Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Μαρ 14, 2020 Θέατρο 0

Ο Γιώργος Αυγερινός συνομιλεί με το Γιάννη Φραγκούλη

Είχαμε την χαρά να μιλήσουμε με το σκηνοθέτη-θεατρολόγο και ηθοποιό Γιώργο Αυγερινό, με αφορμή το αναμενόμενο νέο του βιβλίο με θέμα την υποκριτική τέχνη και το θέατρο. Ο Γιώργος Αυγερινός είναι ηθοποιός, σκηνοθέτης, θεατρικός συγγραφέας, παραγωγός και καθηγητής θεάτρου. Είναι ο εισηγητής του «Οικείου Θεάτρου» και της «Θεωρίας της Θεατρικής Σχετικότητας» και υπηρετεί την τέχνη για περίπου 3 δεκαετίες. Έχει κάνει προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στο Ηunter College του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, στη δραματική σχολή HB Studio και στο Weist-Barron Studio, επίσης στην Νέα Υόρκη. Είναι αριστούχος απόφοιτος με τιμητική διάκριση του London Μetropolitan University του Λονδίνου και έχει διδάξει το σύστημα Stanislavski και την δική του θεατρική μέθοδο σε ελληνικές και διεθνείς δραματικές σχολές, θεατρικά εργαστήρια και σχολές παραστατικών τεχνών.

Τι σημαίνει για σένα μέθοδος υποκριτικής και πόσο αναγκαία είναι αυτή στον ηθοποιό για την  προσέγγιση ενός ρόλου;

Κατά την γνώμη μου, δεν μπορεί να υπάρχει επαρκής και επιτυχημένη προσέγγιση ενός ρόλου, αν προηγουμένως δεν υπάρχει η βάση κάποιας συγκεκριμένης μεθοδολογίας. Είναι κάτι το οποίο ο ηθοποιός πρέπει να θεωρεί ως κάτι υπέρτατα σημαντικό και να πράττει με γνώμονα την σκέψη ότι χωρίς αυτήν δε θα μπορέσει να φτάσει στα επιθυμητά αποτελέσματα ως προς την απεικόνιση ενός θεατρικού χαρακτήρα. Φυσικά μέσα στην αναζήτηση μίας μεθόδου, ο ίδιος ο ηθοποιός είναι αυτός που θα κρίνει ποια είναι τα ουσιώδη στοιχεία που θα πρέπει να χρησιμοποιήσει ως εργαλεία του. Πράγματα τα οποία δεν τον εκφράζουν ή θεωρεί άκυρα ως «αρχές», ή «έγκυρες σκέψεις», έχει το δικαίωμα να τα παραβλέψει και να τα παρακάμψει, ώστε να κρατήσει τα στοιχεία που θα αποδειχτεί και πρακτικά ότι θα επιφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Είναι επιτρεπτό να γίνει αυτό μέσα στην διαδικασία χρησιμοποίησης κάποιας μεθόδου;

Οι περισσότερες αν όχι όλες, μέθοδοι υποκριτικής λένε ότι οι ηθοποιοί που τις ασπάζονται, θα πρέπει να τις δέχονται και να τις χρησιμοποιούν στην πληρότητα τους και όχι αποσπασματικά, δηλαδή να μην διαλέγουν ποια επιμέρους στοιχεία τους ταιριάζουν. Αυτό κατά την γνώμη μου είναι λανθασμένο ως σκέψη, γιατί όταν κάποια από αυτά τα στοιχεία τα ακυρώνει η ψυχή και το μυαλό του ηθοποιού, ακόμα και αν χρησιμοποιηθούν δε θα έχουν κάποιο αποτέλεσμα, αλλά, και ακόμα χειρότερα, θα αλλοιώσουν και το όφελος από αυτά που έχουν επιλεχθεί να χρησιμοποιηθούν. Φαντάσου δηλαδή, ότι μία μέθοδος είναι ένα σύνολο από επιμέρους στοιχεία τα οποία «συνεργάζονται» με αρμονικό τρόπο και κλειδώνουν κατά κάποιον τρόπο το ένα με το άλλο, ώστε να έχει ο ηθοποιός μία ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη προσέγγιση ενός χαρακτήρα. Όταν όμως κάποιο από αυτά τα στοιχεία δεν «λειτουργεί» για τον ηθοποιό, θα πρέπει κατά την γνώμη μου να παρακάμπτεται, ώστε να γίνεται χρήση μόνο αυτών που θα επιφέρουν αποτέλεσμα κατά το δοκούν.

Η «Θεωρία της Θεατρικής Σχετικότητας», η οποία αποτελεί την προσωπική σου πινελιά στην μεθοδολογία της υποκριτικής τέχνης, πως θα μπορούσε να περιγραφεί με απλά λόγια; Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες που θα πρέπει να ακολουθήσει ο ηθοποιός, ποιοι είναι αυτοί;

Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες, αλλιώς πως θα αποτελούσε μία μεθοδολογία; Ο στόχος μου εξαρχής ήταν να φέρω στο φως, να προβάλλω και να αναλύσω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, διάφορα στοιχεία της υποκριτικής και το πώς συσχετίζονται μεταξύ τους. Στοιχεία τα οποία ως επί το πλείστον ή αγνοούνται από τους ηθοποιούς, ή τα θεωρούν ασήμαντα και ανούσια. Η νοηματική οντότητα και πρακτική εφαρμογή των στοιχείων αυτών, είναι εξίσου σημαντική όσο και ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται αυτά τα στοιχεία μεταξύ τους. Από αυτό προέρχεται και ο τίτλος «θεωρία της θεατρικής σχετικότητας», ο οποίος αναφέρεται στον συσχετισμό των διαφόρων στοιχείων και όχι φυσικά σε «σχετικές» έννοιες. Αυτές αν υπάρχουν, πιστεύω ότι δεν θα ενδιέφεραν κανέναν. Κάποια από τα στοιχεία που αναφέρονται και αναλύονται στην «θεωρία της θεατρικής σχετικότητας», είναι ο ρόλος των δοσμένων συνθηκών, τα σημειολογικά κλειδιά των χαρακτήρων και του κειμένου και τι εκφράζουν αυτά, η σημασία του «χρόνου» σε σχέση με άλλα στοιχεία, πως πρέπει να γίνεται η δραματολογική ανάλυση ενός χαρακτήρα, και πολλά άλλα. Και επειδή μιλάμε για θέατρο το οποίο είναι μία παραστατική τέχνη, θα πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας την έννοια και τη σημασία της «δράσης».

Η οποία τι ακριβώς εκφράζει;

Αυτό που ονομάζουμε «δράση» στο θέατρο είναι η συνεχής και απερίσπαστη εγρήγορση και δραστηριότητα της σκέψης και της ψυχής, η αδιάσπαστη νοητική-ψυχική συνοχή και αλληλουχία πάνω στην σκηνή. Για να υπάρξει συνεχής και ουσιώδης «σκηνική δράση», θα πρέπει ο ηθοποιός να σκέφτεται και να νιώθει διαρκώς. Όταν επικρατεί μία αδιάλειπτη «δραστηριότητα» του ψυχο-πνευματικού μηχανισμού, αναμφισβήτητα υπάρχει δράση, η οποία πολλές φορές μπορεί να είναι δημιουργική και γόνιμη, έως και συγκλονιστική.

Όταν το σώμα δεν παράγει φυσική πράξη, υπάρχει δράση;

Πάντα υπάρχει «δράση» με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Ακόμα και σε περιπτώσεις πλήρους σωματικής-φυσικής στασιμότητας και αδράνειας, όπου φαινομενικά κυριαρχεί μία «παθητική στάση» υπόκρισης, μία φυσική ακινησία δηλαδή, η διαρκής ψυχο-πνευματική δράση είναι παρούσα και εκτός από χρήσιμη, είναι ιδιαίτερα θεμελιώδης και αναγκαία.

Ποιο είναι το βασικό συστατικό για να μπορεί να χτίσει έναν αληθινό χαρακτήρα ο ηθοποιός;

Δεν είναι μόνο ένα το βασικό συστατικό για το χτίσιμο ενός ρόλου, αλλά το βασικότερο ως «πλατφόρμα εκκίνησης» στο δραματικό γίγνεσθαι του θεάτρου, είναι το στοιχείο της «σύγκρουσης». Χωρίς αυτό δεν μπορεί να υπάρξει δραματοποίηση. Είναι αυτό που πυροδοτεί παντός είδους «δράση» στους χαρακτήρες. Αυτό που καλείται να ξεπεράσει ο ηθοποιός υποδυόμενος κάποιο χαρακτήρα, είναι τα διάφορα «εμπόδια» που πηγάζουν μέσα από τις εκάστοτε συγκρούσεις μεταξύ των χαρακτήρων, έτσι ώστε να εκπληρώσει τους στόχους του ως προς την απεικόνιση του ρόλου του.

Αναφέρατε πριν το στοιχείο του «χρόνου». Από ποια οπτική γωνία θεωρείται σημαντικός και γιατί;

Δες την σχέση του χρόνου με τον άνθρωπο στην απλή καθημερινότητα μας και θα καταλάβεις. Αλλά σκέψου και την σημασία του χρόνου σε μεγαλύτερο πλαίσιο. Την έννοια του χρόνου στην ζωή μας, γενικότερα, στην συμπαντική δημιουργία, σε όλα όσα υπάρχουν γύρω μας. Ο χρόνος μας καθορίζει. Έτσι καθορίζει και την δημιουργική ικανότητα μας στην υποκριτική. Όλα πρέπει να γίνουν σε συγκεκριμένο χρόνο πάνω στην σκηνή. Το χρονικό πλαίσιο είναι συγκεκριμένο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο καλείται ο ηθοποιός να εκτελέσει την αποστολή του. Αυτό από μόνο του, οριοθετεί την δημιουργική ικανότητα του ηθοποιού. Θα πρέπει να «χωρέσει» ότι χρειάζεται μέσα σε ένα πολύ συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Αυτό είναι μέρος της «τακτικής» με την οποία χτίζει τον ρόλο του, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αντίληψη και την ευφυία του. Χωρίς συγκεκριμένη μεθοδολογία και την τακτική που πηγάζει από αυτήν, δεν μπορεί να υπάρξουν επιθυμητά αποτελέσματα.

Αυτή προφανώς είναι και η αξία μιας μεθόδου. Η «τακτική» που παρέχει;

Φυσικά. Τοποθετεί όλα αυτά τα στοιχεία που ενδιαφέρουν τον ηθοποιό σε μία σειρά, σε μία τάξη. Δημιουργεί και προτείνει μία «τακτική» προσέγγισης του ρόλου για τον ηθοποιό, με συγκεκριμένα βήματα και σκόπιμες ενέργειες. Γιατί αν δούμε την ουσία της υποκριτικής, θα καταλάβουμε ότι πρόκειται για διευκρίνιση στόχων και την επίτευξη αυτών. Αυτή είναι η ουσιώδης και πρακτική αποστολή του ηθοποιού. Να ξεδιαλύνει τους στόχους του και να κατασκευάσει την τακτική με την οποία θα τους πραγματοποιήσει. Φυσικά μιλάμε για στόχους που αφορούν τον χαρακτήρα που υποδύεται, και την πορεία αυτού μέσα στο συγκεκριμένο έργο, και οι οποίοι μπορούν να επιτευχθούν μόνο με την υπερπήδηση των εμποδίων που θέτονται από τους άλλους χαρακτήρες. Αυτή η «υπερπήδηση των εμποδίων» γίνεται φυσικά με την τακτική που θα ορίσει ο ηθοποιός για τον χαρακτήρα του.

Αυτές οι αρχές που αναφέρατε πριν, δεν είναι κοινές στις περισσότερες μεθόδους υποκριτικής; Πως μπορούμε να κρίνουμε και να αξιολογήσουμε το πόσο σημαντική ή όχι σε σχέση με τις υπόλοιπες είναι μία μέθοδος;

Αυτές οι αρχές δεν είναι απαραίτητα κοινές στις περισσότερες μεθόδους. Οι περισσότερες είναι αρχές και σκέψεις που εξέφρασε πριν από πολλές δεκαετίες ο μεγάλος δάσκαλος του θεάτρου Κονσταντίν Στανισλάβσκι, και τις ασπάζονται κάποιες μέθοδοι. Υπάρχουν όμως και άλλα στοιχεία που προκύπτουν από την διερεύνηση της θεατρικής εμπειρίας, τα οποία έχουν προκύψει στην «μετά-Στανισλάβσκι» εποχή, καθώς έχουν επέλθει τρομακτικές αλλαγές στο ψυχο-κοινωνικό γίγνεσθαι της ανθρωπότητας. Έχουν προκύψει δηλαδή νέα πεδία διερεύνησης του θεάτρου και των επιμέρους στοιχείων του όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί με το πέρασμα των ετών. Αυτές τις πτυχές του θεάτρου καλούμαστε εμείς να εξερευνήσουμε και να εξηγήσουμε. Όλες οι προηγούμενες αρχές έχουν εκφραστεί και είναι πλέον παγιωμένες μέχρι ενός σημείου. Νέες προτάσεις και νέες σκέψεις πάνω σε νέες πτυχές του θεάτρου είναι αυτές που ενδιαφέρουν, με γνώμονα όμως πάντα, αλλά και σεβασμό προς τις ήδη παγιωμένες «αρχές» τις οποίες δεν πρέπει να τις ακυρώνουμε σε καμία περίπτωση.

Θεωρώ ότι το βιβλίο σας θα εξηγεί επαρκώς όλες αυτές τις έννοιες που ενδιαφέρουν τον ηθοποιό, με απλές και κατανοητές λέξεις, γιατί έχω την εντύπωση ότι κάποιες από αυτές τις έννοιες είναι πολύ δύσκολο να κατανοηθούν.

Έχεις χτυπήσει ένα νευραλγικό σημείο αυτήν τη στιγμή που αφορά την αμεσότητα της επικοινωνίας. Και υπάρχει και κεφάλαιο στο βιβλίο μου που αναφέρεται σε αυτήν, γιατί η επικοινωνία είναι απερίσπαστο και πολύ σημαντικό κομμάτι του μηχανισμού του ηθοποιού. Έχω ξοδέψει ατελείωτες ώρες προσπαθώντας να καταλάβω θεατρικές έννοιες που είχαν διατυπωθεί με τόσο δύσκολες λέξεις, που στο τέλος ένιωθα ότι πραγματικά δεν καταλαβαίνω τίποτα. Και προσωπικά δε με κάνει να ντρέπομαι όταν λέω κάτι τέτοιο. Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα για το μελετητή, σπουδαστή, ηθοποιό, κ.λπ., να προσπαθεί να κατανοήσει αυτό που διαβάζει και να μην τα καταφέρνει. Και είναι κάτι το οποίο δεν έχει να κάνει μόνο με την δική του αντίληψη και το βαθμό γνώσεων του. Αυτό δε συμβαίνει με μένα όταν γράφω και όταν μιλάω. Χρησιμοποιώ τον πιο εκλαϊκευμένο τρόπο και τις πιο απλές λέξεις που θα μπορούσα, ώστε να γίνομαι απόλυτα κατανοητός στους άλλους. Είναι πολύ σημαντικό αυτό για μένα.

Τον τίτλο του βιβλίου δεν αναφέραμε ακόμα!

Το βιβλίο ετοιμάζεται να πάρει τον δρόμο του προς το τυπογραφείο, αλλά θα με πιστέψεις ότι ακόμα δεν έχω αποφασίσει για τον τίτλο; Αμφιταλαντεύομαι μεταξύ 3-4 διαφορετικών τίτλων, και πιστεύω ότι η απόφαση τού ποιός θα είναι τελικά, θα είναι μία απόφαση της τελευταίας στιγμής. Ίσως γίνεται υποσυνείδητα αυτό, γιατί πιστεύω ότι ο τίτλος δεν είναι τόσο σημαντικός, όσο η ουσία του περιεχομένου.

Ευχόμαστε λοιπόν να είναι καλοτάξιδο και ανυπομονούμε να εντρυφήσουμε στις γνώσεις που έχει να μας μεταδώσει.

Και εγώ ευχαριστώ για την φιλοξενία και ευελπιστώ με αυτό το βιβλίο να ανοίξω νέους ορίζοντες για τους ηθοποιούς αλλά και φυσικά όλους όσους θα ήθελαν να διερευνήσουν κάποιες πτυχές της υποκριτικής τέχνης.

• Συνεντεύξεις