Ζ Η Θ Ο ΞΕΝΟΣ

Σεπ 01, 2025 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΞΕΝΟΥ

Ζ η θ ο ξένος: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Μετά τη μεγάλη επιτυχία στην Επίδαυρο και τις παραστάσεις στην Κύπρο η παραγωγή «ζ-η-θ, ο Ξένος» παρουσιάστηκε στο Θέατρο Δάσους, στην Θεσσαλονίκη. Μια επιστροφή στις πηγές: επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη και σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού. Συνεχίζει το «ταξίδι» της σε επιλεγμένα φεστιβάλ σε όλη την Ελλάδα. Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επανήλθε με μια ακόμα αναπάντεχη δραματουργική πρόταση καθοδηγώντας μια επιστροφή στις πηγές. Μια «επίσκεψη» σε τρεις ραψωδίες του έπους που αποκαλύπτει πώς αυτό το ατελεύτητο μυστήριο της προφορικής αφήγησης -το βαθύ μυστήριο του θεάτρου- έχει τη δυνατότητα να μας εξακοντίζει συναρπαστικά «εκεί που η ιστορία ακόμα συμβαίνει».

Ζ η θ ο ξένος: Η ιστορία

Ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη από την Τροία. Μετά τις πολλές περιπέτειές του θα φτάσει, ναυαγός, στο νησί των Φαιάκων. Το νησί που είναι στην εσχατιά του κόσμου, σήμερα αναφέρεται ότι αυτό είναι η Κέρκυρα, είναι ειρηνικό και οι κάτοικοί του αποζητούν τις απολαύσεις, δεν βλέπουν, όμως, με καλό μάτι τους ξένους. Ο Οδυσσέας είναι σχεδόν γυμνός, ταλαιπωρημένος από την μάχη με τα κύματα, για πολλές μέρες, όταν ξεβράζεται στο νησί συναντά κάποια κορίτσια που παίζουν και τα τρομάζει. Αυτή που είναι επικεφαλής τους είναι η Ναυσικά, η κόρη του βασιλιά Αλκινόου.

Τις ακολουθεί μέχρι την πόλη για να ζητήσει την άδεια να μείνει για λίγο εκεί και βοήθεια για να επιστρέψει στην πατρίδα του. Η Ναυσικά τον συμβουλεύει να είναι πίσω τους και να δώσει καλή εντύπωση στην βασίλισσα, Αρήτη, επειδή από αυτήν εξαρτάται αν θα ζήσει ή όχι. Η δράση εστιάζει στο μέρος που συναντιούνται ο βασιλιάς, η βασίλισσα, οι σύμβουλοι, και ο Δημόδοκος, ο τυφλός ραψωδός.

Ζ η θ ο ξένος: Το άγνωστο

Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο Οδυσσέας δεν γνωρίζει τίποτε για το νησί και τους κατοίκους του. Άρα η ζωή του μπορεί να κινδυνεύει. Στον ψυχικό του κόσμο επικρατεί μια αναταραχή. Θα πρέπει να ελιχθεί έτσι ώστε όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να βοηθηθεί να γυρίσει στην Ιθάκη. Ο βασιλιάς και οι υπόλοιποι κάτοικοι επίσης δεν γνωρίζουν τίποτε για αυτόν τον ξένο. Από πού έχει έρθει, ποιος είναι, ποιο είναι το μέρος που θέλει να πάει, η πατρίδα του; Ερωτήματα που μένουν αναπάντητα μέχρι το τέλος της αφήγησης.

Ο ξένος είναι ένας από εμάς, θα αναφέρει ο βασιλιάς. Όποιος έχει λίγη καρδιά, λίγη ανθρωπιά, δεν μπορεί να τον αφήσει έτσι, θα συμπληρώσει. Γιατί όμως; Ξέρει πολύ καλά ότι ο πατέρας των θεών, ο Δίας, προστατεύει τους ξένους. Τιμά τους θεούς και, φυσικά, τον Δία, άρα θα πρέπει να τον φιλοξενήσει. Όταν κάποιος τον επιπλήττει, τότε τον μαλώνουν και, στον ξένο, θα του δώσουν δώρα ζητώντας συγνώμη, όλοι εκτός της Ναυσικάς, η οποία του ζητά μόνο να την θυμάται, όταν φτάσει στην πατρίδα του και κάνει σπονδές στους θεούς, αφού αυτή τον έχει βοηθήσει αμέριστα.

Ζ η θ ο ξένος: Η ταυτότητα

Στο τέλος, με έμμεσο τρόπο, ο Οδυσσέας αποκαλύπτει την ταυτότητά του. Πιο μπροστά ο ραψωδός αναφέρει χωρία από την Οδύσσεια του Ομήρου. Κατά την διάρκεια αυτών των αναφορών η ψυχή του ξένου δοκιμάζεται. Αυτό το καταλαβαίνουμε από την μουσική που αλλάζει και γίνεται πιο «παράξενη». Τα φωτεινά μπαλόνια -έμμεση αναφορά στον ήλιο- με τα οποία παίζουν τα κορίτσια εντυπωσιάζουν τον ναυαγό και κάπως του ελαφρύνουν την καρδιά. Όμως η ψυχική του κατάσταση συνεχώς αλλάζει, η συγκρατημένη χαρά δίνει την θέση της στην λύπη και στην αγωνία, μετά στον θυμό που προσπαθεί να τον πνίξει. Εκδηλώνεται όμως μετά την προσβολή και πριν την συμφιλίωση.

Η κινησιολογία είναι κάπως παράξενη για αρχαία ελληνική τραγωδία. Ο ρυθμικός χορός δίνει την θέση του σε ένα έντονο τρέξιμο, χωρίς να υπάρχει κάποιος λόγος. Είναι ένας τρόπος να δειχθεί το άγχος που υπάρχει και στις δύο πλευρές. Όταν αυτό το τρέξιμο σταματά, τότε υπάρχει η αναζήτηση, η σκέψη και η ανάλυση των καταστάσεων, μια διαδικασία που απαιτεί περισυλλογή και προσήλωση στις σκέψεις και στις καταστάσεις που έχουν εξελιχθεί. Ο ραψωδός φορά μια μάσκα και όντως δεν βλέπει. Εμείς δεν έχουμε μπροστά μας έναν άντρα που δεν ξέρει που θα πάει, αλλά έναν άνθρωπο που μπορεί να διαβάσει την ψυχή και βλέπει μέσω αυτής, άρα λειτουργεί κάπως σαν μάντης.

Ζ η θ ο ξένος: Οι τελετές

Το μικρόφωνο είναι το σημείο επαφής του αφηγητή με το κοινό, με την ψυχή του καθενός. Όταν κάποιος θέλει να μιλήσει κατ’ευθείαν με το κοινό παίρνει το μικρόφωνο και αυτό είναι μια σύμβαση. Όμως, μια μόνο φορά, αν και ο ηθοποιός είχε πάρει το μικρόφωνο, ενώ μιλούσε με το κοινό είχε απομακρυνθεί, κάτι που, πιστεύω, ήταν λάθος.

Ένα σοβαρό θέμα της παράστασης ήταν οι τελετές. Το μεγαλύτερο μέρος της είναι γεμάτο από τελετές: όταν γευματίζουν, όταν παίζουν, όταν συμφιλιώνονται, όταν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, αλλά δεν μπορούν. Όλες οι τελετές κανονίζονται από κάποιον, κυρίως από την βασίλισσα και τον βασιλιά. Με αυτές τις τελετές καταλαβαίνουμε το τι γίνεται, γιατί γίνεται και την διαχρονική σημασία όλων των δρώμενων.

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Ποιος είναι ο ξένος; Ο Οδυσσέας, είναι μια εύκολη απάντηση. Ουσιαστικά, ο ξένος είναι ο κυνηγημένος, από ανθρώπους ή θεούς, ο ανεστιάτος. Σήμερα ο Οδυσσέας θα μπορούσε να ήταν ένας μετανάστης που ήρθε παράνομα σε μια χώρα, ένας πρόσφυγας. Αν όμως καταλάβουμε τον λόγο που οι Φαίακες περιθάλπουν τον ξένο-Οδυσσέα, τότε θα κατανοήσουμε ότι αυτή η παρανομία ουσιαστικά δεν υπάρχει, γιατί αυτός που θα ήταν παράνομος είναι αυτός που θα του αρνηθεί την φιλοξενία. Η σκέψη των αρχαίων Ελλήνων ήταν απλή: στη θέση του ξένου -του οποιουδήποτε ξένου- θα μπορούσε να ήταν αυτοί, άρα η βοήθεια και φιλοξενία είναι δεδομένη.

Ζ η θ ο ξένος: Το μήνυμα

Το πολιτικό μήνυμα της παράστασης είναι σαφές. Αυτό που έχει σημασία είναι ο τρόπος που αυτό βιώνεται από τον θεατή, μέσω των τελετών που λίγο απέχουν από το Φτωχό Θέατρο του Γκροτόφσκι. Η σκηνοθεσία τα έχει φροντίσει όλα με κάθε λεπτομέρεια. Οι ηθοποιοί τρώνε πριν να φύγει ο Οδυσσέας, παραμένουν εκεί και μετά το τέλος της παράστασης, σα να μας λένε ότι το θεατρικό κείμενο διαμορφώνεται στον ψυχικό μας κόσμο για μεγάλο χρονικό διάστημα, μετά την αποχώρησή μας. Το σκηνικό είναι καθαρά ελλειπτικό, στην απροσδιοριστία του μεταθέτει τον χώρο σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Τα κοστούμια είναι ανάμεσα στο αρχαιοελληνικό και στο μοντέρνο στιλ, κρατώντας ένα δεσμό με την Οδύσσεια. Η μουσική συμπληρώνει το κείμενο και υπονοεί αυτά που ο λόγος δεν πρέπει να τα πει για να μην εκχυδαΐσει τον παραστατικό λόγο.

Ζ-Η-Θ, Ο ΞΕΝΟΣ

Συγγραφέας: Όμηρος

Μετάφραση: Δημήτρης Μαρωνίτης

Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός

Βοηθός σκηνοθέτης: Ελένη Μολέσκη, Αλεξία Παραμύθα

Δραματουργική επεξεργασία: Ελένη Μολέσκη, Μιχαήλ Μαρμαρινός

Μουσική: Άντης Σκορδής

Σκηνικά: Γιώργος Σαπουντζής

Βοηθός σκηνογράφος: Κατερίνα Ζυρπιάδου

Συνεργάτης σκηνογράφος: Δαναή Πανά

Κοστούμια: Ελευθερία Αράπογλου

Βοηθός ενδυματολόγος: Ερνέστα Χατζηλεμονίδου

Συνεργάτης ενδυματολόγος: Δαναή Πανά

Χορογραφία: Gloria Dorliguzzo

Βοηθός χορογράφος: Στέλλα Μαστοροστέριου

Μάσκες: Μάρθα Φωκά

Μακιγιάζ: Μαντώ Καμάρα

Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ

Βοηθός φωτιστής: Αθανασία Λάζου, Σωτήρης Ρουμελιώτης

Μουσική διδασκαλία: Παναγιώτης Μπάρλας

Οργάνωση παραγωγής: Εύα Κουμανδράκη

Ηθοποιοί: Χάρης Φραγκούλης (Ξένος), Κλέλια Ανδριολάτου (Ναυσικά), Γαλάτεια Αγγέλη (Θεά Αθηνά, Νύμφη, κόρη κάποιου Δήμαντα), Ερατώ Μαρία Μανδαλενάκη (Νύμφη, φίλη της Ναυσικάς-συνομήλικη), Χριστίνα Μπακαστάθη (Νύμφη, φίλη της Ναυσικάς-συνομήλικη), Στέλλα Παπανικολάου (Νύμφη, φίλη της Ναυσικάς-συνομήλικη), Ηλέκτρα Γωνιάδου (Θεά Αθηνά, γυναίκα των Φαιάκων), Κλειώ Δανάη Οθωναίου (Θεά Αθηνά, γυναίκα των Φαιάκων), Έλενα Τοπαλίδου (Αρήτη), Χρήστος Παπαδημητρίου (Αλκίνοος), Γιάννης Χαρίσης (Εχένηος, αρχηγός και σύμβουλος των Φαιάκων), Φωτεινή Τιμοθέου (Ευρυμέδουσα, γυναίκα των Φαιάκων), Νίκος Καπέλιος (κραυγή του Ηφαίστου, αρχηγός και σύμβουλος των Φαιάκων), Γιάννης Βάρσος (Ευρύαλος, νέος των Φαιάκων), Νικόλας Γραμματικόπουλος (Κλυτόνηος, νέος των Φαιάκων), Νεκτάριος Θεοδώρου (Ελατρεύς, αρχηγός και σύμβουλος των Φαιάκων), Κωστής Καπελλίδης (Αμφίαλος, Θεά Αθηνά, Κήρυκας, Άρης, νέος των Φαιάκων), Νίκος Κουκάς (Λαοδάμας, νέος των Φαιάκων), Τίτος Μακρυγιάννης (Θόων, νέος των Φαιάκων), Γιάννης Τομάζος (Άλιος, νέος των Φαιάκων), Λένια Ζαφειροπούλου (τυφλός αοιδός-Δημόδοκος, Αφροδίτη)

Μουσικοί: Εύη Καζαντζή (τσέλο), Άλμπα Λυμτσιούλη (τσέλο), Αλίκη Ελένη Μάρδα (τσέλο)

Παραγωγή: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου

Διάρκεια: 125΄

Χώρος: Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη

Ημερομηνία παράστασης: 31/8/2025

Για πληροφορίες για την παράσταση δείτε εδώ.

Διαβάστε τις κριτικές θεατρικών παραστάσεων που έχουμε δημοσιεύσει

Τα μωρά τα φέρνει ο πελαργός

Ο επιθεωρητής

Ποιος σκότωσε τον William