ΛΙΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ
ΕΝΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ
ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ
Ελάχιστα έχουμε αναφερθεί στο Λάμπρο Λιαρόπουλο για την πολύ σημαντική προσπάθειά του να ερευνήσει με έναν έντονο πολιτικό και βαθιά στοχαστικό τρόπο την ελληνική πραγματικότητα της εποχής του. Στις ταινίες του, «Το γράμμα από το Σαρλερουά» (12΄, 1965) και «Αθήνα πόλη χαμόγελο» (19΄, 1967), ασπρόμαυρες και οι δύο, μας παρουσιάζεται το πραγματικό πρόσωπο της Ελλάδας με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Σε αυτή την ταινία, «Το άλλο γράμμα» (1977), έχουμε ένα τρίτο κείμενο που διαβάζει την ελληνική ιστορία με ένα διαφορετικό και πολύ ενδιαφέροντα τρόπο.
Στην πρώτη ταινία, «Το γράμμα από το Σαρλερουά» (12΄, 1965), η Ελλάδα είναι η αντανακλώμενη εικόνα στα μάτια ενός μετανάστη σε αυτή την πόλη του Βελγίου όπου δουλεύει στα ορυχεία κάρβουνου. Η Ελλάδα που έχει αφήσει πίσω του, αυτή που ποθεί, αυτή που ονειρεύεται, αυτή που έχει χάσει, αυτή που εμφανίζεται κατά διαστήματα μπροστά στα μάτια του, αυτή που του φέρνει ο νόστος, η θέση του στον ξένο τόπο που βιώνει κάθε μέρα στην οικογένειά του και στον περίγυρό του, όλα αυτά περνούν σαν εικόνες που προσπαθούν να μεταφράσουν τα λόγια, αυτά που γράφει στη μάνα του, την οποία έχει αφήσει «πίσω».
Ο λόγος είναι στον πρώτο ενικό πρόσωπο. Πολύ γρήγορα όμως ο σκηνοθέτης μας καλεί να εμπλακούμε σε αυτή την αφήγηση. Από την πρώτη κιόλας στιγμή μας δηλώνεται ότι έχουμε να κάνουμε με μια κινηματογραφική αφήγηση, κινηματογραφώντας το συνεργείο που γυρίζει την ταινία. Έτσι το «εγώ» του πρωταγωνιστή του μετουσιώνεται στο «εγώ» του θεατή, ο οποίος γίνεται αναγνώστης του φιλμικού κειμένου, και αυτό το δεύτερο «εγώ» γίνεται «εμείς». Η λύπη, ο πόνος, η απώλεια της χαράς, η εναγώνια αναζήτηση της συγνώμης, όλα αυτά είναι ένας ανείπωτος πόνος που βγαίνει αβίαστα από τον κινηματογραφικό λόγο του Λιαρόπουλου. Τελικά ο θεατής βιώνει τον πόθο για μια καλύτερη Ελλάδα, πιο δίκαιη, πιο ανθρώπινη και πιο δημοκρατική, χωρίς ο σκηνοθέτης να εκφράζει ρητά αυτό το αίτημα.
Στη δεύτερη ταινία, «Αθήνα πόλη χαμόγελο» (19΄, 1967), έχουμε την Ελλάδα, μέσα από τις εικόνες της Αθήνας. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε την αναγωγή του παρελθόντος με το παρόν. Αυτή η μετατόπιση του χρόνου γίνεται με την αντιπαράθεση της εικόνας και του λόγου. Βλέπουμε την Αθήνα, στην αρχή με μια τουριστική-περιγραφική ματιά, θα λέγαμε «αντικειμενικά», στη συνέχεια όμως η ιστορία ενός ζευγαριού μας βάζει μέσα στη ζωή αυτής της πόλης. Ένα ζευγάρι που δεν ονομάζεται, άρα είναι το αναφερόμενο των κατοίκων αυτής της πόλης. Μέσα από τα μάτια του περνούν τα προβλήματα του Έλληνα εκείνης της εποχής που μας παρουσιάζονται σα λόγος και σαν εικόνα. Παράλληλα το ιστορικό-φιλοσοφικό σχόλιο του σκηνοθέτη κάνει την αναγωγή παρελθόν-παρόν, κάνοντας μια πολύ συνοπτική αναδρομή στην ιστορία της Ελλάδας.
Αυτή η διανυσματική αφήγηση μας βάζει αυθόρμητα στο πολύ σοβαρό ερώτημα: Ποια είναι θέση της Ελλάδας σήμερα; Σε αυτό το «σήμερα» αναφέρεται το σχόλιο του σκηνοθέτη στο τρίτο μέρος της ταινίας. Εκεί έχουμε μια αισιόδοξη ματιά που βλέπει να γεννιέται το νέο και μαζί με αυτό η ελπίδα για ένα καλύτερο «αύριο». Μια ελπίδα που την παραθέτει σαν ένα «opera aperta», ένα ανοιχτό έργο, ελεύθερο προς κάθε ερμηνεία και ανάγνωση από το θεατή.
Ο Λάμπρος Λιαρόπουλος πρόσθεσε κάποια πλάνα, για να αρθρώσει την κινηματογραφική αφήγησή του, και ένωσε τις δύο προαναφερόμενες ταινίες σε μία, με τίτλο «Το άλλο γράμμα». Η ταινία παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1977.
Η σπουδαιότητα της ταινίας είναι τριπλή: Έχουμε την αναφορά στην Ελλάδα του 1950-1965 (εποχή της μετανάστευσης) και 1967, με τις δύο ταινίες, αντίστοιχα. Επίσης μπορούμε να κάνουμε έναν «απολογισμό», τι πέρασε, τι έγινε μέχρι το 1977, όταν παρουσιάστηκε η ενωμένη, πλέον, ταινία. Τελικά, σήμερα μπορούμε να δούμε το παρελθόν και να αποτιμήσουμε τη σύγχρονή μας εποχή. Μπορούμε να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας με τον πιο αβίαστο τρόπο, αφού ο λόγος του σκηνοθέτη αυτής της ταινίας λειτουργεί εκμαιευτικά, καλεί το θεατή να τοποθετηθεί και δε θέλει, σε καμία περίπτωση, να τον αναγκάσει να δεχτεί τις θέσεις του.
Αυτός είναι ο λόγος που «Το άλλο γράμμα» θα είναι πάντα επίκαιρο, όσα χρόνια και να περάσουν, θα είναι μια κριτική επιτομή της ελληνικής ιστορίας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, χωρίς να έχει ούτε ένα στοιχείο αρχαιολαγνείας, αντίθετα μπορεί να βρούμε πολλά στοιχεία από το μεγαλείο του αρχαίου πολιτισμού και της ιστορίας μας, αλλά και το θείο δράμα της ελληνικής ψυχής, μέσα από τα βάσανά της ανά τους αιώνες.
Γιάννης Φραγκούλης
