ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΜΕ ΓΟΥΝΑ

Φεβ 12, 2017 Θέατρο 0

μορφές εξουσίας

Είδαμε στο θέατρο Αριστοτέλειο την παράσταση «Αφροδίτη με γούνα», που δυο ηθοποιοί, ο Στράτος Τζώρτζογλου και η Vanessa Barré παίζουν και πρωταγωνιστούν σε ένα έργο για δύο πρόσωπα, με πολλές όμως αλλαγές στους ρόλους. Ένα έργο που είναι βασισμένο στο γνωστό μυθιστόρημα του Λέοπολντ Φον Ζάχερ-Μαζόχ, του οποίου ο πρωτότυπος τίτλος είναι «Αφροδίτη μέσα στη γούνα», σε ακριβή μετάφραση. Είναι γνωστό ότι ο Μαζόχ έχει δώσει το όνομά του στο μαζοχισμό, με αυτό το μυθιστόρημα. Άρα το θεατρικό έργο θα έχει σα θέμα του το σαδομαζοχισμό, με την έννοια ότι μιλά για την επιθετική και παθητική στάση, σε αυτό το δίπολο.

ΤΟ ΕΡΓΟ

H «Aφροδίτη με γούνα», του Ντέιβιντ Άιβς, είναι ένα «έργο μέσα στο έργο». Ο Τόμας Νόβατσεκ έχει γράψει και πρόκειται να σκηνοθετήσει ένα νέο έργο με τίτλο «Η Αφροδίτη με γούνα», βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Λέοπολντ φον Ζάχερ-Μαζόχ, που ενέπνευσε και έδωσε την ονομασία του στον όρο μαζοχισμό. Καμία δεν αξίζει να αναλάβει τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Βάντα φον Ντουνάγιεφ στο θεατρικό του, σύμφωνα με το σκηνοθέτη. Είναι έτοιμος να φύγει, όταν ξαφνικά εισβάλλει η νεαρή ηθοποιός Βάντα Τζόρνταν. Αρχικά, η Βάντα φαίνεται να έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που απεχθάνεται ο Τόμας, αλλά τελικά εκείνη τον πείθει όχι μόνο να την δοκιμάσει αλλά και ο ίδιος να παίξει τον ρόλο του Σεβέριν φον Κουσέμσκι κατά τη διάρκεια της οντισιόν. Η συνέχεια μας επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις.

Είναι ένας από τους πιο καλογραμμένους γυναικείους χαρακτήρες και μία μοναδική ευκαιρία για κάθε ηθοποιό να ξεδιπλώσει τις δυνατότητές του. Ο μεταμορφωσιακός και πολυσύνθετος χαρακτήρας του ρόλου, αλλά και το ταξίδι, μέσα από τη θεατρική οντισιόν, στη ρομαντική εποχή των χαρακτήρων του Κουσέμσκι και της Ντουνάγιεφ, δομούν έναν απαιτητικό και σαγηνευτικό δίδυμο στους ρόλους. Γενικά το έργο είναι τρομερά πνευματώδες και ενδιαφέρον, τόσο σε δραματουργικό όσο και σε φιλοσοφικό επίπεδο, κρατώντας παρόλα αυτά μια φρέσκια αμεσότητά, δίχως να γίνεται επιτηδευμένο και υπερφίαλο.

Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται και, ακόμα και σε όλο το κείμενο, βρίσκουμε διάσπαρτα θησαυρούς που δεν είναι έκδηλοι με την πρώτη ανάγνωση, αλληγορίες και συμβολισμοί, που κάνουν την εξερεύνηση του έργου πολύ γοητευτική. Πραγματεύεται τα παιχνίδια εξουσίας και τη σχέση του υποτασσόμενου και του εξουσιαστή στον ερωτικό τομέα αλλά και μέσα από ένα κοινωνικοπολιτικό συγκείμενο, τον απενεχοποιημένο ερωτισμό, τη σεξουαλική απελευθέρωση, θέματα ορίων του επιτρεπτού, την αναθεώρηση των ταμπού και των στερεοτυπικών συμπεριφορών στην ερωτική μας έκφραση και γενικότερα μιλάει για τον φόβο να αποδεχτούμε και να αγκαλιάσουμε τις βαθύτερες επιθυμίες μας αλλά και να ζήσουμε την αλήθεια μας. Από την αρχή μέχρι το τέλος η ιστορία μας δίνει απρόοπτα, εκπλήξεις, εναλλαγές και ανατροπές φλερτάροντας με τη μετάβαση από το φανταστικό στο πραγματικό με τέτοιο τρόπο ώστε η γραμμή που χωρίζει αυτά τα δύο και να τα θολώνει.

ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Ο τίτλος, ο πρωτότυπος, μας δίνει πολλά στοιχεία. Ο άντρας βλέπει την Αφροδίτη μέσα στη γούνα και είναι σε αυτή τη γούνα που το βάζει η Ντουνάγιεφ. Η γούνα λοιπόν δεν είναι τίποτε άλλο από τη μήτρα. Θέλει να επιστρέψει σε αυτή της μητέρας του έτσι ώστε να έχει την ηδονή και την προστασία-ασφάλεια, δύο από τα τρία βασικά αξιώματα της ψυχολογίας. Με αυτή την έννοια η Ντουνάγιεφ ταυτίζεται με τη μητέρα του, με άλλα λόγια, ο άντρας έλκεται από αυτή και θέλει έτσι να εξυπηρετήσει το οιδιπόδειο σύμπλεγμά του.

Ψυχολογικά, έχουμε το δίπολο πατέρα-μητέρας, όπου ο πατέρας είτε δεν είναι αυστηρός είτε δε δίνει την πρέπουσα σημασία στο αγόρι και η μητέρα το απωθεί, με τον τρόπο της. Αυτό δεν μπορεί να βρει τα στοιχεία εκείνα της πατρικής πλευράς, έστω και στην αντανάκλαση στη μητέρα, για να δομίσει την ταυτότητά του, έτσι καταλήγει στην υποταγή στη γυναίκα που την ταυτίζει με τη μητέρα.

Το μαστίγιο είναι ένα φαλλικό σύμβολο, ο χαμένος φαλλός είναι αυτό που ζητάει και, με αυτό τον τρόπο ξεδιπλώνει τον ερωτισμό του. Ο έρωτας είναι που τον ολοκληρώνει και, μέσα από αυτή τη διαδικασία, μπορεί να αλλάξει κατεύθυνση, να αποκτήσει κάποιες κυριαρχικές τάσεις. Η γυναίκα, από την άλλη, διεκδικεί το ρόλο της στην κοινωνία, την ισότητα μέσα στη σχέση και στο κοινωνικό περίγυρο. Το έργο του Μαζόχ είναι απελπιστικά ένα ρομαντικό κάλεσμα προς μία ισότητα γυναικών και αντρών, προς τα τέλη του 18^ου αιώνα, σχεδόν προς το τέλος του ρομαντισμού.

ΟΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ

Το θεατρικό έργο είναι βασισμένο στο σενάριο της ταινίας «Αφροδίτη με γούνα», του Ρομάν Πολάνσκι, σε σενάριο του ίδιου του θεατρικού συγγραφέα. Το έργο είναι «κλειστό», δύο ηθοποιοί που υποδύονται μία ηθοποιό και ένα σκηνοθέτη. Είναι κλεισμένοι σε ένα θέατρο και προσπαθούν να βρουν μία άκρη στο πρόβλημα αν η Βάντα (η ηθοποιός) θα πάρει ή όχι το ρόλο.

Είναι προφανές ότι έχουμε εδώ ένα πρώτο δίπολο εξουσίας: το σκηνοθέτη και την ηθοποιό. Ο πρώτος ασκεί εξουσία, αυτή του δημιουργού, του ποιητή, αυτού που δομεί τους χαρακτήρες και, κατά συνέπεια έχει τη δικαιοδοσία στο σώμα και στο πνεύμα τους.

Η εξουσία του σκηνοθέτη έρχεται να μοιάσει με αυτή του πατέρα, όχι όμως να ταυτιστεί με αυτή. Αυτό σημαίνει ότι στην ηθοποιό ασκείται έντονη μορφή εξουσίας που μπορεί όμως να αμφισβητηθεί και να ανατραπεί. Το θεατρικό έργο αρχίζει -κατά κάποιο τρόπο- από το τέλος, με την αποχώρηση του σκηνοθέτη και της ηθοποιού, μία αποχώρηση που θα ανατραπεί την τελευταία στιγμή. Αμέσως μετά θα ξεκινήσει το παιχνίδι της γάτας και του ποντικιού. Η ηθοποιός θα θέλει να ξεφύγει από αυτή την καταπίεση και ο σκηνοθέτης θέλει να την αποφύγει.

Τα πρώτα ξεσπάσματά της δημιουργούν την αντίδραση του σκηνοθέτη που αρχίζει όχι μόνο να τη δέχεται αλλά και να υποταχτεί σιγά-σιγά στη λογική της. Αυτή η υποταγή θα έρθει μετά από λίγο χρόνο. Στο δεύτερο μισό του έργου οι εναλλαγές των ρόλων είναι πολλές, οδηγούν όμως στην κυριαρχία της γυναίκας. Πλέον αυτή είναι κυρίαρχη και κάνει ότι θέλει. Μέχρι εδώ το θεατρικό έργο που παίχτηκε στο θέατρο Αριστοτέλειο ταυτίζεται με το σενάριο της ταινίας. Το τέλος διαφοροποιείται. Και αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία.

Θα δούμε μία ακόμα μεγάλη αλλαγή. Ο σκηνοθέτης πλέον θα είναι ο κυρίαρχος κι η ηθοποιός υποτακτική, αλλά αυτή θα υποδυθεί το σκηνοθέτη. Με αυτό τον τρόπο η γυναίκα γίνεται άντρας και ο άντρας γυναίκα. Βρίσκουν και οι δύο αυτό που έψαχναν: το χαμένο αντίστοιχο γονεϊκό πρόσωπο. Όμως η γυναίκα είναι ουσιαστικά ο Άλλος, άρα ο λόγος και του ενός και του άλλου είναι παραβατικός και νευρωτικός.

Αυτή η νεύρωση μας βγάζει από την πραγματικότητα -του εξουσιαστή και του εξουσιαζόμενου, της ηθοποιού και του σκηνοθέτη, αντίστοιχα- και μας βάζει σε μία μη πραγματικότητα, αυτή δηλαδή για την οποία μιλάει αυτή η νεύρωση, που είναι όμως συνυφασμένη με την πραγματική κατάσταση της κοινωνίας όπως τη ζούμε. Αυτό έχει να αντιμετωπίσει ο θεατής, τη δική του νεύρωση, τη δική του εκδοχή της πραγματικότητας, να προβεί σε μία κοινωνικοπολιτική κριτική, μετά το τέλος του έργου.

Αλλάζει, λοιπόν, το σενάριο της ταινίας προς το καλύτερο, αν δεν υπήρχε ο ύμνος των Βακχών, κάτι που μας προσγειώνει στο πραγματικό, από το οποίο μας είχε διώξει πριν από λίγο. Πολύ καλή η ερμηνεία της Βανέσσας Μπαρέ, εξαιρετικές οι αλλαγές που έκανε, μπήκε στο πετσί του ρόλου. Ο Στράτος Τζώρτζογλου έπαιξε με ακρίβεια το ρόλο του διανοούμενου-σκηνοθέτη, αν και θα μπορούσε να βελτιώσει την απόδοσή του. Η σκηνοθεσία πρέπει να ήρθε από βαθιά μελέτη αυτού του ρόλου και μας έδωσε μία τοποθέτηση που ανοίγει το θεατρικό κείμενο στην ίδια την κοινωνία, βάζει το δάχτυλο στην πληγή, μας δείχνει τη βία και τον αυταρχισμό, όπως υπάρχει παγκοσμίως. Τα σκηνικά ήταν λιτά, αλλά πολύ λειτουργικά, όπως αρμόζει σε μία πρόβα. Τα κοστούμια ταίριαζαν και στους δύο ρόλους και συνόδευαν το λόγο των ηθοποιών, χωρίς να κλέβουν την παράσταση.

Γιάννης Φραγκούλης