Ο ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΙΝΑ

Αυγ 25, 2025 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΤΟ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ

Ο Κουτσογιάννης στα Γιάννινα: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Το εμβληματικό διήγημα του Χρήστου Χρηστοβασίλη, γραμμένο το 1898, παρακολουθεί το ταξίδι του νεαρού τραγοπόδη βοσκού, Γιάννη Κουτσογιάννη από τα βουνά του στα Γιάννενα. Αυτός ο έρμος λύκος, περνώντας μέσα από άγνωστα τοπία, αντικρίζει την πόλη των Ιωαννίνων και τα θαύματά της. Μια διαδρομή γεμάτη από την έκπληξη της ανακάλυψης και τον φόβο του αγνώστου, που γυρίζει σε χαρά και γέλιο ψηλοτάβανο. Μια πορεία. Ο Κουτσογιάννης γίνεται, στα χέρια του Θοδωρή Γκόνη, ένα συμβολικό ποίημα για τον μικρό και μεγάλο τόπο, για την πολυκοσμία και την μοναξιά, τον άνθρωπο και τα ζωντανά του, τα χαμένα και κερδισμένα στοιχήματα της ζωής.

Ο Κουτσογιάννης στα Γιάννινα: Ο σκηνοθέτης

«Μια ομάδα ανθρώπων, ηθοποιών και μουσικών, κάθονται σε ένα μεγάλο τραπέζι, σε μιαν αυλή, σε έναν τόπο, σε μια σκηνή. Και λένε λόγια, τραγούδια, ποιήματα και στιχάκια για τα Γιάννενα. Κάθονται σε ένα τραπέζι. Πεινάνε. Έχουν όρεξη να διηγηθούν, να ξετυλίξουν μιαν ιστορία. Όχι μόνο με την φωνή, αλλά με την ψυχή, το μάτι, το χέρι, με τον συγχρονισμό τους. Ήσυχα και ταπεινά, στην αρχή, μετά μερακλώνουν, μπαίνουν στον χορό, στον κύκλο, πάνω στο τραπέζι. Κι εκεί επάνω έρχεται, καταφτάνει ο Κουτσογιάννης με τον εξάδελφό του Κώστα. Και την μάνα του και την φλογέρα και το κοπάδι του. Κι αστράφτουνε τα Γιάννενα κι η λίμνη τους κι όλος ο κόσμος.», αναφέρει ο σκηνοθέτης, Θοδωρής Γκόνης.

Με τέσσερις ηθοποιούς ο σκηνοθέτης καταφέρνει να αναπαραστήσει μια ολόκληρη εποχή, δύο διαφορετικούς τόπους: τα βουνά γύρω από τα Γιάννενα και την πόλη, κατά την διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το κεντρικό πρόσωπο είναι ο Γιάννης που είναι σχεδόν κουτσός και για αυτό το επώνυμο-παρατσούκλι του είναι Κουτσογιάννης. Είναι βοσκός και με την φλογέρα του επιβλέπει και μαγεύει τα κατσίκια και τα πρόβατα. Είναι η παρηγοριά του. Παίζει μαγικά, οι άλλοι τον ζηλεύουν και για αυτό του την κλέβουν και την σπάνε. Θέλει να την αντικαταστήσει, για αυτό πρέπει να πάει στα Γιάννενα.

Ο Κουτσογιάννης στα Γιάννινα: Η αφήγηση

Η αφορμή για αυτό το ταξίδι είναι η αγορά της φλογέρας. Το εύρημα της αφήγησης του Χρηστοβασίλη είναι καλό: δείχνει τον χαρακτήρα του βοσκού και δικαιολογεί τις αντιδράσεις του στις συναναστροφές του με τους άλλους ανθρώπους. Συνηθισμένος να ζει στα βουνά, είναι πολύ ιδιαίτερος χαρακτήρας. Ο τρόπος που μιλά είναι ιδιαίτερος, εκστασιάζεται και φοβάται τις καινούργιες εμπειρίες. Αυτή είναι η αιτία που έχουμε ανατροπές πολύ συχνά και η αφήγηση έχει έναν κάποιο ρυθμό. Αυτά υπάρχουν στο διήγημα του Χρήστου Χρηστοβασίλη (διαβάστε εδώ για το βιβλίο). Η θεατρική αφήγηση, όμως, είναι κάτι διαφορετικό.

Είναι αδύνατον να μεταφερθεί όλο το διήγημα σε ένα θεατρικό έργο, λιγότερο από δύο ώρες. Ο σκηνοθέτης καταφεύγει στην χρήση του εξωαφηγηματικού αφηγητή. Αυτός λέει αυτά που θα πρέπει να παραληφθούν και να περαστούν πιο γρήγορα. Όμως έτσι ο ρυθμός έχει πολύ μικρότερη ένταση και πέφτουμε σε μια αφήγηση που θα την παρομοιάζαμε ως ένα γράφημα, μια γραμμή με ελάχιστες αποκλίσεις. Ο σκηνοθέτης καταφεύγει στις ξαφνικές μεταμορφώσεις που θα δώσουν έναν εσωτερικό ρυθμό. Αυτός χάνεται όταν ο Κουτσογιάννης συνεχίζει τον μονόλογό του. Ο θεατής παρακολουθεί τον πρωταγωνιστή και προσπαθεί να καταλάβει τον χαρακτήρα του.

Ο Κουτσογιάννης στα Γιάννινα: Το αναφερόμενο

Είναι αυτονόητο ότι είναι δύσκολο να κατανοήσει τον ψυχικό κόσμο του Κουτσογιάννη. Γιατί ενεργεί έτσι, γιατί αντιδρά με αυτό τον τρόπο. Ποιος είναι τελικά αυτός ο Κουτσογιάννης; Γρήγορα κουράζεται και αφήνει αυτή την προσπάθεια. Τότε καταλαβαίνει ότι αυτή η προσωπικότητα δεν είναι παρά ένα αναφερόμενο των ανθρώπων αυτής της περιοχής και αυτής της ιστορικής εποχής. Δεν έχουμε λοιπόν μια ηθογραφική κωμωδία. Πολύ περισσότερο, το κωμικό στοιχείο εναλλάσσεται με το τραγικό για να αναδειχθούν τα πάθη, τα συναισθήματα και ο τρόπος ζωής που είναι -όλα αυτά- τόσο διαφορετικά, η πόλη και η περιφέρειά της είναι δύο κόσμοι που, σχεδόν, δεν επικοινωνούν.

Οι ηθοποιοί θα μπορούσαν να αφηγηθούν συγκεκριμένα σημεία της αφήγησης του Χριστοβασίλη και να αφήσουν τα άλλα, να μην τα αναφέρουν καθόλου. Ο θεατής θα μπορούσε να κάνει τις αναγωγές του, να ενώσει τα αφηγηματικά σημεία, αφού δεν είναι η ιστορία, ο χώρος και ο τρόπος ζωής των Ιωαννίνων κάτι άγνωστο για τους περισσότερους θεατές. Με αυτόν τον τρόπο θα υπήρχαν οι σιωπές που θα έδιναν χώρο στην γλώσσα του σώματος, με την οποία μπορούσε να εκφραστεί πιο καλά το συναίσθημα. Έτσι το αναφερόμενο «Κουτσογιάννης» θα ήταν τέτοιο που θα μπορούσε να εννοιοδοτήσει, να μας μιλήσει για τους δύο τρόπους ζωής των Ιωαννίνων, με ουσιαστικό και δυναμικό τρόπο.

Ο Κουτσογιάννης στα Γιάννινα: Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Τα σκηνικά βοηθούσαν στις εναλλαγές του τοπίου και έδιναν κάποιο ρυθμό. Με μίνιμαλ τρόπο εικονογραφούσαν την πόλη και τα βουνά. Η ενδυματολογία ήταν ρεαλιστική, αναπαριστούσε εκείνη την εποχή με μεγάλη ακρίβεια. Οι ηθοποιοί άλλαζαν πολύ γρήγορα πρόσωπα, μεταμορφώνονταν και μας πήγαιναν από το ένα αφηγηματικό τοπίο σε ένα άλλο. Η μουσική μας μιλούσε για αυτή την εποχή, με αναφορικό και ρεαλιστικό τρόπο.