ΧΙΡΟΣΙΜΑ ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ

Δεκ 14, 2025 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

HIROSHIMA MON AMOUR

Χιροσίμα αγάπη μου: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Μία Γαλλίδα ηθοποιός καταφθάνει στη μαρτυρική Χιροσίμα για τα γυρίσματα μιας αντιπολεμικής ταινίας. Λέξεις και εικόνες που επιστρατεύονται μάταια για να ξορκίσουν την ανείπωτη φρίκη που έχει προηγηθεί. Εδώ, σε αυτή τη γη του ολέθρου, ακόμη και ο κινηματογράφος χάνει τη μαγική του δύναμη, εκ πρώτης όψεως. Η Γαλλίδα ηθοποιός θα γνωρίσει ένα Ιάπωνα αρχιτέκτονα, έναν άνθρωπο δηλαδή που έχει επωμιστεί την ιερή αποστολή να χτίσει από την αρχή πάνω στα συντρίμμια και στα ερείπια. Καθώς της μιλά, τα λόγια του φτάνουν από έναν μακρινό και άγνωστο τόπο: «Δεν ήσουν εκεί. Δεν είδες. Δεν ξέρεις τι θα πει να παλεύεις να ξεχάσεις». Όπως και το αφοπλιστικό: «Δεν ξέρεις τίποτε για την Χιροσίμα».

Χιροσίμα αγάπη μου: Οι ιστορίες

Στην ταινία του Alain Resnais βλέπουμε να ξεδιπλώνονται δύο διαφορετικές ιστορίες: αυτή της Γαλλίδας και η άλλη του Ιάπωνα. Αυτό που διακρίνουμε είναι το τραγικό μέρος και στις δύο ιστορίες, όπου ο πυρήνας του είναι ο άνθρωπος. Ο σκηνοθέτης ήθελε να κάνει μια ταινία για την ειρήνη, κατά του πολέμου. Ο φόβος του ήταν ότι αν έκανε ένα ντοκιμαντέρ θα έμοιαζε με την ταινία του «Νύχτα και καταχνιά» (1956) που ήταν ντοκιμαντέρ και αναφερόταν στις πρακτικές του ναζισμού, σε αυτό που ονόμαζε ο Χίτλερ «Τελική λύση», δηλαδή την προσπάθεια του αφανισμού των εβραίων. Αποφάσισε, τρία χρόνια αργότερα, να κάνει μια ταινία μυθοπλασίας.

Αν δούμε την ταινία προσεχτικά θα παρατηρήσουμε ότι αυτή η ταινία έχει στοιχεία από την αφήγηση στο ντοκιμαντέρ. Πρόκειται για παραθέσεις γεγονότων και παραστάσεων που δομούν μια συλλογική περσόνα που είναι ο λαός της Ιαπωνίας που επέζησε από την ατομική βόμβα. Τα γεγονότα είναι γνωστά και, στην εποχή που παρήχθη η ταινία, ήταν πολύ γνωστά σε απίστευτες λεπτομέρειες. Γιατί, λοιπόν, αυτός ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας αναφέρει ότι η Γαλλίδα ηθοποιός δεν ξέρει τίποτε για τη Χιροσίμα; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση μπορεί να δοθεί με ακρίβεια αν πατήσουμε σε μια λέξη-κλειδί: «ξέρω». Τι σημαίνει ξέρω για ένα γεγονός και, το κυριότερο, ποιες είναι παράμετροι που προσδιορίζουν τη γνώση;

Χιροσίμα αγάπη μου: Η γνώση

Τι μπορεί να ξέρει ένας άνθρωπος για τη Χιροσίμα; Μα, φυσικά, ότι έχει γραφτεί και έχει λεχθεί. Αυτά που δεν μπορεί να ξέρει είναι αυτά που έζησαν οι άνθρωποι που πέθαναν και που επέζησαν από την ατομική βόμβα. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε τα συναισθήματα που περιβάλλουν αυτά τα γεγονότα. Με αυτό τον τρόπο η πραγματικότητα αυξάνει το φορτίο της και έχουμε αυτό που λέμε επαυξημένη πραγματικότητα. Έχουμε αναφέρει και σε άλλα κείμενά μας ότι αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα δεν είναι τίποτε άλλο από μια νευρωσική διαδικασία που εκτελεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος συμπληρώνοντας σε αυτό που έχει γίνει τη συναισθηματική αποτίμησή του, δημιουργώντας μια άλλη πραγματικότητα που θα είναι ξεχωριστή για κάθε ανθρώπου.

Με αυτή την έννοια, η Γαλλίδα ηθοποιός δεν μπορεί να έχει την πλήρη γνώση για τη ρίψη της ατομικής βόμβας. Ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας ξέρει περισσότερα επειδή δουλεύει στο να ανασυνθέσει την πόλη της Χιροσίμα, άρα έχει γνώση από τις μαρτυρίες. Όμως ούτε αυτός μπορεί να τα ξέρει όλα, αφού δεν έμενε στη Χιροσίμα. Κατά συνέπεια, το «δεν ξέρεις τίποτε για τη Χιροσίμα», απευθύνεται και στον ίδιο. Το ανθρώπινο δράμα δύσκολα μπορεί να αποδοθεί στο μέγεθος που ο καθένας το έχει ζήσει. Μπορεί, όμως, ο καθένας να χτίσει τη δική του Χιροσίμα και αυτή να είναι η γνώση του για αυτό το τραγικό γεγονός.

Χιροσίμα αγάπη μου: Η σειρά του Ιάπωνα

Η δεύτερη τραγική ιστορία είναι αυτή της γυναίκας από τη Γαλλία. Νεαρή ήταν ερωτευμένη με ένα Γερμανό στρατιώτη, κατά τη διάρκεια της κατοχής των γερμανικών στρατευμάτων. Σχεδίαζαν να φύγουν μαζί και να πάνε στη Γερμανία. Όμως, το βράδυ, κάποιοι σκότωσαν τον στρατιώτη, αυτή έμεινε στη Γαλλία, στην πόλη Νεβέρ. Μετά την απελευθέρωση οι συμπατριώτες της τη διαπόμπευσαν, αναγκάστηκε να φύγει, με το ποδήλατό της, νύχτα και να πάει στο Παρίσι. Το «νεβέρ» σημαίνει «ποτέ». Έχουμε λοιπόν ένα λογοπαίγνιο που η Μαργκερίτ Ντιράς, η σεναριογράφος της ταινίας, με πολύ έξυπνο τρόπο απλά το αφήνει.

Αυτή η ιστορία είναι η πρώτη φορά που αυτή η γυναίκα τη λέει. Δεν την έχει αφηγηθεί ούτε στον άντρα της. Ο Ιάπωνας εραστής της είναι ενθουσιασμένος που μόνο αυτός το ξέρει. Όμως εδώ έχουμε έναν πρώτο σπόρο της αμφισβήτησης. Όλα αυτά έγιναν; Μήπως δεν έγιναν ποτέ; Και πως, εν μέσω πολέμου, θα πήγαιναν στη Γερμανία; Μήπως όλα αυτά ήταν αποκυήματα της φαντασίας της; Αυτή όμως ήταν η πραγματικότητά της που, φυσικά, ο Ιάπωνας εραστής της δεν μπορεί να την ξέρει. Αυτό όμως που αυτός γνωρίζει είναι ότι για να μάθει τι έγινε θα πρέπει να ζήσει με αυτή τη γυναίκα, την παρακαλεί να μείνει περισσότερο στην Ιαπωνία, αλλά αυτή φεύγει. Θα πρέπει και αυτός να αρκεστεί σε μια αίσθηση της πραγματικότητας, όπως η Γαλλίδα ηθοποιός, όσον αφορά στη Χιροσίμα.

Χιροσίμα αγάπη μου: Η ασυγχρονία

Μετά τα πράγματα μπερδεύονται. Οι χώροι και οι χρόνοι. Στην ταινία βλέπουμε κάποιες ασυγχρονίες, όσον αφορά στον χώρο και στον χρόνο. Αυτές οι ασυγχρονίες έχουν να κάνουν μόνο με τη γυναίκα. Κάνει πράγματα παράξενα, χάνεται στους χώρους, επανέρχεται και βρίσκεται στον ίδιο χώρο, αλλά σε διαφορετική χρονική στιγμή. Η πραγματικότητα αποδομείται και ξαναφτιάχνεται όπως το θυμικό της θέλει. Είναι λογικό να σκεφτούμε ότι αυτή η αποδόμηση είναι προϊόν μιας υστερίας που ζει αυτή η γυναίκα, απόρροια, ίσως, της τραγικής της ιστορίας.

Διαβάζοντας το κινηματογραφικό κείμενο από το τέλος προς την αρχή πλέον αμφιβάλουμε αν όλα αυτά έγιναν, όπως τα αφηγείται η ίδια. Ο θεατής θα πρέπει να πάρει τις ψηφίδες της αφήγησης και να φτιάξει τη δική του εκδοχή τόσο την ιστορίας της Γαλλίδας ηθοποιού όσο και της Χιροσίμα. Στον πυρήνα, όμως, και των δύο αφηγήσεων βρίσκεται η τραγικότητα του πολέμου, τα πάθη του ανθρώπου που είναι στον κυκλώνα μιας πολεμικής κατάστασης. Αυτή την τραγικότητα ο καθένας τη βιώνει με τον δικό του τρόπο, γράφοντας την ιστορία όπως επιθυμεί, φτιάχνοντας μια υποκειμενική αφήγηση.

Χιροσίμα αγάπη μου: Η κινηματογραφική απόδοση

Ο Alain Resnais μας δείχνει αυτό το θείο δράμα. Αυτός είναι ο λόγος που αυτή η ταινία έχει μείνει κλασική στην παγκόσμια κινηματογραφία. Ο σκηνοθέτης εικονοποιεί το εξαιρετικό σενάριο της Μαργκερίτ Ντιράς με τρόπο καθαρά βιωματικό. Το μοντάζ αφήνει χώρο να αναπτυχθούν τα συναισθήματα και αναπτύσσει ταχύτητες μόνο όταν θέλει να αφηγηθεί θέματα που είναι λίγο-πολύ γνωστά ή όταν θέλει να μπερδέψει τις καταστάσεις. Ο δύο ηθοποιοί παίζουν ρεαλιστικά τόσο όσο χρειάζεται. Το συναίσθημα φαίνεται από τη γλώσσα του σώματος. Ο έρωτά τους είναι αγνός, κάτι που θέλει να καθαρίσει τη ψυχή τους. Η φωτογραφία τονίζει αυτή την ατμόσφαιρα και αφηγείται το ρεαλιστικό και το παράξενο με τρόπο εξαίσιο.

Φτάνοντας στο τέλος της ταινίας αναρωτιόμαστε ποιοι είναι αυτοί οι δύο άνθρωποι. Τη λύση δίνει η Γαλλίδα ηθοποιός. Αυτή θα είναι η Νεβέρ και αυτός η Χιροσίμα. Αυτοί οι δύο άνθρωπο συμβολοποιούνται και είναι τα δύο αναφερόμενα της ανθρωπότητας, άρα οποιοσδήποτε άνθρωπος που είτε έχει ζήσει τη φρίκη του πολέμου είτε κάποια άλλη τραγική κατάσταση. Η αφήγηση λοιπόν ανοίγεται στο παγκόσμιο και στο διαχρονικό.

ΧΙΡΟΣΙΜΑ, ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ

(HIROSHIMA MON AMOUR)

Σκηνοθεσία: Alain Resnais

Σενάριο: Marguerite Duras

Φωτογραφία: Michio Takahashi, Sacha Vierny

Μοντάζ: Jasmine Chasney, Henri Colpi, Anne Sarraute

Μουσική: Georges Delerue, Giovanni Fusco

Ήχος: Gilles Barberis, Pierre-Louis Calvet, René Renault

Καλλιτεχνική διεύθυνση: Miyakuni

Κοστούμια: Gerard Collery

Παραγωγοί: Anatole Dauman, Samy Halfon

Ηθοποιοί: Emmanuelle Riva (αυτή), Eiji Okada (αυτός), Stella Dassas (μητέρα), Pierre Barbaud (πατέρας), Bernard Fresson (Γερμανός εραστής), Moira Lister (αυτή νεότερη)

Χώρα παραγωγής: Ιαπωνία, Γαλλία

Έτος παραγωγής: 1959

Χρώμα: ασπρόμαυρη

Γλώσσα: γαλλικά, ιαπωνικά, αγγλικά

Είδος: τραγωδία

Διάρκεια: 90΄

Ημερομηνία εξόδου στις αίθουσες: 22/8/2003 (επανέκδοση), 3/12/2025 (Κινηματογραφική Λέσχη Solaris)

Για περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά της ταινίας δείτε εδώ.

Διαβάστε τις κριτικές ταινιών που έχουμε δημοσιεύσει

Αν είχα πόδια θα σε κλωτσούσα

Η φωνή της Χιντ Ρατζάμπ

Στο νησί του Άμρουμ