ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ

Ιούν 04, 2024 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

ΜΙΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μετέωρο και σκιά: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Στην Μαρία Κ. για ότι μου έχει προσφέρει

Η ταινία του Τάκη Σπετσιώτη, «Μετέωρο και σκιά», θέτει κάποια ερωτήματα στον θεατή. Το πρώτο από αυτά είναι πως θα συστηθεί σε αυτόν που θέλει να την διαβάσει: είναι ντοκιμαντέρ η ταινία μυθοπλασίας; Μήπως να περιοριστούμε στον όρο «κινηματόγραφος»; Θα εξηγήσω στο κείμενο γιατί θέτω αυτό το θέμα στην εισαγωγή αυτής της κριτικής.

ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ: Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Η ταινία αναφέρεται στη ζωή και το έργο του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Όμως, όπως δήλωσε ο σκηνοθέτης της ταινίας, μόνο ένα μέρος του σεναρίου βασίζεται σε βιβλιογραφικές αναφορές που αναφέρονται στη ζωή του ποιητή. Το άλλο μέρος είναι αυτά τα στοιχειά που πρόεκυψαν από ερευνά του σκηνοθέτη, που είναι και ο σεναριογράφος της, και έχουν πολλά μυθοπλαστικά στοιχειά που δεν προδίδουν την αναφορά στη ζωή του ποιητή.

Ο Ναπολέοντας Λαπαθιώτης ήταν ο εκπρόσωπος του νεοσυμβολισμού και του νεορομαντισμού στην εποχή του, στις αρχές του 19^ου αιώνα. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν στρατηγός και είχε αναμιχθεί στην πολιτική, ενάντια στο κόμμα του Θεοτόκη. Ο νεαρός Λαπαθιώτης ήξερε ότι ήθελε να γίνει ποιητής, από μικρή ηλικία. Με αυτό τον δηλωτικό τρόπο ξεκινά η ταινία. Αφήνει αμέσως την παιδική του ηλικία και βρίσκουμε τον ποιητή νεαρό πλέον. Στην ταινία θίγονται τα τρία κυριότερα χαρακτηριστικά που ήταν η αιχμή του δόρατος για την άδικη περιθωριοποίησή του: η ομοφυλοφιλία, η προσκόλλησή του στον κομμουνισμό και τα ναρκωτικά.

ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ: ΟΙ ΨΗΦΙΔΕΣ

Ξέρουμε από την αρχή ότι είναι αδύνατον να γίνει μια βιογραφία ενός τόσο σημαντικού ποιητή σε κάτι περισσότερο από μία ώρα. Ο σκηνοθέτης το ήξερε καλύτερα από εμάς. Αποφάσισε να αποτυπώσει μικρά κομμάτια από τη ζωή του. Αυτά λειτουργούν σαν ψηφίδες ενός ψηφιδωτού που απαρτίζεται από τεμάχια που φαινομενικά είναι ασύνδετα μεταξύ τους. Η όποια σύνδεση υπάρχει είναι τέτοια που αφήνει τη φαντασία του θεατή να επινοήσει τη δική του αφήγηση. Η κεντρική φιγούρα είναι ο Ναπολέων Λαπαθιώτης που τραβά πάνω του όλα αυτά που έχουν σχέση τόσο με την προσωπικότητά του όσο με το ποιητικό ύφος του και τον κοινωνικό περίγυρο στον οποίο ζούσε.

Είναι πλέον κατανοητό ότι η περσόνα στο «Μετέωρο και σκιά» του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη είναι μέσα στο αφηγηματικό περιβάλλον και έξω από αυτό. Είναι το στοιχείο που βρίσκεται πιο πάνω από τα άλλα, σε κάθε αφήγηση, έτσι ώστε να μπορούν να συνδεθούν τόσο αυτά τα στοιχεία μιας χρονικής περιόδου, που αναφέρεται, όσο και αυτά των άλλων που έχουν αφηγηθεί ή θα μνημονευθούν. Ο ποιητής ανήκει στην κοινωνία και δεν ανήκει εντελώς σε αυτή. Ακολουθεί το δρόμο του και χαράζει τις δικές του πεποιθήσεις. Με αυτό τον τρόπο διευκολύνεται ο θεατής να διαβάσει το φιλμικό κείμενο και να γεμίσει τα κενά με τέτοιο τρόπο που θα φτιάξει την δική του προσωπική αφήγηση.

ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ: ΤΟ ΥΦΟΣ

Ο σκηνοθέτης προσέχει να μην πέσει στο μελό ή στη σάτιρα. Κάνει μια ντοκουμενταρίστικη αναφορά που την μπολιάζει με αυτά τα στοιχεία που δομούν πλέον μια υποδειγματική ταινία μυθοπλασίας. (Για το αν το ντοκιμαντέρ έχει μέσα του μυθοπλασία και πόσο έχουμε ήδη αναφερθεί, ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει σε αυτά τα κείμενα, όσον αφορά στην θεωρία του κινηματογράφου.) Εδώ θέλουμε να τονίσουμε ότι είναι μια καθαρά μυθοπλαστική ταινία, μια μη τυπική βιογραφία για τους εξής λόγους: Επειδή υπάρχουν τα κενά, όπως προαναφέρθηκε. Επειδή γράφτηκε το σενάριο φωτίζοντας στιγμές της ζωής του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη με στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα, αλλά είναι καθαρά μυθοπλαστικά. Τέλος, Επειδή το μοντάζ και η σκηνοθεσία φωτίζει κάποιες στιγμές και υπονοεί άλλες.

Με αυτή την έννοια, η ταινία «Μετέωρο και σκιά» δεν αναφέρεται μόνο στη ζωή και το έργο του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Πολύ περισσότερο μιλά για την εποχή που έζησε ο ποιητής, τις αλλαγές στο κοινωνικό πεδίο και τις συνεπαγόμενες αλλαγές στην προσωπικότητά του. Ουσιαστικά η ταινία είναι επίκαιρη και σήμερα ή στην εποχή μας είναι ακόμα πιο επίκαιρη.

ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ: ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

Χωρίς να το δηλώνει με σαφή τρόπο, ο σκηνοθέτης δείχνει το μη ολοκληρωμένο οιδιπόδειο που προβλημάτιζε τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Η επαφή με τη μητέρα του, η εξάρτηση από αυτή, ο αυστηρός χαρακτήρας του πατέρα του και, κατά συνέπεια, η σχετική αποξένωση πατέρα και γιού μας οδηγούν σε ένα συγκεκριμένο ψυχικό τοπίο. Σύμφωνα με τον Βίλχελμ Ράιχ, το αγόρι μπορεί να γίνει υποτακτικός και με ομοφυλοφιλία φανερή ή λανθάνουσα. Αυτό είναι πρόδηλο σε δύο σκηνές: στο θάνατο της μητέρας και στην αναφορά στον πατέρα, σε προχωρημένη ηλικία του ποιητή.

Στην πρώτη σκηνή ο άντρας έχει καταρρεύσει και βρίσκεται σε μια στάση που μας θυμίζει ένα μικρό παιδί. Με άλλα λόγια επιστρέφει στην παιδική του ηλικία, όπου εγγράφεται το τραύμα, για να καταλάβει την απώλεια του προσώπου που αγαπούσε. Η εικαστικότητα σε αυτή τη σκηνή είναι εξαιρετική. Στη δεύτερη σκηνή, όταν είναι ήδη μεγάλος, μιλά για τον πατέρα του και φαίνεται ότι τον αγαπά βαθιά και αληθινά. Του έχει αφήσει ένα μεγάλο οικόπεδο για να ασχολείται, στην Πάτρα, δεν το πουλά, γιατί τον αγαπά και τον σέβεται.

ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ: ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ

Αν έχετε καταλάβει ότι όλα αυτά συμβολοποιούν μια εποχή, έχετε κατανοήσει πλήρως τις δομές της ταινίας. Τα σύμβολα είναι πολλά. Ο σκηνοθέτης τα βάζει έτσι που βγάζουν ένα πρώτο νόημα. Είναι όμως πάλι μη συνδεδεμένα μεταξύ τους. Άρα δεν έχουμε την διαδικασία σύμβολο-σημαίνον-σημαινόμενο-εννοιοδότηση, όπως σε άλλες ταινίες. Έχουμε μια άλλη διαδικασία: σύμβολο-σημαίνον. Αυτά τα σημαίνοντα τοποθετούνται σε όμοιο αφηγηματικό περιβάλλον και μπορούν έτσι να έχουν μια κάποια μορφή σημαινόμενου, η οποία δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως. Θα αποδοθεί η έννοια στην ανάγνωση του θεατή, στο μετακείμενο. Άρα γύρω από την ταινία υπάρχει ένα αφηγηματικό σύμπαν που μεταλλάσσεται τόσες φορές όσες ο θεατής την βλέπει, όσες έχει διαφορετικό ψυχικό κόσμο, όσες είναι επηρεασμένος από τις κοινωνικές συνθήκες, όλα αυτά πολλαπλασιαζόμενα με τον αριθμό των θεατών που την βλέπουν.

Εκτός αυτών θίγονται με όμορφο και υπαινικτικό τρόπο τα εξής θέματα: Η πτώση της διανόησης σε τέτοιο σημείο που ουσιαστικά αυτοκτονεί, είναι ανίκανη να δείξει ένα δρόμο για τις πολιτικές εξελίξεις, όπως πρότεινε ο Γκράμσι. Η απόσταση της ιδεολογίας από την κομματική δομή, «δέχομαι τον κομμουνισμό αλλά δεν είμαι κομμουνιστής», φέρεται να λέει ο Λαπαθιώτης. Τον ευτελισμό της κοινωνίας που δεν μπορεί να δεχτεί το διαφορετικό και, απλά, το εκβράζει σαν ξένο σώμα.

ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ: ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ

Σε ένα τέτοιο ιδεολογικό περιβάλλον ένας ποιητής, που είναι ρομαντικός και πραγματιστής συγχρόνως, ποια θέση έχει; Καμία είναι η απάντηση. Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Στην ταινία όλα αυτά δείχνονται με σαφή και μη αυστηρά δομημένο τρόπο. Ο σκηνοθέτης έχει φροντίσει να μας δείξει ένα δρόμο και να μας αφήσει να τον διαβούμε με τον τρόπο που θέλουμε. Έχει κάνει μια ταινία που αναφέρεται στην Ελλάδα του μεσοπολέμου, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της κατοχής, υπονοώντας την Ελλάδα που υπάρχει αυτή τη στιγμή που βλέπουμε την ταινία. Για αυτό αυτή η ταινία είναι επίκαιρη.

Οι ηθοποιοί στο «Μετέωρο και σκιά» ενσαρκώνουν με τον καλύτερο τρόπο τα αφηγηματικά πρόσωπα. Στο σώμα, στις κινήσεις και στο λόγο τους υπάρχουν οι μεταβολές του σεναρίου με τρόπο σαφή που δεν αφήνει καμία αμφιβολία. Το μοντάζ δομεί έτσι την ταινία που την κάνει ένα ιδιότυπο ψηφιδωτό, ανοικτό σε πολλές και διαφορετικές αναγνώσεις, έχοντας, όμως, δώσει μια σαφή κατευθυντήρια γραμμή. Η σκηνοθεσία είναι απόλυτα προσεγμένη στην «καλή» κοινωνία, στο περιθώριο, ρεμπέτικο-ναρκωτικά, στην διανόηση, εδώ δεν αφήνει κενά και βοηθά τον θεατή να κάνει τη δική του ανάγνωση. Τα σκηνικά και η ενδυματολογία αποτυπώνουν με ακρίβεια την εποχή στην οποία αναφέρεται η αφήγηση, ένα ρεαλιστικό στοιχείο που βοηθά στην ύπαρξη διαφορετικών αναγνώσεων. Μια ταινία που δεν θα σταματήσουμε να την βλέπουμε και να προβληματιζόμαστε από το κείμενό της.

ΜΕΤΕΩΡΟ ΚΑΙ ΣΚΙΑ

Σκηνοθεσία: Τάκης Σπετσίωτης

Σενάριο: Τάκης Σπετσιώτης

Φωτογραφία: Φίλιππος Κουτσάφτης

Μοντάζ: Δανάη-Δέσπω Μαρουλάκου

Μουσική: (επιμέλεια) Τάκης Σπετσιώτης

Ήχος: Θανάσης Αρβανίτης, Μαρίνος Αθανασόπουλος

Σκηνικά: Δώρα Λελούδα

Κοστούμια: Δώρα Λελούδα

Παραγωγή: Τάκης Σπετσιώτης

Ηθοποιοί: Τάκης Μόσχος (Ναπολέων Λαπαθιώτης), Γιώργος Κένδρος (Τάκης), Μιχαήλ Μαρμαρινός (Μάριος), Γιάννης Ζαβραδινός, Αριστοτέλης Αποσκίτης, Δημήτρης Πουλικάκος, Γεράσιμος Σκιαδαρέσης, Άννα Κουρή, Τώνης Γιακωβάκης, Γιάννης Παλαμιώτης, Δημήτρης Βαγενάς, Ιρέν Μαραντέι, Νίκος Αλεξίου, Άλκης Παναγιωτίδης, Χρήστος Ευθυμίου

Χώρα: Ελλάδα

Γλώσσα: ελληνικά, γαλλικά

Έτος παραγωγής: 1985

Είδος: βιογραφία, τραγωδία

Χρώμα: έγχρωμη

Διάρκεια: 101΄

Για περισσότερες πληροφορίες για τα κάστινγκ και τα τεχνικά χαρακτηριστικά δείτε εδώ..

Διαβάστε την κριτική του Στράτου Κερσανίδη

Διαβάστε τις κριτικές κινηματογράφου που έχουμε δημοσιεύσει

Δείτε τα βίντεο που έχουμε ετοιμάσει