ΣΑΤΙΑΖΙΤ ΡΑΪ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ 01

Απρ 18, 2014 Κινηματογράφος 0

SATYAJIT RAY

τα χρόνια πριν τον κινηματογράφο

Μια ολοκληρωμένη βιογραφία του μεγάλου Ινδού δημιουργού είναι σημαντικό όχι μόνο για να καταλάβουμε το έργο του, αλλά και για να κατανοήσουμε τόσο τη δύναμη όσο και τις κινητήριες τάσεις του ινδικού κινηματογράφου. Με αφορμή το αφιέρωμα που κάνει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η Κινηματογραφική Λέσχη Solaris στη Θεσσαλονίκη, ξεκινάμε αυτή την καταγραφή με την ελπίδα να ανοίξει ένα παράθυρο για την κατανόηση του ινδικού κινηματογράφου που, ορισμένοι, αρέσκονται να τον ονομάζουν Μπόλιγουντ.

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ

Ο Satyajit Ray γεννήθηκε στις 2 Μαΐου 1921 σε μια οικογένεια διανοούμενων στην Καλκούτα, στην Ινδία. Ο παππούς, του ο Upendrakishore Ray (Roychowdhury), ήταν ένας διακεκριμένος συγγραφέας, ζωγράφος, βιολιστής και μουσικοσυνθέτης. Δραστηριοποιόταν στην τυπογραφία, φτιάχνοντας τις πιο όμορφες καλλιτεχνικές ανατυπώσεις στη χώρα. Πέθανε έξι χρόνια πριν να γεννηθεί ο Ray.

Ο πατέρας του, ο Sukumar Ray (1887-1923), ο πρωτότοκος γιος του Upendra Kishore, σπούδασε τεχνολογία της τυπογραφίας στην Αγγλία και μπήκε στην οικογενειακή επιχείρηση. Ήταν επίσης διαπρεπής ποιητής, συγγραφέας και εικονογράφος της αφηρημένης λογοτεχνίας, σύμφωνα με την παράδοση των Lewis Carrol και Edward Lear.

Ο Sukumar Ray αισθανόταν άρρωστος τη χρονιά που γεννήθηκε ο Satyajit Ray από μια επίφοβη ασθένεια αυτής της εποχής. Τακτικά δημοσίευε ποιήματα, ιστορίες και εικόνες στο Sandesh, ένα περιοδικό για παιδιά στη Μπεγκάλι που ο παππούς του είχε εκδώσει και τυπώσει για πρώτη φορά. Είναι περιττό να πούμε ότι σαν παιδί ο Satyajit είχε γοητευτεί από την επιχείρηση και από τη διαδικασία της κατασκευής και της τυπογραφίας.

Στη δεκαετία του 1880, η οικογένεια του Ray εντάχθηκε στην Brahmo Samaj, σέκτα μέσα στην ινδική κοινωνία. Η Brahmo ήταν μια αντίδραση στην εκχριστιανοποίηση -αυτή την εποχή η Ινδία ήταν αποικία της Μεγάλης Βρετανίας και η Καλκούτα ήταν το κέντρο της εξουσίας-, στη δυτική λογοτεχνία και στις ορθόδοξες ινδουιστικές πρακτικές όπως η sati. Με μια κοσμοπολίτικη κα λογική σκέψη ο Raja Ram Mohan Roy ίδρυσε την Brahmo. Αργότερα οι μπράχμο είχαν αρχηγό τον Devendranath Tagore, πατέρα του Rabindranath Tagore. Το προοδευτικό πρόσωπο των Brahmo Samaj επηρέασε βαθιά τις εργασίες του Satyajit Ray. Πολλές ταινίες του αργότερα θα δείξουν αυτή την προοδευτική σκέψη και μια έντονη αποστροφή στους θρησκευτικούς φανατισμούς, όπως οι Devi, Charulata, Teen Kanya, Sadgati, Ghare Baire και Ganashatru, για να αναφερθούμε σε κάποιες.

Η ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Τρία χρόνια μετά το θάνατο του πατέρα του, η εκτυπωτική επιχείρηση άλλαξε χέρια, ο Satyajit και η μητέρα του έπρεπε να αφήσουν το ευρύχωρο σπίτι τους. Μετακόμισαν στο μητρικό σπίτι, του θείου του. Η μητέρα του διδάσκεται κεντήματα για να συμπληρώσει το οικογενειακό εισόδημα. Εδώ θα συναντήσει την εξαδέλφη του Bijoya, τη μελλοντική γυναίκα του. Στην ηλικία των οκτώ ετών θα πάει στο Ballygunj Government School, μέχρι να διδαχθεί από τη μητέρα του. Ήταν ένας μέσος μαθητής.

Ενώ ήταν στο σχολείο έγινε φανατικός οπαδός του κινηματογράφου, ενημερωνόταν συχνά για τα νέα του Χόλιγουντ, διαβάζοντας περιοδικά όπως Picturegoer και Photoplay. Η δυτική μουσική ήταν ένα άλλο ενδιαφέρον του. Θα αγοράσει δίσκους γραμμοφώνου σε διάφορα παζάρια. Θα είναι συνδρομητής στην ηλικία των 15 ετών.

ΣΤΟ ΚΟΛΕΓΙΟ

Η μητέρα του επέμενε ο Satyajit να φοιτήσει στο Κολέγιο. Στο Presidency College έμαθε επιστήμες στα δύο πρώτα χρόνια και τον τρίτο χρόνο οικονομία. Ένας θείος του τού είχε εξασφαλισμένη εργασία αν αποφοιτούσε από την οικονομική σχολή. Με κόστος της ακαδημαϊκές σπουδές του, ο Satyajit σπαταλούσε όλο και περισσότερο χρόνο και ενέργεια για να παρακολουθεί τους δύο τομείς που τον ενδιέφεραν, να βλέπει ταινίες και να ακούει δυτική κλασική μουσική στο γραμμόφωνό του. Το ενδιαφέρον του για τον κινηματογράφο ξεκίνησε από τους ηθοποιούς για να πάει στους σκηνοθέτες, ενδιαφέρθηκε για τους Ernst Lubitsch, John Ford, Frank Capra και William Wyler. Έγινε συνδρομητής του περιοδικού Sight & Sound.

Τέλειωσε τις σπουδές του το 1939. Ενώ ήταν 18 ετών αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές του. Αν και δεν είχε εκπαιδευτεί σε αυτό, σχεδίαζε να γίνει εμπορικός καλλιτέχνης. Είχε μια φυσική έλξη στο σχέδιο. Η μητέρα του, πάντως, πίστευε ότι ήταν πολύ μικρός για να κάνει τη δική του επιχείρηση. Του πρότεινε να σπουδάσει ζωγραφική στο Shantiniketan. Μετά από τις αρχικές αντιδράσεις, δέχτηκε.

ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

Το 1940 παρακολουθεί το Vishna-Bharati University του Rabindranath Tagore στο Shantinketa, παρά τις αρχικές του αντιδράσεις. Επιθυμεί να μάθει για την ινδική τέχνη για να γίνει ένας πετυχημένος εμπορικός καλλιτέχνης, οι επιθυμίες της μητέρας του και τα δέλεαρ του Tagore ίσως ήταν πιο δυνατά για να αγνοήσει αυτή την επιλογή. Ο Tagore ήταν στενός φίλος με τον παππού του και τον πατέρα του. Ταξίδια στα γειτονικά χωριά, για εξασκηθεί στο σχέδιο, ήταν ο πρώτες επαφές με την αγροτική Ινδία, για να βρει το αγροτικό λίκνο του ο Satyajit Ray.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ανακάλυψε την ανατολική τέχνη, την ινδική γλυπτική, τις ζωγραφικές μινιατούρες, τα γιαπωνέζικα ξυλόγλυπτα και τις κινέζικες αποτυπώσεις τοπίων… Μέχρι τότε οι καλλιτεχνικές του επιρροές περιορίζονταν στους δυτικούς δασκάλους. Επίσης έκανε μία μακριά περιοδεία σε μέρη καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος στην Ινδία, με τρεις φίλους του. Για αρχή, ξεκίνησαν με το να αντιληφθούν τις ποιότητες της ινδικής τέχνης. Στην περιοδεία την προσοχή τους τράβηξαν η χρήση μικρών λεπτομερειών στην ινδική τέχνη που είχαν μεγαλύτερη σημασία, στοιχεία που φάνηκαν αργότερα στις ταινίες του.

Ο δάσκαλός του, Binode Behari Lukherje, στο Shantiniketan, εμφάνιζε αυτά τα στοιχεία στη δουλειά του. Η επιρροή του στο Ray ήταν εκπληκτική. Μετά από 30 χρόνια ο Ray θα κάνει ένα όμορφο ντοκιμαντέρ για αυτόν, το «The inner eye» (1972). Ακόμη, στο Shantiniketan, ο Ray βρήκε τα στοιχεία για να συνεχίσει το ενδιαφέρον του στη μουσική και στις ταινίες. Ένας Γερμανός-Εβραίος, καθηγητής των αγγλικών, είχε μια συλλογή δυτικών κλασικών δίσκων. Ο Ray συχνά άκουγε μουσική στο χώρο του, τα απογεύματα. Επίσης βρήκε βιβλία για τον κινηματογράφο στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου, όπως του Paul Rotha, «Film till now», και του Raymond Spotiswoodes, «Grammar of the fim». Παρά τη μεγάλη αγάπη του στον κινηματογράφο η σκέψη να γίνει κινηματογραφιστής δεν έχει ακόμη εμφανιστεί. Ο Tagore πέθανε στις 7 Αυγούστου 1941.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΚΟΥΤΑ

Στο 1942 υπήρχε ένα τέλος. Έλειπε στο Ray η γενέθλια πόλη και η αδυνατότητα να βλέπει ταινίες στο Shantiniketan. Ταξίδευε για τα σαββατοκύριακα στην Καλκούτα, για να επισκεφθεί τη μητέρα του και την εξαδέλφη του Bijoya, να ψάχνει να βρει βιβλία και δίσκους γραμμοφώνου στα παζάρια και να βλέπει ταινίες. Ήταν ερωτευμένος με την Bijoya που ζούσε στο ίδιο οικογενειακό σπίτι με τη μητέρα του.

Στο μακρινό Shantiniketan αισθανόταν απομονωμένος σχετικά με όσα γίνονταν στην Καλκούτα, στην Ινδία και στον υπόλοιπο κόσμο. Ο Mahatma Gandhi κήρυξε το κίνημα εναντίον της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ο πόλεμος ήταν στα σκαλοπάτια της Καλκούτας, έχασε την προβολή του «Citizen Kane» που έγινε στην Καλκούτα μόνο για μερικές μέρες. Το Δεκέμβριο του 1942, ο Ray εγκαταλείπει το Shantiniketan για τα καλά, την ημέρα που η Καλκούτα βομβαρδίστηκε από τους Ιάπωνες, για πρώτη φορά.

Εδώ η συνέχεια

Γιάννης Φραγκούλης