filmandtheater Κινούμενη άμμος τόπος: η κριτική της ταινίας του Φλώρου Φλωρίδη.

ΚΙΝΟΥΜΕΝΗ ΑΜΜΟΣ ΤΟΠΟΣ

Μάι 03, 2022 Κινηματογράφος 0

Ή ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΕΛΥΦΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ;

Κινούμενη άμμος τόπος: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η ταινία της Jeanine Meerapfel και του Φλώρου Φλωρίδη, «Κινούμενη άμμος τόπος» προβλήθηκε στην Κινηματογραφική Λέσχη Θεσσαλονίκης την Τετάρτη 27 Απριλίου 2022. Είχε συμμετάσχει στο 22^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στις 19 Μαΐου 2020. Επίσης έγινε διαδικτυακή προβολή από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, τη Δευτέρα 29 Μαρτίου 2021. Είναι μία ταινία δοκιμιακή. Συνδυάζει το δοκιμιακό λόγο με την κλασική αφήγηση και τον εικονικό λόγο.

Η συνύπαρξη εικόνας και λόγου, η αυτόνομη αφήγηση της εικόνας και ο συνειρμικός λόγος στο θεατή είναι αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε κινηματογραφικός πειραματισμός. Ποια είναι η πορεία του ανθρώπου; Ποια η σχέση του με τα μηχανήματα και την επιστήμη της ρομποτικής; Πως θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε τη χελώνα με τον άνθρωπο; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που η ταινία βάζει. Ο λόγος μετά την προβολή, το μετακείμενο, είναι φυσική συνέπεια του κινηματογραφικού λόγου και επεκτείνεται κυρίως στον τομέα της φιλοσοφίας.

ΚΙΝΟΥΜΕΝΗ ΑΜΜΟΣ ΤΟΠΟΣ: ΣΥΝΟΨΗ

H Τεχνητή Nοημοσύνη έχει μετασχηματίσει σχεδόν κάθε τομέα της ζωής σήμερα. Η ταινία-δοκίμιο είναι εμπνευσμένη από αυτές τις αλλαγές που επηρεάζουν τον τρόπο που κατανοούμε την έννοια του Τόπου. Συνδυάζουν εικόνες ταινιών, γραφικά, και δομικά στοιχεία ντοκιμαντέρ. Οι δημιουργοί επισημαίνουν πως η πρόοδος των δεδομένων και της τεχνολογίας αποικίζει την ανθρώπινη ύπαρξη. Αλλάζει ριζικά την ισορροπία μεταξύ ψυχολογικών, πνευματικών και βιολογικών πτυχών της ζωής.

ΚΙΝΟΥΜΕΝΗ ΑΜΜΟΣ ΤΟΠΟΣ: Η ΑΠΟΨΗ ΜΑΣ

Έχουμε μπροστά μας μία ταινία που κινείται ανάμεσα στη μυθοπλασία και το ντοκιμαντέρ. Πάντως βαδίζει το δοκιμιακό χώρο. Είναι αδύνατον να την κατατάξεις στη μυθοπλασία ή στο ντοκιμαντέρ. Καταλήγουμε σε αυτό που έλεγε ο Ροβήρος Μανθούλης: είναι κινηματογράφος. Μάλιστα, σε αυτή την ταινία, ο κινηματογράφος παρουσιάζεται έτσι όπως θα έπρεπε να είναι: Απλός λόγος, αναγωγές που έχουν τοποθετηθεί με ακρίβεια, σύμβολα που με αναγωγές παράγουν λόγο, ασυνείδητα. Πρόσκληση στο θεατή να παράξει το δικό του λόγο. Ή, για να το πω λίγο διαφορετικά, αυτή η ταινία ξεπερνά τα όρια του κινηματογράφου. Φτάνει στον παραστατικό χώρο. Όπου η κάμερα καταγράφει αυτά που το μάτι του θεατή θα μπορούσε να καταγράψει, το ασυνείδητό του να δώσει στο συνειδητό, από όλα αυτά να φτιάξει τη δική του αφήγηση.

“Κινούμενη άμμος τόπος: Ένας συμβιβασμός

και μπορεί να το πουλήσει για να πετύχει την ουτοπία της.”

Η ταινία είναι γεμάτη από σύμβολα. Αυτά κάνουν αναγωγές σε αυτό που οι σκηνοθέτες προτείνουν να σκεφτούμε. Ας πάρουμε τρία από αυτά. Ο ελέφαντας, ο πίθηκος και η χελώνα. Ο πρώτος μας δείχνει ένα μαμούθ που εξακολουθεί να μας θυμίζει το παρελθόν, όταν οι άνθρωποι δεν ήταν ούτε homo sapiens. Ο πίθηκος που ήταν πριν τον άνθρωπο όπως τον ξέρουμε σήμερα, μας φέρνει στο παρόν: Λίγο απέχει ο σύγχρονος άνθρωπος από την κατάσταση του πρωτόγονου. Τέλος η χελώνα. Τα βήματά της αργά, συντηρείται με απλό τρόπο, είναι πρακτικά άτρωτη. Κουβαλά το καβούκι της μαζί της, το σπίτι της, αν θέλετε. Αν το παραδώσει, τότε όλα έχουν τελειώσει για αυτή. Και όμως, είναι τόσο εύκολο να το χάσει. Ένας συμβιβασμός και μπορεί να το πουλήσει για να πετύχει την ουτοπία της.

ΚΙΝΟΥΜΕΝΗ ΑΜΜΟΣ ΤΟΠΟΣ: ΤΟ ΔΟΛΩΜΑ

Ο άνθρωπος βρίσκεται σε όλα αυτά. Συγκρίνεται με το αρχαιότατο ον, τη χελώνα. Αντίθετα με αυτή, είναι πολύ εύκολο να πουλήσει φτηνά την προστασία του, το καβούκι του. Το θέμα είναι το δόλωμα και τέτοια υπάρχουν πολλά. Αν έρθουμε στη σημερινή εποχή μας θα το δούμε πιο καθαρά. Αυτό που θέλουμε είναι να επικοινωνούμε πιο εύκολα και πιο άμεσα. Μας το υπόσχεται η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ). Με ποιο κόστος όμως; Γιατί να μας χαριστεί κάτι το τόσο πρωτοποριακό και έξυπνο; Καταλαβαίνουμε, αν προσέξουμε περισσότερο, ότι πίσω από αυτά κρύβεται ο έλεγχος. Φυσικά μιλάμε για αυτόν των ζωών μας. Δεν είναι ένας λόγος συνωμοσιολογικός, αντίθετα είναι η πραγματικότητα. Αυτά που θέλουμε να κάνουμε είναι προγραμματισμένα από ένα ή πολλούς σχεδιαστές νοημοσύνης. Η αντίσταση είναι να πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας και να έχουμε κρίση. Η απάντηση βρίσκεται στο ερώτημα: τι θέλουμε να κάνουμε και γιατί;

“Κινούμενη άμμος τόπος: Λειτουργεί συνθετικά,

όπως ξέρει να δουλεύει αφαιρετικά.”

Η ταινία δε μας προτείνει μία απάντηση. Μας αφήνει να προβληματιστούμε. Να δώσουμε εμείς την απάντηση που νομίζουμε ότι είναι η πιο σωστή. Κάθε σεκάνς της θα μπορούσε να ήταν μία διάλεξη ή μία κουβέντα που θα μας απασχολούσε για μέρες. Ο γενικός προβληματισμός είναι τόσο τεράστιος που εύκολα μπορούμε να τη φανταστούμε μία πολύ μεγάλη σειρά φιλοσοφικού επιπέδου. Πως, αλήθεια, όλος αυτός ο τεράστιος όγκος πληροφοριών και κρίσεων χώρεσε σε λιγότερο από 50 λεπτά της ώρας; Η απάντηση είναι απλή: Κάθε σεκάνς είναι η αρχή και το τέλος ενός μεγάλου κινηματογραφικού λόγου.

ΚΙΝΟΥΜΕΝΗ ΑΜΜΟΣ ΤΟΠΟΣ: ΑΦΑΙΡΕΣΗ-ΣΥΝΘΕΣΗ

Ας θυμηθούμε το «Λιβάδι του Μπεζίν», την ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν. Επειδή έπρεπε να την κρύψει και να φύγει εξόριστος από τη Σοβιετική Ένωση, έβαλε τα πρώτα και τελευταία πλάνα κάθε σεκάνς σε ένα μεταλλικό κουτί και το έθαψε. Μετά από χρόνια, όταν επανήλθε, βρήκε το κουτί, ένωσε τα πλάνα και μόνταρε την ταινία. Ήταν εύκολο να καταλάβει κάποιος το κρυμμένο νόημα. Αν γράψουμε τη λέξη «πλατεία» και τη λέξη «πλτα», το μυαλό του ανθρώπου σε κλάσματα του δευτερολέπτου θέτει τα κενά, στη δεύτερη λέξη, και φτιάχνει την πρώτη, ακολουθώντας τη ροή του λόγου. Λειτουργεί συνθετικά, όπως ξέρει να δουλεύει αφαιρετικά. Με αυτή τη νοητική λειτουργία καταφέρνει να καταλάβει όλη την ταινία του Αϊζενστάιν. Πολύ περισσότερο: η αφαίρεση σου δίνει το δικαίωμα να προσθέσεις στοιχεία από τη φαντασία σου. Να εμπλουτίσεις το φιλμικό κείμενο.

“Κινούμενη άμμος τόπος: Πολύ περισσότερο,

το κινηματογραφικό κείμενο αλλάζει και μετουσιώνεται

σε κάτι άλλο: σε ένα κείμενο παραστατικό.”

Με αυτό τον τρόπο η ταινία αυτή μας μιλά για περίπλοκα πράγματα με ένα πολύ απλό τρόπο. Ο θεατής θα πρέπει να τον αποκωδικοποιήσει και να συνθέσει το δικό του κείμενο. Όπως είδαμε δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Θέτει, λοιπόν, το ερώτημα: Τώρα τι θα κάνουμε, ποιο θα είναι το μέλλον του ανθρώπου, η επιστροφή στον πρωτόγονο; Ο θεατής καλείται να δώσει τις απαντήσεις.

ΚΙΝΟΥΜΕΝΗ ΑΜΜΟΣ ΤΟΠΟΣ: ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Επιπλέον, η συνύπαρξη του κινηματογραφικού λόγου με τον επιστημονικό δημιουργεί ένα διαφορετικό συντακτικό. Ο δεύτερος δεν είναι αφηγηματικός με την κλασική έννοια. Ο πρώτος είναι. Όμως ο επιστήμονας μιλά για την «πραγματικότητα», άρα αφηγείται. Αυτή όμως η συνύπαρξη αμφισβητεί εντελώς τη μοναδική έκβαση μιας πραγματικότητας. Δέχεται ότι υπάρχουν πολλές εκφάνσεις της, ανάλογα με τον ψυχισμό του ανθρώπου. Αυτός είναι ο λόγος που βάζουμε αυτή τη λέξη σε εισαγωγικά. Πολύ περισσότερο, το κινηματογραφικό κείμενο αλλάζει και μετουσιώνεται σε κάτι άλλο: σε ένα κείμενο παραστατικό. Η ταινία περισσότερο βρίσκεται στον ενιαίο παραστατικό χώρο (Performance) παρά στο στενό κινηματογραφικό. Ένα έμπειρο μάτι μπορεί να το καταλάβει.

Η μουσική συνοδεύει την εικόνα και το λόγο. Παράγει τη δική της αφήγηση που είναι παράλληλη και υποστηρικτική σε αυτή της εικόνας και του λόγου. Το ό,τι η μουσική δημιουργήθηκε βλέποντας τα γυρίσματα, είναι ένας πραγματικός άθλος. Ο Φλώρος Φλωρίδης κατάφερε και πάντρεψε τα πρώτα ξαδελφάκια, τη μουσική και τον κινηματογράφο. Έκανε ένα ενιαίο σύνολο που δεν μπορεί να διασπαστεί. Το μοντάζ είναι η δεύτερη σκηνοθεσία, όπως προείπαμε. Θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ότι εδώ έχουμε και την αϊζενσταϊνική εκδοχή του μοντάζ, το ιδεολογικό. Για να παραχθεί έτσι ένα άλλο κείμενο από το πλέξιμο δύο άλλων, εντελώς διαφορετικό, στο ασυνείδητο του θεατή. Έτσι η οικονομία του αφηγηματικού λόγου γίνεται μεγαλύτερη. Σίγουρα είναι μία ταινία που θα μείνει στην παγκόσμια κινηματογραφική ιστορία.