ΟΙΔΙΠΟΥΣ

Σεπ 05, 2025 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

Η ΕΝΙΑΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Οιδίπους: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η υπόθεση του έργου είναι γνωστή. Ο «Οιδίπους επί Κολωνό» και ο «Οιδίπους τύραννος» είναι οι δύο τραγωδίες που γράφτηκαν. Ο Γιάννης Χουβαρδάς διασκεύασε αυτές τις δύο τραγωδίες και έβαλε έναν υπαινιγμό για την «Αντιγόνη». Αυτό το ενιαίο έργο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή δεν αναφέρεται μόνο στον Οιδίποδα, αλλά περισσότερο στο τραύμα του.

Οιδίπους: Τα σκηνικά

Η παράσταση ξεκινά με την πρόσθετη κατασκευή του σκηνικού. Οι τάφοι που ήδη υπάρχουν μας θυμίζουν νεκροταφείο, αλλά αυτός που φυλάει αυτό το μέρος είναι αρχειοφύλακας, όπως δηλώνει. Άρα δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με νεκροταφείο, αλλά, πολύ περισσότερο, με την διατήρηση και την καταγραφή της ιστορίας. Σε αυτό το κομβικό σημείο θα επανέλθουμε στην κριτική ανάλυσή μας.

Ένα φορείο όπου κάποιος είναι σκεπασμένος με ένα σεντόνι. Τον περιποιούνται με προσοχή. Σε δύο σημεία στρώνουν δύο μεγάλες προβιές, σε ένα άλλο ετοιμάζουν το μέρος για ένα νεκρό, αυτό είναι ένα δεύτερο κομβικό σημείο της αφήγησης. Ο άνθρωπος που είναι στο φορείο δραστηριοποιείται και τελικά σηκώνεται. Είναι ο Οιδίποδας που τον έχουν πάει εκεί γιατί πρόκειται να πεθάνει, όπως υποστηρίζει. Σηκώνεται και μας διηγείται την ιστορία του. Η Θήβα έχει πληγεί από πολλά δεινά και κανείς δεν ξέρει ποια είναι η αιτία. Ο Οιδίποδας περιμένει τον Κρέοντα, που θα έλθει από τους Δελφούς, για να του πει τον χρησμό.

Οιδίπους: Το μπλέξιμο

Τα κομμάτια των δύο αρχαίων ελληνικών τραγωδιών μπλέκονται έτσι ώστε να μην έχουμε την αφήγηση της ζωής, των παθών και του θανάτου του Οιδίποδα. Ο Γιάννης Χουβαρδάς δεν ενδιαφέρεται να κάνει μια ακόμα αναπαράσταση αυτών των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών. Τον ενδιαφέρει να δείξει τα πάθη και το τραύμα του Οιδίποδα. Γιατί; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα έλθει προς το τέλος του έργου. Προς το παρόν θα μείνουμε στο ότι ο Οιδίποδας μπερδεύει τα κομμάτια της ταλαίπωρης ζωής του για να δημιουργήσει ένα χαοτικό σύνολο από το οποίο ο θεατής, αν προσέξει, θα βγάλει πολύτιμα συμπεράσματα.

Όλο το έργο αποτελείται από μικρές τελετές. Η μεταφορά του νεκρού, ο χορός που κάνουν, τα κτερίσματα, ο εξαγνισμός, η καθαγίαση με το νερό, το μνήμα που ετοιμάζουν, το χώμα που πετιέται με ορμή, η αγία μετάληψη, το μνήμα από νερό, η πορεία του Οιδίποδα προς τον θάνατο, η διάλυση της πύλης του θανάτου και, φυσικά, μπορεί κάποια να έχουν ξεφύγει από την προσοχή μου. Οι τελετές μας συνδέουν με τα αρχέγονα αφηγηματικά στοιχεία και έτσι μπορούμε να καταλάβουμε και να βιώσουμε αυτές τις δύο αρχαίες τραγωδίες, άρα να εξάγουμε τα δικά μας συμπεράσματα.

Οιδίπους: Οι δομές

Ο Οιδίποδας έχει ανάγκη τον εξαγνισμό. Μετά από αυτό που έχει κάνει, μετά την δολοφονία του πατέρα του, την αιμομικτική σχέση με την μητέρα του και την αυτοκτονία της, θα πρέπει να εξαγνισθεί πριν να πάει στον Άδη. Γιατί ήρθαμε στην ζωή; Αυτό είναι το ερώτημα που βασανίζει τον αρχειοφύλακα που, τελικά, είναι ο βοσκός που πήγε στον Κιθαιρώνα τον Οιδίποδα για να πεθάνει, όταν ήταν βρέφος, αλλά τελικά τον έδωσε για υιοθεσία στην Κόρινθο, επειδή τον λυπήθηκε. Αυτό το ερώτημα έχει όμως μια άλλη μορφή: Γιατί θα πρέπει να βασανιζόμαστε; Έτσι οδηγούμαστε στα πάθη και στο τραύμα.

Η ζωή του ανθρώπου είναι γεμάτη πάθη και τραύματα. Οι στιγμές ευτυχίας είναι πρόσκαιρες και λίγες. Αυτό μας διδάσκει η Παλαιά Διαθήκη, πιο μπροστά η αρχαία ελληνική θεουργία, όπως και οι υπόλοιπες θρησκευτικές μυθολογίες. Οι Πυθαγόρειοι, πρώτοι, και μετά ο Επίκουρος απορρίπτουν την ενοχή και βλέπουν την απόλαυση υπό αυστηρούς όρους. Η κοσμοθεωρία τους δεν έγινε δεκτή επειδή απελευθέρωνε τον άνθρωπο και τον έκανε ικανό να δημιουργεί, να είναι ένας επίγειος θεός, αλλά όχι αθάνατος. Ο Οιδίποδας έχει δεχτεί την ενοχή, αλλά τυραννιέται επειδή πιστεύει ότι οι θεοί τον αδίκησαν. Γιατί όλα αυτά σε εμένα, στην οικογένειά μου; Αυτό το ερώτημά του δεν είναι μόνο δικό του.

Οιδίπους: Το τραύμα

Εστιάζουμε λοιπόν στο τραύμα. Αν ξεχάσουμε προς στιγμή τις λεπτομερείς δομές του τραύματος του Οιδίποδα, αν καταφέρουμε να δούμε αυτό το τραύμα ως μια πληγή που αφορμίζει και αν μπορούμε να διακρίνουμε ότι ανάλογα τραύματα εγγράφονται παντού στην ανθρώπινη ιστορία, για γενιές και γενιές, όπως αναφέρει ο αρχειοφύλακας-βοσκός, τότε θα καταλάβουμε ότι η αφήγηση του Γιάννη Χουβαρδά γυρνάει γύρω από αυτό το σημείο που το τραύμα εγγράφεται και κάνει τον άνθρωπο να υποφέρει.

Αν δεχτούμε ότι ένας άνθρωπος μπορεί να θεοποιηθεί, τότε θα μπούμε στον πυρήνα της αφήγησης αυτού του έργου. Όταν ο Οιδίποδας εξαγνίζεται, τότε όλοι τον αποζητούν και αισθάνονται ότι έχει θεοποιηθεί. Δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο ούτε για την αρχαία ελληνική θρησκεία ούτε για την χριστιανική. Ο Οιδίποδας έχει γίνει θεός, μη αθάνατος, επειδή έχει πάθει, όπως αναφέρει ο Δάντης και όπως δέχεται ο βουδισμός. Θα πρέπει να τιμάται ως γήινος θεός, αυτό το καταλαβαίνει ο Θησέας και τον προστατεύει.

Οιδίπους: Η διαιώνιση

Ο ρόλος του Κρέοντα είναι διφορούμενος. Θέλει την εξουσία, αφήνει τα παιδιά του Οιδίποδα να ξεφτιλιστούν διεκδικώντας τον θρόνο, προετοιμάζει την δικιά του βασιλεία, σκέφτεται την υποταγή των κοριτσιών -που λειτουργούν σαν άντρες- και μας προϊδεάζει για τον φόνο της Αντιγόνης, άρα υπαινίσσεται την τρίτη τραγωδία, την «Αντιγόνη», παράλληλα προσποιείται ότι η εξουσία δεν τον ενδιαφέρει. Ο Θησέας μας δείχνει τον θάνατο του Κρέοντα. Έχουμε, λοιπόν, ακόμα ένα τραύμα που δοκιμάζει τον λαό της Θήβας. Κυρίως, έχουμε την εγγραφή ενός άλλου τραύματος, άρα, με τον μαθηματικό λογισμό, το ανθρώπινο τραύμα γίνεται μια κατάσταση που ο άνθρωπος θα βιώνει σε γενιές και γενιές, κατά συνέπεια ένα κανόνας, επανερχόμενοι στην οδύνη του αρχειοφύλακα-βοσκού.

«Και αν, από εμάς, κάποιοι δεν φαίνονται να καταλαβαίνουν;», τότε τι γίνεται; Το τραύμα παραμένει ως τέτοιο και δεν πρόκειται να επουλωθεί, να γίνει μάθημα, η ιστορία θα επαναλαμβάνεται. Ο Οιδίποδας ανοίγει την πόρτα, ο αρχειοφύλακας εμποδίζει τους άλλους να περάσουν, αστραπές και βροντές ακούγονται, το σκηνικό της πόρτας διαλύεται, ο αρχειοφύλακας επιστρέφει και μας λέει ότι ο ουρανός μαύρισε, βροντές έπεσαν, ο Οιδίποδας χάθηκε, δεν ξέρει αν ή πως πέθανε. Μπορεί και να αναλήφθηκε. Όπως ο Μίθρας, η Ιφιγένεια, ο Ηλίας, ο Χριστός και τόσοι άλλοι που είχαν αγιοποιηθεί και ένας θάνατος ενός θνητού δεν τους έπρεπε.

Οιδίπους: Η ανάγνωση

«Και αν, από εμάς, κάποιοι δεν φαίνονται να καταλαβαίνουν;», η επιγραφή σε έναν τάφο του σκηνικού δεν απευθύνεται μόνο στους φορείς του διαχρονικού τραύματος. Αναφέρεται και σε αυτούς που βλέπουν μια παράσταση και την διαβάζουν σαν μια άλλη που έχουν στο μυαλό τους. Οι δάσκαλοί μας στην κριτική έλεγαν να κρίνουμε ένα έργο σύμφωνα με αυτό που είναι, αλλιώς η κριτική μας θα είναι άστοχη. Και αλλοίμονο, πολλοί από αυτούς ισχυρίζονται είτε ότι γνωρίζουν καλά τις δομές του θεάτρου είτε ότι το υπηρετούν σωστά, βλέπουν όμως μια παράσταση έχοντάς την σκηνοθετήσει στο μυαλό τους και αν αυτό που βλέπουν δεν τους «κάνει», τότε το απορρίπτουν. Τέτοιες παραστάσεις είναι μια δοκιμασία για το αν η αντίληψή μας για το θέατρο είναι σωστή ή θα πρέπει κάτι να διορθώσουμε.

Το να μιλήσουμε για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της παράστασης δεν έχει νόημα. Για την σκηνοθεσία και τα σκηνικά αναφερθήκαμε εκτεταμένα. Για την ενδυματολογία μπορούμε να πούμε ότι μας βοηθούσε να κάνουμε τις αναγωγές με την σημερινή εποχή. Η μουσική τόνιζε την θεατρική αφήγηση και της έδινε περισσότερη δύναμη. Οι ηθοποιοί ήταν πολύ καλοί τόσο στην ερμηνεία των χαρακτήρων, ακόμα και στις πιο παραμικρές λεπτομέρειες, όσο και στον ρυθμό που το έργο χρειαζόταν για να μπορεί κάποιος να διαβάσει πιο εύκολα τις δομές του. Τα σημεία των τελετών έκαναν τις αναγωγές που έπρεπε για να συνδυαστούν οι διάφορες θρησκευτικές τελετές και για να καταλάβουμε ποιο είναι αυτό που θα ονομάζαμε συλλογικό τραύμα που, όμως, έχει άλλη δομή στον κάθε άνθρωπο. Άρα, ο Οιδίποδας, με κάποιο τρόπο, μπορεί να είναι ο καθένας ή η καθεμιά.

ΟΙΔΙΠΟΔΑΣ

Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς

Διασκευή: Γιάννης Χουβαρδάς

Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη

Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη

Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου

Κίνηση: Ερμίρα Γκόρο

Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος

Ηχητικός σχεδιασμός: Ηλίας Φλάμμος

Α΄ βοηθός σκηνοθέτης: Δέσποινα Λάρδη

Βοηθοί σκηνοθέτες: Ηλιάνα Καλαδάμη, Ναυσικά Κιρκή

Βοηθός σκηνογράφος: Άννα Μπίζα

Βοηθός ενδυματολόγος: Δήμητρα Σταυρίδου

Φωτογραφίες promo: Alex Kat

Φωτογραφίες παράστασης: Ελίνα Γιουνανλή

Photo eiting: Κατερίνα Λιακοπούλου, Πέτρος Αντωνίου

Παραγωγός: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος

Παραγωγή: Πολιτιστικός Οργανισμός «Λυκόφως»

Διεύθυνση παραγωγής: Κατερίνα Μπερδέκα

Οργάνωση παραγωγής: Ρόζα Καλούδη

Βοηθός παραγωγής: Πανούτσι Μαργέλος

Νομική υποστήριξη: Φιλιώ Καστραντά

Υπεύθυνος περιοδείας: Παναγιώτης Πάντος

Υποστήριξη παραγωγής «ΛΥΚΟΦΩΣ»: Κατερίνα Λιακόπουλου, Μυρτώ Κατσανεβάκη

Υπεύθυνη τμήματος εισιτηρίων «ΛΥΚΟΦΩΣ»: Στέλλα Μαυροειδή

Λογιστήριο «ΛΥΚΟΦΩΣ»: Γιώργος Αναγνώστου, Δωροθέα Νικολάου, Γιώργος Φραγκολιάς

Ηθοποιοί: Νίκος Καραθάνος (Οιδίποδας), Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Κρέοντας), Στεφανία Γουλιώτη, Νίκος Χατζόπουλος, Ορέστης Χαλκιάς, Κωνσταντίνος Μπιμπής, Πηνελόπη Τσιλίκα

Χορός: Γιάννης Κότσιφας, Έκτορας Λυγίζος, Πολυξένη Παπακωνσταντίνου, Θεόβη Στύλλου, Άγγελος Τριανταφύλλου

Χώρος: Θέατρο Δάσους (Θεσσαλονίκη)

Διάρκεια: 115΄

Ημερομηνία παράστασης: 4/9/2025

Για περισσότερες πληροφορίες για τους τόπους της περιοδείας της παράστασης δείτε εδώ και εδώ.

Διαβάστε τις κριτικές για τις θεατρικές παραστάσεις που έχουμε δημοσιεύσει

Δάφνες και πικροδάφνες

Γιατρός με το στανιό

ζ-η-θ, ο Ξένος