filmandtheater ΒΑΝ ΓΚΟΓΚ-ΤΟ ΒΑΛΣ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ

ΒΑΝ ΓΚΟΓΚ-ΤΟ ΒΑΛΣ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ

Δεκ 05, 2019 Θέατρο 0

Οι τελευταίες μέρες του Βαν Γκογκ

του Γιάννη Φραγκούλη

Είδαμε στο θέατρο Αθήναιον, στη Θεσσαλονίκη, το θεατρικό έργο «Βαν Γκογκ-το βαλς των δέντρων και του ουρανού», βασισμένο στο μυθιστόρημα του Jean-Michel Guenassia, σε σκηνοθεσία του Michael Seibel. Μία παράσταση που έβαζε το θεατή στο νόημα και στο συναισθηματικό κόσμο του Ολλανδού ζωγράφου, στους πρωταγωνιστές η Ελένη Ερήμου σε ένα ρόλο που έρχεται από τον έρωτά της, όπως δήλωσε, για τον Ολλανδό ζωγράφο που άλλαξε οριστικά την τέχνη παγκοσμίως.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Ο «Βαν Γκογκ-το βαλς των δέντρων και του ουρανού», του Jean-Michel Guenassia, έγινε για πρώτη φορά διεθνώς θεατρικό έργο και συγκίνησε, συνεπήρε και ταξίδεψε στο μαγικό κόσμο του μεγάλου ζωγράφου το ελληνικό κοινό. Μέσα από την παράσταση, που αναφέρεται στις τελευταίες ημέρες της ζωής του Βαν Γκογκ, ο θεατής αντιλαμβάνεται τον τρόπο με τον οποίο ο κορυφαίος ζωγράφος έκανε τη ζωή μας έργο τέχνης, αντιστοίχισε τη μοναξιά -και τα αναπάντητα ερωτήματα που όλοι έχουμε- με τα χρώματα της παλέτας του, έδωσε φωνή στα ενδότερα συναισθήματά μας. Με υπερηφάνεια οι συντελεστές της παράστασης υπενθυμίζουν τη μεγάλη επιτυχία της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάρτιο προς τιμήν του συγγραφέα Jean-Michel Guenassia, (Ζαν Μισέλ Γκενασιά), ο οποίος με ενθουσιασμό είδε για πρώτη φορά το συγγραφικό του έργο να μεταφέρεται στο θέατρο, σε απόδοση της Ελένης Ερήμου και του Κώστα Παπαπέτρου.

Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Οι τελευταίες μέρες του Βαν Γκογκ δεν αφηγούνται, στη θεατρική παράσταση, ως ένα ντοκιμαντέρ ούτε ως ένα μυθιστόρημα. Είναι κάπου ανάμεσα. Κάποια στοιχεία είναι όντως πραγματικά, άλλα επινόηση του συγγραφέα του μυθιστορήματος. Η λογοτεχνική αφήγηση ήταν αδύνατον να μεταφερθεί αυτούσια, κυρίως λόγω του όγκου της. Αυτό που θα έπρεπε να γίνει είναι να μεταφερθούν στο θεατρικό έργο αυτά τα αφηγηματικά στοιχεία που δε θα πρόδιδαν το αληθοφανές της ζωής του Ολλανδού ζωγράφου, αλλά και αυτά που θα τονίσουν τον ψυχικό του κόσμο. Ουσιαστικά θα έπρεπε να απαντήσει σε κάποια ερωτήματα: Ο Βαν Γκογκ ήταν τρελός; Αν ήταν, μέχρι ποιο βαθμό; Ήταν ο ζωγράφος κοινωνικός ή απομονωμένος στον κόσμο του; Κατά πόσο απέδιδε την πραγματικότητα; Ποια ήταν η απόδοση του πραγματικού στο ζωγραφικό του έργο;

Ας απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα με ένα άλλο ερώτημα: Τι είναι το πραγματικό; Η ψυχολογία μας διδάσκει ότι οι αποδόσεις του πραγματικού είναι πολλές και εμείς αυτό που μπορούμε να έχουμε είναι μία αυστηρά υποκειμενική απόδοση της πραγματικότητας. Τι είναι, άραγε, αυτή η υποκειμενική διάθεση; Ο ίδιος ο ζωγράφος μας λέει ότι ένας καλός ζωγράφος δεν θα πρέπει να ζωγραφίζει αυτό που βλέπει αλλά αυτό που δημιουργεί ο ψυχικός του κόσμος με αφορμή αυτή την πραγματικότητα που υπάρχει μπροστά του. Με άλλα λόγια, η πραγματικότητα υπάρχει ως τέτοια μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα, πριν να μεταφρασθεί σε αυτό που ο ψυχισμός του ανθρώπου δημιουργεί. Δε θα μιλήσουμε άλλο για αυτές τις ψυχαναλυτικές θεωρήσεις, θα προσπαθήσουμε να δούμε πως αυτή η υποκειμενική διάσταση της πραγματικότητας αποδίδεται σε αυτό το θεατρικό έργο.

Η παράσταση ξεκινά με την κοπέλα, με την οποία ήταν ερωτευμένος ο Ολλανδός ζωγράφος, σε προχωρημένη ηλικία. Η αφήγησή της είναι κάπως αποστασιοποιημένη, σα να μιλά ψυχρά, όσο πιο ειλικρινά, αντικειμενικά, για αυτό που έγινε πριν αρκετά χρόνια. Πίσω της οι πίνακες του Βαν Γκογκ προβάλλονται και αποκτούν κίνηση, ζωντανεύουν. Η τέχνη του μπαίνει στη ζωή μας και το βλέμμα και ο λόγος της, που απευθύνονται αποκλειστικά και μόνο σε εμάς, μας αναγκάζουν να δούμε τα έργα του Βαν Γκογκ με εντελώς διαφορετικό μάτι. Να τα βάλουμε στο σήμερα, να τα συνδυάσουμε με το κοινωνικό τους περιεχόμενο και, τελικά, να γίνουν μέρος του δικού μας κόσμου. Η ομιλία της έχει άμεσο αποδέκτη το θεατή, ενώ η σκηνική της παρουσία δεν ξεχωρίζεται από τις άλλες φιγούρες που ανήκαν σε αυτή την εποχή, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας σε νεώτερη ηλικία, όταν ερωτεύτηκε ο ζωγράφος.

Με αυτόν τον τρόπο υπάρχει μία απόκλιση της αληθοφάνειας του λόγου, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει μία αμφιβολία που παίρνει διαφορετικές τιμές, αποδίδει το συναισθηματισμό του ζωγράφου, μέσα από τη «μετάφραση» του «πραγματικού» σε υποκειμενικό. Τα ζωγραφικά έργα παίρνουν άλλη διάσταση και έχουν μέσα τους αυτά τα στοιχεία που εισβάλλουν σε αυτό τον κόσμο από τον έρωτα του Βαν Γκογκ, τις αντιδράσεις του πατέρα της κοπέλας, ο οποίος από ένθερμος οπαδός έχει γίνει ορκισμένος εχθρός του, των μελών της κοινωνίας, την ικανότητα του ίδιου του ζωγράφου να πλάθει το δικό του κόσμο, επηρεασμένος από την αρρώστια του. Με αυτό τον τρόπο καταλαβαίνουμε τον πραγματικό Βαν Γκογκ ή, αν θέλετε, αυτό το Βαν Γκογκ που εμείς πλάθουμε ως αναδημιουργοί της ζωής του.

Ο ζωγράφος, σαν περσόνα, και η κοπέλα που αγαπά βρίσκονται στον κέντρο ενός προβληματικού κόσμου. Αυτό που κυριαρχεί είναι οι δυνάμεις εξουσίας, αυτός που θέλει να εξουσιάζει και να κρατά για τον εαυτό του όλο τον κόσμο, έτσι όπως πιστεύει ότι είναι, καταδυναστεύοντας τους άλλους. Η μεγαλύτερη καταπίεση εξασκείται στη νεαρή κοπέλα και στον ευαίσθητο κόσμο του ζωγράφου. Η απώλεια της απόλαυσης ισοδυναμεί, για το Βαν Γκογκ, με το βιολογικό θάνατό του. Η ζωγραφική είναι μέσα στη ζωή του και η ζωή υπάρχει μέσα στα έργα του. Οι συναισθηματικές αστάθειες τον οδηγούν στο βέβαιο θάνατο.

Ποιος είναι τελικά ο Βαν Γκογκ; Μήπως είναι κάτι από εμάς; Μήπως εμείς έχουμε επηρεαστεί από το έργο του Βαν Γκογκ τόσο που στοιχεία από τη ζωή του έχουν μπει στη δική μας; Με άλλα λόγια, οι δοκιμασίες του μπορούν να είναι και δικές μας, στη δική μας ζωή, οι νευρωσικές καταστάσεις δοκιμάζουν τόσο τη ζωή μας που αυτή καταστρέφεται και θυσιάζεται στο βωμό του παιχνιδιού της εξουσίας που καταστρέφει καρκινικά όλη την κοινωνία, η οποία μεταλλάσσεται έτσι όπως η παραμόρφωση του τοπίου -σε ονειρικό επίπεδο- υπάρχει στα ζωγραφικά έργα του Βαν Γκογκ. Το θεατρικό έργο αποδίδει αριστουργηματικά αυτή τη δύναμη της τέχνης, αλλά και τη δυνατότητα του ανθρώπου να επηρεάζει και να επηρεάζεται από τα έργα τέχνης. Οι ηθοποιίες ήταν πολύ καλές, το σκηνικό τόσο μινιμαλιστικό που μπορεί να συνδέεται με τα διάφορα ψυχικά στοιχεία, η Ελένη Ερήμου υπηρετεί άψογα τον αποστασιοποιημένο ρόλο της, προσφέρει ένα μέτρο σύγκρισης. Η σκηνοθεσία είναι απόλυτα προσεγμένη για να αποδώσει αυτό τον περίπλοκο κόσμο που αφηγείται το έργο.