυτοχειρία του ήρωα, ο Μενέλαος και ο Αγαμέμνονας διατάζουν να μείνει άταφο το πτώμα του, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες και απειλές του Τεύκρου. Ο Οδυσσέας όμως δίνει τη λύση παρεμβαίνοντας και συμβουλεύοντας τον Αγαμέμνονα να επιτρέψει την ταφή, όπως είναι το δίκιο.

ΑΙΑΣ: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ

Η λέξη τιμή προέρχεται από το αρχαίο ρήμα τίω που σημαίνει: εκτιμώ, τιμώ, θεωρώ κάποιον άξιο τιμής. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται «στην αναγνώριση της ανδρείας του ήρωα η οποία επισφραγίζεται με την κοινωνική αξίωση». Η σημασία της διακλαδίζεται σε δύο ερμηνευτικές κατευθύνσεις: Την υλική που αφορά την κατοχή των υλικών αγαθών -τα όπλα του Αχιλλέα που προσδοκά ο Αίας να του δοθούν. Και την άυλη, το κύρος και την υπόληψη που έχει ο ήρωας στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο.

Σαν έννοια βρίσκει υπόσταση μόνο όταν και οι δύο, υλική και άυλη, συγκλίνουν δίνοντας η μία αξία στην άλλη. Στις μάχες, ο ήρωας απεικονίζεται στα μάτια των υπόλοιπων στρατιωτών ως το πρόσωπο που συγκεντρώνει τις περισσότερες αρετές: Γενναιότητα, αυτοθυσία, τόλμη, αυταπάρνηση κ.ά. Γι’αυτό και αποτελεί υπόδειγμα παραδειγματισμού.

ΑΙΑΣ: Η Α-ΝΟΗΣΙΑ

Σταδιακά, πάνω στην σκηνή γινόμαστε μάρτυρες του αρχαιοελληνικού σχήματος: Ύβρις- Άτη-Νέμεσις-Τίσις του Αίαντα.

Ύβρις: η υπέρβαση της «θνητής φύσης» και η ταύτιση με τους Θεούς, θεωρείται η μεγαλύτερη όλων των προσβολών. Δεν επιδέχεται συγχώρηση και προκαλεί την άμεση οργή των Θεών. Παρατηρούμε τη γρήγορη και καθοδική πορεία του ήρωα με δεύτερη στη σειρά την Άτη, «σύγχυση φρενών», δηλαδή την τύφλωση του νου του Αίαντα.

Η απόφαση των Ατρείδων να δώσουν τα όπλα του Αχιλλέα στον Οδυσσέα, δημιουργεί μια «προσβεβλημένη τιμή του Αίαντα η οποία τον οδηγεί στην εκδίκηση». Αποφασίζει να δολοφονήσει τους Ατρείδες. Η Νέμεσις έρχεται με την παρέμβαση της Θεάς Αθηνάς, όπου βγάζει το μένος της απέναντι στον Αίαντα γνωρίζοντας το σχέδιο του. Τον οδηγεί σε μια μεγάλη «α-νοησία», με τη σφαγή των κοπαδιών νομίζοντας ότι αντιμετωπίζει τους Ατρείδες. Στο τελευταίο στάδιο (Τίσις), ακολουθεί η συντριβή του. Όταν εξέρχεται από το πνευματικό σκότος, έρχεται αντιμέτωπος με το μέγεθος της καταστροφής που προκάλεσε.

ΑΙΑΣ: ΗΘΙΚΗ ΜΟΛΥΝΣΗ

Η πράξη αυτή, του έφερε τόσο μεγάλη ντροπή, αμαύρωσε την Τιμή του, όπως και κάθε είδους ανδραγάθημα που συνοδεύει αυτήν. Για τον Αίαντα η τιμή δεν είναι είδος προς διαπραγμάτευσης. Μάλιστα, η απαλλαγή από την «ηθική μόλυνση» που υπέστη, αποκαθίσταται αποκλειστικά, με τον «βαρύ φόρο» του θανάτου. Η επερχόμενη αυτοχειρία του δε φαίνεται να επισκιάζει την εύνοια και την συμπάθεια των θεατών.

Το πρώτο μέρος για την αποκατάσταση της τιμής του Αίαντα έχει ήδη γίνει. Για να επέλθει η ολοκλήρωση της όμως, θα πρέπει το νεκρό του σώμα να ταφεί από τον ετεροθαλή αδελφό του Τεύκρο: Ως ελάχιστος «φόρος τιμής». Αισθάνεται τύψεις που δεν κατάφερε να το μεταπείσει για την αμετάκλητη απόφαση του. Ο Μενέλαος και ο Αγαμέμνονας εμμένουν στο γεγονός ότι ο Αίας προσπάθησε να τους σκοτώσει. Διαγράφουν οριστικά την λέξη «Ήρωας» από το πρόσωπο του και για το λόγο αυτό απαγορεύουν την ταφή του.

ΑΙΑΣ: Η ΚΑΘΑΡΣΗ

Η καταλυτική παρουσία και τα συναισθήματα του Οδυσσέα διαπερνούν ένα ιδιόμορφο πρίσμα. Το δέος και η αγωνία που αισθάνεται κοντά στην Θεά Αθηνά, παρακολουθώντας τον Αίαντα μανιασμένο από τις άγριες προθέσεις του. Συνειδητοποιεί τη δύναμη των Θεών, αισθάνεται θλίψη για τον ίδιο και συγχρόνως εκφράζει «υπαρξιακούς προβληματισμούς» για την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης και τα καταστροφικά αποτελέσματα της.

Τελικώς, η κάθαρση έρχεται από τον «πολυμήχανο» Οδυσσέα ο οποίος αν και εχθρός στα μάτια του νεκρού Αίαντα, δεν διστάζει να τον υπερασπιστεί. Παραθέτει επιχειρήματα στον Αγαμέμνονα να επιτρέψει την ταφή του.

Όλα τα παραπάνω τα απέδωσε πάνω στη σκηνή ο Μιχάλης Σαράντης, ο οποίος μεταμορφώνεται με μεγάλη ευκολία και αμεσότητα όλους τους ρόλους. Προσαρμόζει κάθε φορά την φωνή του και είναι ευδιάκριτο από το θεατρικό κοινό, ποιο ρόλο ενσαρκώνει αναδεικνύοντας το μέγεθος του πολύπλευρου ταλέντου του.

ΑΙΑΣ: Η ΣΚΗΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ

Ο συναισθηματικός παλμός -άγχος, αγωνία, οργή, φόβος, απόγνωση κ.ά- που εκφράζει ξεχωριστά για κάθε ρόλο είναι έντονα παραστατικός. Ο τρόπος εκφοράς του λόγου, ακούγεται σαν απαγγελία με μια λυρική ευαισθησία και σεβασμό. Παράλληλα, η στάση του σώματος του βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία σε σχέση με τον ερμηνευτικό του ρόλο, προκαλώντας τον θαυμασμό του θεατρικού κοινού.

Η μουσική που παρεμβάλλεται ανάμεσα στους διαλόγους, έχει σκοπό να δώσει έμφαση στο συναίσθημα δημιουργώντας έναν δραματουργικό κλίμα στη σκηνή. Εξίσου εντυπωσιακή, ενθουσιάζοντας το κοινό, είναι η συμμετοχή της εικαστικής τέχνης από τον Απόστολο Χαντζαρά. Αποτυπώνει πάνω στη σκηνή, κατά την διάρκεια του έργου, σε λευκό χαρτί με μαύρο μελάνι, τους διάφορους ρόλους του έργου: Αθηνά, Αίας, Οδυσσέας, Τέκμησσα, Τεύκρος, Αγαμέμνονας.

Τοποθετούνται σε ξεχωριστά καβαλέτα με καμβάδες οι οποίοι φωτίζονται και προσφέρουν την αίσθηση αρχαιοελληνικών αμφορέων που μεταφέρουν ο καθένας ξεχωριστά, τη συγκινησιακή σφαίρα του κάθε ρόλου.

ΑΙΑΣ: ΤΟ ΑΠΟΚΟΣΜΟ

Έντονα παραστατική είναι η είσοδος του Αίαντα με την πολεμική του στολή (ξίφος, περικεφαλαία, θώρακας) στον Άδη. Σου δίνεται η εντύπωση ότι η Τιμή το συνοδεύει μαζί του στο «ταξίδι των ψυχών».

Η κάθοδος του στο «Βασίλειο του Άδη», βγάζει μια μεγαλοπρέπεια που μόνο αυτοχειρία δε θυμίζει. Ο καπνός που απλώνεται και το φως που διέρχεται μέσα από αυτό προσφέρουν μια εικόνα εντελώς απόκοσμη και ταυτόχρονα συγκινητική.

Πολύ ορθά αναφέρει ο στίχος 479 στο έργο:

«Μα πρέπει ή με τιμή να ζή ένας άντρας ή να πεθαίνει με τιμή. Αυτό είναι.»