ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΒΕΝΕΤΙΑ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ
DEATH IN VENICE
Θάνατος στη Βενετία: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Είδαμε την ταινία «Θάνατος στην Βενετία», του Λουκίνο Βισκόντι, στο κινηματοθέατρο Αθήναιον, όπου έγινε η προβολή της Κινηματογραφικής Λέσχης Solaris. Έχουμε γράψει ότι είναι το πέρασμα από τον ποιητικό ρεαλισμό στον ποιητικό κινηματογράφο, μια υπέρβαση που έχει κάνει ο ίδιος σκηνοθέτης και τις δύο φορές.
Θάνατος στη Βενετία: Το έναυσμα
Ο Λουκίνο Βισκόντι αλλάζει λίγο το μυθιστόρημα του Τόμας Μαν που, σύμφωνα με κάποιους, είναι αυτοβιογραφικό, χωρίς αυτό να το έχει παραδεχτεί ο συγγραφέας του. Ο κεντρικός χαρακτήρας στην ταινία είναι μουσικός ενώ στο μυθιστόρημα ήταν συγγραφέας. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να βάλει την πολύ καλή μουσική του Μάλερ που δίνει στην ταινία τον ρυθμό που χρειάζεται όταν αυτός πέφτει επειδή θα πρέπει να διαβάσουμε τα στοιχεία των χαρακτήρων, άρα να έχουμε στην διάθεσή μας περισσότερο χρόνο.
Ο διάσημος συνθέτης, μαέστρος και καθηγητής μουσικής περνάει μια περίοδο κρίσης. Η υγεία του δεν είναι τόσο σε καλή κατάσταση και θα πρέπει να ζήσει μια μακρά περίοδο ξεκούρασης και αποχής από τα πολλά που κάνει. Αυτός είναι ο λόγος που έχει διαλέξει ένα ξενοδοχείο, αριστοκρατικό και πολύ υψηλού επίπεδου, όπου θα ζήσει για όσο χρονικό διάστημα χρειάζεται. Έρχεται από το Μόναχο, κρατά επαφή με τον επαγγελματικό κύκλο του εκεί, αλλά η ζωή του είναι πολλή χαλαρή.
Θάνατος στη Βενετία: Ο πρωταγωνιστής
Ο τόπος διαμονής του είναι το Λίντο. Είναι ο τόπος όπου γίνεται το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας, τότε και τώρα. Κατά συνέπεια, η επιλογή του χώρου έχει και κινηματογραφικό πρόσημο. Από την άλλη είναι ένα νησάκι που βρίσκεται απέναντι από την Βενετία, λίγο μακριά από τον Άγιο Μάρκο, αλλά δεν είναι στην πολύβουη περιοχή της Βενετίας. Μπορεί ο σκηνοθέτης να δημιουργήσει ο ίδιος τον ρυθμό που θέλει. Αυτό του δίνει την δυνατότητα να δημιουργήσει το τέμπο στην ταινία, έτσι ώστε αυτό να αρθρώνει τον λόγο.
Ο κεντρικός χαρακτήρας του είναι αυτός που θα «γράψει» πάνω του όλες τις αλλαγές που θα γίνουν στην ανάπτυξη της αφήγησης. Βλέπουμε ότι αυτός ο άνθρωπος έχει μελαγχολία και άγχος στην συμπεριφορά του με τον κάθε άνθρωπο. Αυτό το βλέπουμε και στις αφηγήσεις που αφορούν στο παρελθόν του, πρόσφατο και μακρινό. Η μόνη περίπτωση που είναι χαρούμενος και ευτυχισμένος είναι όταν ήταν με την γυναίκα και την κόρη του. Εμείς, όμως, δεν βλέπουμε παρά μόνο δύο φωτογραφίες από την μία και από την άλλη που τις έχει πάντα μαζί του, όπως θα είχε ένα πιστός μια θρησκευτική εικόνα που λατρεύει. Άρα κάτι έχει συμβεί στο μακρινό αυτό παρελθόν.
Θάνατος στη Βενετία: Η απόλαυση
Αυτό δεν θα το μάθουμε ποτέ. Ο σκηνοθέτης θέλει ο θεατής να φανταστεί αυτό ή αυτά τα γεγονότα, έτσι ώστε να συμπληρώσει την ιστορία. Αυτό το απροσδιόριστο στοιχείο είναι το ποιητικό αίτιο που χαρακτηρίζει την ταινία ως ποιητική. Ο ρεαλισμός που χαρακτηρίζει την αφήγηση αλλάζει όταν οι κώδικές του έρχονται σε επαφή με αυτά τα απροσδιόριστα στοιχεία, του ποιητικού αιτίου, όπως το χαρακτηρίσαμε, και η ρεαλιστική αφήγηση εκτρέπεται και παίρνει την ποιητική της μορφή. Ο Βισκόντι μεθοδικά συνδέει αυτά τα στοιχεία έτσι ώστε να δομήσει το ποιητικό κείμενό του, το οποίο θα μας παρουσιαστεί στο τέλος της ταινίας.
Σε αυτό που θα πρέπει να δώσουμε προσοχή είναι το στοιχείο της απόλαυσης. Αυτό έχει δύο διαφορετικές μορφές είναι είτε αίτημα προς εκπλήρωση είτε η απώλειά της. Στην πρώτη περίπτωση αυτός ο άνθρωπος αλλάζει εντελώς, ανοίγεται, είναι χαρούμενος και ευτυχισμένος, όπως στις σκηνές με τα αγαπημένα πρόσωπά του. Στην δεύτερη περίπτωση είναι καταθλιπτικός, σχεδόν μισάνθρωπος, όπως του λέει ο συνεργάτης του. Με ποιο τρόπο μπορεί να αλλάξει αυτός ο άνθρωπος;
Θάνατος στη Βενετία: Το αγόρι
Ένα αγόρι 15 ετών είναι στο ίδιο ξενοδοχείο με την οικογένειά του που απαρτίζεται από μια αυστηρή μητέρα, μια υπάκουη υπηρέτρια και τα παιδιά της που κάνουν ότι αυτή θέλει, εκτός από αυτό το αγόρι. Είναι το μόνο που ξεφεύγει από την λογική της μάζας και είναι ελεύθερος. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που τραβάει την προσοχή του μουσικού. Ο άλλος λόγος είναι ότι είναι ένας πολύ γοητευτικός άνθρωπος.
Αυτό το παιδί είναι το στοιχείο που συνδέει την απόλαυση που είχε με τα οικεία του πρόσωπα. Όταν το βλέπει αλλάζει έκφραση και είναι γαλήνιος και πρόσχαρος. Όταν, όμως, αυτό δεν ανταποκρίνεται στο βλέμμα της παρατήρησης του μουσικού τότε αυτός επανέρχεται στην κατάθλιψή του. Οι αλλαγές στο πρόσωπό του είναι εμφανείς και εύκολα τις καταλαβαίνει κάποιος.
Θάνατος στη Βενετία: Ο ερωτισμός
Με αυτή την έννοια, αυτή η επαφή δεν είναι ακριβώς ερωτική, αλλά έχει μια λανθάνουσα ερωτική έκφραση. Δεν έχουμε μια σχέση παιδεραστίας αλλά μια απέλπιδη ερωτική σχέση που δεν έχει ως αίτημα την ερωτική συνεύρεση, αλλά μια πλατωνική σχέση. Αυτά εννοούνται και μπορεί κάποιος να τα διαβάσει στο δεύτερο ή στο τρίτο επίπεδο της ανάγνωσης της ταινίας. Ο Βισκόντι θέλει να ενεργοποιήσει αυτές τις πολλαπλές και ποικίλες αναγνώσεις έτσι ώστε να αναπτυχθεί η ποιητική αφήγηση που θα είναι διαφορετική στον κάθε αναγνώστη της ταινίας.
Θα πρέπει να εστιάσουμε στα σημεία της απόλαυσης στο παρελθόν, η οικογένειά του και η πόρνη, με την οποία είχε ερωτική συνεύρεση, προβάλλονται στο πρόσωπο του αγοριού. Όσο αυτό έρχεται σε μια νοητή επικοινωνία μαζί του τόσο αυτός είναι ευτυχισμένος. Η ταυτότητά του εκπληρώνεται και έρχεται η απόλαυση και η ηδονή. Αυτό φαίνεται στο βλέμμα του, στο πρόσωπό του που αλλάζει από την δυσαρέσκεια, για παράδειγμα, από την διονυσιακή έκφραση των παρακμιακών μουσικών και της αριστοκρατικής υποκρισίας, στην ευχαρίστηση μιας υποσχόμενης ερωτικής σχέσης.
Με αυτή την ταινία ανοίγεται ένα άλλο πεδίο στην κινηματογραφική αφήγηση. Όσοι δραστηριοποιούνται στη παραγωγή του κινηματογραφικού λόγου καταλαβαίνουν ότι είναι αποδεκτό πλέον να δομήσουν μια ανάλογη αφήγηση. Ο ποιητικός κινηματογράφος έχει δώσει ένα δείγμα και θα ακολουθήσουν ταινίες που θα χαρακτηρισθούν ως ποιητικές, μετά από την προβολή και την αποδοχή του κοινού σε αυτή την ταινία.
Θάνατος στη Βενετία: Τα χαρακτηριστικά
Είναι άξιο θαυμασμού η περίπτωση του Λουκίνο Βισκόντι: ένας άνθρωπος που κατάγεται από αριστοκρατική οικογένεια, που έχει χάσει την κοινωνική της θέση, ασπάζεται την αριστερή πολιτική. Είναι ο σκηνοθέτης που έχει κάνει την πρώτη νεορεαλιστική ταινία, «Διαβολικοί εραστές» (1943), τη πρώτη ταινία του ποιητικού ρεαλισμού, «Η γη τρέμει» (1948), και με τον «Θάνατο στην Βενετία» (1971) ανοίγει το πεδίο του ποιητικού κινηματογράφου. Αυτός είναι ο λόγος που οι Ιταλοί παραγωγοί τον είχαν χαρακτηρίσει ως Μαέστρο, δηλαδή Δάσκαλο, και ήταν ο μόνος που είχε το προνόμιο να σταματήσει τα γυρίσματα για να σκεφτεί μια σεναριακή ή σκηνοθετική εξέλιξη ή ανατροπή, επειδή η σκέψη του ήταν παραγωγική στο έπακρο.
Οι ηθοποιοί παίζουν με εκπληκτική αληθοφάνεια, αλλάζει ο χαρακτήρας τους προοδευτικά και πάνε σε ένα άλλο αφηγηματικό πεδίο, εντελώς διαφορετικό από τα προηγούμενα. Το μοντάζ δημιουργεί ρυθμό που αρθρώνει τον λόγο και τον ελίσσει γύρω από τα ποιητικά στοιχεία των ανατροπών. Η μουσική είναι αφηγηματική. Προσδίδει στοιχεία στους χαρακτήρες, διαμορφώνει διαφορετικά αφηγηματικά τοπία, συνδέει διαφορετικά εννοιολογικά τμήματα, κάνοντας συνδέσεις που μας πηγαίνουν από την μία αφήγηση στην άλλη, μέσα από μικρές ανατροπές, άρα θεμελιώνεται έτσι ο ποιητικός λόγος. Η φωτογραφία είναι εξαιρετική στην διαμόρφωση του τρισδιάστατου και στην ανάδειξη των χαρακτήρων που βγαίνουν από το αδιάφορο, εκείνη τη στιγμή, φόντο. Η σκηνοθεσία τα έχει προβλέψει όλα αυτά, στην παραμικρή λεπτομέρεια.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΒΕΝΕΤΙΑ
(DEATH IN VENICE)
Σκηνοθεσία: Luchino Visconti
Σενάριο: Luchino Visconti, Nicola Badalucco, Thomas Mann (νουβέλα)
Φωτογραφία: Pasqualino De Santis
Μοντάζ: Ruggero Mastroianni
Μουσική: Gustav Mahler, Franco Mannino, Roger Webb, Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia
Ήχος: Giuseppe Muratori, Vittorio Trentino, Renato Cadueri
Σκηνικά: Nedo Azzini
Κοστούμια: Piero Tosi
Καλλιτεχνική διεύθυνση: Ferdinando Scarfiotti
Παραγωγοί: Luchino Visconti
Ηθοποιοί: Dirk Bogarde (Γκουστάβ φον Άσενμπαχ), Romolo Valli (μάνατζερ του ξενοδοχείου), Mark Burns (Άλφρεντ), Nora Ricci (γκουβερνάντα του Τάντζιο), Marisa Berenson (κα Άσενμπαχ), Carole André (Εσμεράλντα, πόρνη), Björn Andrésen (Τάντζιο), Silvana Mangano (μητέρα του Τάντζιο), Leslie French (ταξιδιωτικός πράκτορας), Franco Fabrizi (κουρέας)
Έτος παραγωγής: 1971
Χώρα παραγωγής: Ιταλία, Γαλλία
Γλώσσα: αγγλικά, ιταλικά, πολωνικά, γαλλικά, ρώσικα, γερμανικά
Χρώμα: έγχρωμη
Είδος: τραγωδία, ρομαντική
Διάρκεια: 130΄
Για περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά δείτε εδώ.
Διαβάστε τις κριτικές ταινιών που έχουμε δημοσιεύσει
Σχετικά άρθρα
Στην ίδια κατηγορία
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας μας, που συμμετέχει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
SOTOS, EVERLASTING PAINTER (TRAILER)
Επικοινωνήστε
ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ
Email: info@filmandtheater.gr
Τηλ: (+30) 6974123481
Διεύθυνση: Ιωαννίνων 2, 56430, Σταυρούπολη Θεσσαλονίκη
