LEVIATHAN
Ο ΗΘΙΚΟΣ ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ
Κατά πόσο μία ταινία που αναφέρεται στη σύγχρονη Ρωσία αφορά την Ελλάδα; Το μήνυμα είναι οικουμενικό και γιατί; Τι θα μπορούσαμε να κρατήσουμε από μία βιβλική παραβολή για τον ίδιο τον εαυτό μας; Τέτοια ερωτήματα μπαίνουν στο νοητικό πεδίο του θεατή, αφού η προβολή της ταινίας «Leviathan» («Λεβιάθαν») τελειώσει, ανοίξουν τα φώτα της αίθουσας και έρθουμε αντιμέτωποι με τον ψυχικό μας κόσμο, αναπολώντας αυτά που έχουν γίνει, έτσι όπως έχουν γίνει, όπως και αυτά που πρόκειται να συμβούν μέσα στη νομοτέλεια που προβλέπει τα μελλοντικά δρώμενα.
Βρισκόμαστε στη Βόρειο Ρωσία, σε μία ακτή κοντά στον Ατλαντικό. Μία μικρή πόλη, απομονωμένη απ’τη ρωσική επικράτεια, όπου αυτά που συμβαίνουν αφορούν, αποκλειστικά και μόνο, τους ίδιους τους κατοίκους της. Απομονωμένη αλλά και απόλυτα συνδεδεμένη τόσο με τη ρωσική επικράτεια όσο και με την ιστορική συνείδηση αυτής της χώρας. Οι συνδέσεις είναι σύμβολα αρχέγονα που έχουν αναγωγές στη σημερινή εποχή. Η κοινωνία της Ρωσίας συμβολίζεται με τρεις ανθρώπους: τον Κόλια, τη Λίλια, τη δεύτερη γυναίκα του, και το παιδί του, απ’τη γυναίκα του που έχει πεθάνει. Τρία διαφορετικά πρόσωπα που έχουν διαφορετικό ψυχικό κόσμο, άλλες αναγωγές και βρίσκονται σε διαφορετικές ψυχικές τάσεις και αντιτάσεις. Κατά συνέπεια μπορούμε να πούμε ότι είναι το αναφερόμενο της ρωσικής κοινωνίας.
Εξετάζοντας αυτούς τους ανθρώπους, σαν μονάδες και σα σύνολο, μπορούμε να έχουμε μία εικόνα της κοινωνίας της Ρωσίας, έτσι όπως περίπου αυτή υπάρχει σήμερα. Στο τέλος θα μπορέσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα που έχει να κάνει με την κρίση, τις αιτίες της και τον κοινωνικό εκφυλισμό, εξετάζοντάς τον σαν ένα αξιακό σύστημα. Ας πάρουμε λοιπόν τα στοιχεία ένα προς ένα.
Έχουμε τον πατέρα, τον Κόλια. Αυτός είναι παλιός στρατιωτικός, πιθανότατα σε πρόσφατο πόλεμο όπου η Ρωσία γνώρισε το Βιετνάμ της, έχει πεθάνει η γυναίκα του, έχει βρει την απόλαυση σε μία άλλη γυναίκα, πιο μικρή απ’αυτόν και όμορφη. Δεν έχει λύσει ακόμα το θέμα της πατρικής εξουσίας για αυτό αν και έχει δυναμική στις ενέργειές του, κάνει πίσω όταν αντιμετωπίζει αυτό που αντιπροσωπεύει την πατρική εξουσία, όπως η πολιτική και η θρησκευτική αρχή. Είναι βίαιος εκεί που τον παίρνει, βγάζοντας έξω την άσχημη μορφή των νευρώσεών του. Είναι θύμα, βρίσκεται στο κέντρο του κυκλώνα και είναι πάντα το εύκολο θύμα γιατί δεν μπορεί να καταστρώσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης. Μεταφέρει τις φοβίες της βυζαντινής Ρωσίας και το βάρος της Ρωσικής αυτοκρατορίας στην πλάτη του, κάτι που του δημιουργούν αυξημένες νευρώσεις στη συμπεριφορά του.
Στη συνέχεια θα δούμε το γιο. Είναι στην εφηβεία, μόλις μπαίνει στον κόσμο των ενήλικων, αρχίζει και βλέπει τον κόσμο από μία διαφορετική ματιά: θέλει να δημιουργήσει και αξιολογεί αυτό που ήδη υπάρχει για να αποφασίσει τι θα κρατήσει και τι θα αλλάξει. Απορρίπτει τη θετή μητέρα του, δεν έχει ξεπεράσει το χαμό της μητέρας του, βρίσκεται σε αντίρροπες ψυχικές τάσεις, ανάμεσα στον πατέρα, όπως τον περιγράψαμε πιο πάνω, στη θετή μητέρα, σύμφωνα με την περιγραφή που θα ακολουθήσει, και την έλλειψη της μητρικής αγάπης, θέματα που το δυσκολεύουν να ολοκληρώσει την ταυτότητά του. Παρόλα αυτά λειτουργεί ώριμα και σχετικά ψύχραιμα. Εδώ, λοιπόν, διακρίνουμε μία νότα αισιοδοξίας που αφορά στη νέα γενιά που θα αναλάβει τα ηνία.
Τέλος θα καταλήξουμε στη Λίλια, τη δεύτερη γυναίκα του Κόλια. Έχει να αντιμετωπίσει τις καταπιεσμένες ορμές του άντρα της, άρα μία κακή σεξουαλική συμπεριφορά. Έχει ανάγκη να εκπληρώσει τη σεξουαλικότητά της, τη λίμπιντο, και βρίσκει διέξοδο στο νεαρό φίλο του άντρα της, στο Ντμίτρι, παλιό συμπολεμιστή του και νυν δικηγόρο του. Τον απατά και για αυτό θα πρέπει να τιμωρηθεί. Όμως ο Κόλια τη συγχωρεί. Ο θετός γιος της την απορρίπτει και αυτή η απόρριψη είναι για αυτήν η απομάκρυνση απ’την οικογένεια που λειτουργεί σαν ευνουχισμός. Οι τύψεις που έχει και η αναμονή της βίαιης εξόδου την οδηγούν στη λύση της αυτοκτονίας, κάτι σαν κάθαρση, η οποία, όπως θα δούμε, αφορά τόσο αυτή όσο και όλο το κοινωνικό σύνολο στο οποίο ζει.
Γύρω απ’αυτούς θα βρούμε το νεαρό δικηγόρο που έρχεται, σαν το φίδι στον Παράδεισο, να παρασύρει τη Λίλια στην αμαρτία, σα μία σύγχρονη Εύα. Το δήμαρχο που είναι βουτηγμένος στη διαφθορά και στα σκάνδαλα. Εκπροσωπεί την πολιτική εξουσία, αναφέρεται και προσδιορίζεται απ’αυτήν, απ’την ανώτερή του εξουσία, άμεση αναφορά στον Πούτιν. Τα πρόσωπα-φορείς της παλιότερης εξουσίας είναι στο στόχαστρο, εκτός απ’αυτά που δεν τα έχει κρίνει η Ιστορία. Ο μητροπολίτης εκπροσωπεί τη θρησκευτική εξουσία, ωθεί το δήμαρχο να κρατήσει την ισχύ του με οποιοδήποτε τρόπο, ρίχνει το ναρκωτικό της μοιρολατρίας, με το κήρυγμά του, απευθύνεται σε ανθρώπους που θα γίνουν πρόβατα, αμνοί, βουτηγμένοι στην κατάθλιψη που δημιουργούν οι καταπιεσμένες ορμές τους, τυπικό παράδειγμα οι μοναχές που κινηματογραφούνται με απλό και ουσιαστικό τρόπο.
Μας μένει μόνο ο Λεβιάθαν. Το μυθικό και βιβλικό τέρας με τις πολλές μορφές. Το κήτος που δεν μπορείς να κουμαντάρεις, όπως αναφέρει ο παπάς, η δαιμονική μορφή που υπάρχει λίγο πριν τη δημιουργία του κόσμου και που παραμονεύει στο χάος της θάλασσας. Εδώ έχουμε το κουφάρι του ξεβρασμένο απ΄τη θάλασσα, στην ακτή, εκεί κοντά που έχει πάει τόσο ο γιος όσο και η Λίλια. Δίπλα όμως εμφανίζεται ο Λεβιάθαν, αυτή τη φορά πάλι με τη μορφή της φάλαινας που βουτά πολύ κοντά στην ακτή, σα να καλεί τη Λίλια κοντά του για να την καθάρει. Είναι η στιγμή της αυτοκτονίας της.
Με αυτό τον τρόπο έχουμε μία πλήρη εικόνα του ψυχικού περιβάλλοντος. Μπορούμε τώρα να απαντήσουμε στο ερώτημα της κρίσης που κρύβει μέσα του και αυτό του κοινωνικού εκφυλισμού. Η κρίση εδώ δεν έχει μόνο οικονομικές συντεταγμένες. Θα λέγαμε ότι αυτές είναι το αποτέλεσμα και όχι η ουσία. Η πηγή του προβλήματος είναι θέμα ηθικών αξιών. Ο εκφυλισμός αυτών των αξιών έρχεται απ’την πολιτική εξουσία που έχει γυρίσει την πλάτη της στην οποιαδήποτε ιδεολογία, πλην αυτής του εύκολου κέρδους, και έχει αρνηθεί την ιστορική συνέχειά της. Κύριο και ουσιαστικό ρόλο παίζει και η θρησκευτική εξουσία που έχει ξεχάσει τον άνθρωπο και βλέπει μόνο τον επίγειο Παράδεισο, λαχταρώντας τα πλούτη και την ισχύ.
Ιδού λοιπόν που δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με τη Ρωσία. Το φιλμικό κείμενο ανοίγεται στο παγκόσμιο. Το σενάριο είναι λιτό και η σκηνοθεσία ξέρει τι ακριβώς θέλει, το μοντάζ κρατά το ρυθμό και «χαλαρώνει» μόνο εκεί που πρέπει να περιγράψει τις διαπροσωπικές σχέσεις που είναι άγνωστες σε εμάς. Ο Andrey Zvyagintsev, με την «Επιστροφή» (2003), την «Αποξένωση» (2007) και την «Έλενα» (2011), έρχεται με το «Λεβιάθαν» (2014), αλλά και με 33 βραβεία στην ολιγόχρονη σταδιοδρομία του ως σκηνοθέτης, ξεκίνησε την καριέρα του ως ηθοποιός του θεάτρου, φαίνεται ότι του αρέσει να εμβαθύνει στα ψυχικά προβλήματα του ανθρώπου και να κάνει τις αναγωγές του στον παρόντα χρόνο. Ο «Λεβιάθαν» είναι μία ταινία που θα συζητηθεί και θα μείνει για καιρό στο μνημονικό μας.
Γιάννης Φραγκούλης
ΛΕΒΙΑΘΑΝ
(LEVIATHAN/LEVIAFAN)
Σκηνοθεσία: Andrey Zvyagintsev
Σενάριο: Andrey Zvyagintsev, Oleg Negin
Φωτογραφία: Mikhail Krichman
Μουσική: Philip Glass
Ήχος: Andrey Dergachev
Μοντάζ ήχου: Kevin Feildel
Οπτικά εφέ: Dmitriy Tokoyakov
Κάστινγκ: Elina Ternyaeva
Παίζουν: Elena Lyadova (Λίλια), Aleksey Serebryakov (Κόλια), (Ντιμίτρι Σελεζνίοβ), Roman Madyanov (Βαντίμ Σελεβίατ, δήμαρχος), Anna Ukolova (Ανγκέλα), Sergey Pokhodaev (Ρομάν), Aleksey Rozin (Πασά), Lesya Kudryashova (Γιουλία), Kristina Pakarina, Natalya Garustovich, Valeriy Grishko, Sergey Borisov, Dmitriy Bykovskiy-Romashov, Vyacheslav Gonchar
Σχεδιασμός παραγωγής: Andrey Ponkratov
Διεύθυνση παραγωγής: Sergey Melkumov, Alexander Rodnyansky, Marianna Sardarova
Εταιρείες παραγωγής: Non-Stop Productions
Χώρες παραγωγής: Ρωσία
Γλώσσα: ρωσικά
Τόποι κινηματογράφησης: Kirovsk, Murmansk Oblast (Ρωσία)
Χρώμα: έγχρωμη
Aspest ratio: 2.35:1
Κάμερα: Arriflex, Zeiss Prime (φακοί)
Αρνητικό φορμά: 35 mm Kodak Vision 3
Κινηματογράφηση: Digital Intermediate (4K), μάστερ, Super 35, φορμά πηγής
Είδος: δράμα
Έτος παραγωγής: 2014
Διάρκεια: 140΄
Εταιρεία διανομής: Seven Films
Έξοδος στις αίθουσες: 12/2/2015.
