filmandtheater ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΙΛΕΝΑ

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΙΛΕΝΑ

Νοέ 17, 2019 Θέατρο 0

γράφει ο Νίκος Θωμόπουλος

Η Μαρία Μαραγκουδάκη σκηνοθέτησε τον εαυτό της παίζοντας σε ένα μονόλογο τα σωζόμενα γράμματα του Κάφκα στην ερωμένη του Μιλένα για δεύτερη σαιζόν στο θέατρο Παραμυθίας και ντύνεται με ένα αντρικό κοστούμι, το ρόλο του Κάφκα, με μια γλυκόπικρη αίσθηση απολογίας στην αγαπημένη του, με πλήρη συνείδηση ενός παρείσακτου.

Με ένα λόγο που φιλοσοφεί, με περιγραφές καθημερινότητας, την ύπαρξή του και το αδιέξοδο μιας ιδεατής ερωτικής συνεύρεσης, η ηθοποιός πετυχαίνει, με την κινησιολογία της, να αποδώσει με ακρίβεια το ρυθμό και τα νοήματα του κειμένου φέρνοντας ακέραια την εικόνα του Κάφκα και γεννώντας στο θεατή την αίσθηση ενός ταξιδιού χωρίς δικαίωση. Σοφός και αγνός με συστολή αλλά και ακέραια ηθική και δίκαιη θεώρηση ενός κόσμου που του φαίνεται σαν εξοντωτικός δαίμονας μέσα στις ανισότητες που εμπεριέχει, ο Κάφκα αποκαλύπτει σταδιακά τις αδυναμίες του προς τη Μιλένα γοητευμένος από την έστω και πενιχρή παρουσία της κοντά του, τις λίγες ώρες που συνεβρίσκονται αναδεικνύοντας τη σημασία των μικρών ευτυχισμένων στιγμών σε μία γκρίζα ζωή.

Η ηθοποιός ανάμεσα σε ένα σκηνικό, με λευκές πέτρες σα σύμβολο μιας καθαρότητας, κινείται στις ποικίλες τοποθεσίες αυτής της παρακμιακής πραγματικότητας κρατώντας ακέραια την ασθενική φύση του Κάφκα λόγω μιας χρονιάς πάθησης των πνευμόνων του αναδεικνύοντας παράλληλα την ιδιαιτερότητα της ματιάς του, λόγω αυτής της ασθενείας, προς την κοινωνία που χαρακτηρίζεται από μετριοπαθή απελπισία και μικρές εκρήξεις θυμού εξαιτίας των ανεκπλήρωτων υγιών πόθων του.

Με λειτουργικές υποβλητικές σιωπές και μία μουσική σύνθεση βγαλμένη λες από την εποχή που έζησε ο συγγραφέας αναδύεται ταυτόχρονα, ενισχυτικά στην παράσταση, η συνεχής υπαρξιακή του ανησυχία. Στο τελευταίο μέρος η ηθοποιός γίνεται η Μιλένα και διαβάζει το δικό της γράμμα προς τον Κάφκα χαμηλόφωνα και με ένα κρυμμένο θαυμασμό στην όλη προσωπικότητα του χωρίς απελπισία και περιττό οίκτο. Πετυχαίνει έτσι να αποκαλύψει στο θεατή ως κάθαρση τις βασικές αρχές και αιτίες που καθόρισαν τη ζωή και τη φιλοσοφία τού σημαντικού αυτού διανοούμενου δικαιολογώντας με σαφήνεια τον πεσιμισμό της σκέψης του.

Μεσα από τη θεατρική πράξη αυτού του χαρισματικού μονολόγου ένιωσα ως θεατής μία πληρότητα στην επαφή με την ψυχολογία και τη περσόνα ενός πολύ σημαντικού διανοούμενου του 20ου αιώνα και μία αίσθηση αβίαστης συμπάθειας προς τις αδυναμίες του.

ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΗ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

Γιατί διάλεξες να παρουσιάσεις το συγκεκριμένο κειμενο του Κάφκα στο θέατρο;

Η επιστολογραφία συχνά δραματικοποιείται στο θέατρο λόγω της αμεσότητας και της δίψας που εμφανίζει για επικοινωνία. Το συγκεκριμένο κείμενο, στην υπέροχη μετάφραση του Παύλου Παπασιώπη διαθέτει επίσης ποιητικότητα και ρυθμικότητα του λόγου, στοιχεία-πρόκληση για ένα θεατρικό ανέβασμα. Υπήρξε επίσης και ένας ιδιαίτερος καμβάς πάνω στον οποίον επικοινωνήσαμε δημιουργικά με το συνθέτη Ιωακείμ Μπαλτσαβιά, ο οποίος συνέθεσε την πρωτότυπη μουσική της παράστασης.

Τι ενδιαφέρον πιστεύεις ότι έχει για το κοινό το συγκεκριμένο κείμενο του Καφκα;

Στη σημερινή διαδικτυακή εποχή, οι περισσότεροι γράφουμε συχνά, αποστέλουμε, ανοίγουμε, απαντούμε. Τί πιο επίκαιρο; Αν και γρήγορο, απλουστευμένο, παραπλανητικό, η ρίζα είναι η ίδια. Ο άλλος, ο απέναντι, ο φίλος, ο συνεργάτης, ο εραστής, ο τίποτε από τα παραπάνω. Κι όμως, με ένα κλικ, με τόση ευκολία και δε γίναμε πιο ευτυχισμένοι. Ψάχνουμε τη χαρά, τη γαλήνη, τη σύνδεση με τον εαυτό μας μέσα από την αγωνία της καθημερινής επιβίωσης που καιροφυλακτεί,τη δυσκολία να καταλάβουμε και να μας καταλάβουν, το γιατί και το γιατί όχι. Ίσως ποτέ δεν ήταν τόσο μόνος του ο άνθρωπος όσο σήμερα και έννοιες που ο Κάφκα, σαν χειριστής μαριονετών, κατευθύνει όπως η έλλειψη εγγύτητας και ουσιαστικής επικοινωνίας, ο εγκλωβισμός στα στερεότυπα και τις προσδοκίες για επιδόσεις, η έννοια της αγάπης εξακολουθούν να προβληματίζουν. Η ανθρώπινη σπίθα όμως και στα “Γράμματα στη Μίλενα”και στη σύγχρονη ζωή, πάντα προσπαθεί να κυριαρχήσει των δαιμόνων.

Πως χειριστηκες ως σκηνοθέτης και ηθοποιός τις ιδιαίτερες απαιτήσεις και προκλησεις του μονολόγου που παίζεις με την ιδιαίτερη φιλοσοφία του συγγραφέα για τον έρωτα και την ύπαρξη;

Κατ’αρχήν, προσπαθώντας να αφουγκραστώ και να αντέξω την απελπισία του. Σε αυτό βοήθησαν οι σπαρακτικές κραυγές του, διάσπαρτες στο κείμενο για αγάπη. Η εκφορά του λόγου, συχνά ηχοποιητική, ο πίσω από τις λέξεις λόγος γεννήθηκε καθαρά ενστικτωδώς. Τελικά, είχα απλά να πω μια ιστορία.

Τι σημαίνει για σένα ποιοτικό θέατρο και επιτυχημένη παράσταση;

Οι όροι “ποιοτικός”και “επιτυχημένος” με κάποιο τρόπο με βρίσκουν αρνητική εξαιτίας την έννοιας της κρίσης και της αξιολόγησης που εμπεριέχουν καθώς και της αίσθησης του τερματισμού, του τέλους της διαδρομής. Τι πιο δημιουργικό από μία εξελικτική πορεία, από το άνοιγμα στα πιθανά, από το τέλος της σιγουριάς; Σε κάθε καλλιτεχνικό εγχείρημα, άρα και σε μία θεατρική παράσταση θα θεωρούσα ζητούμενο την αλήθεια, στη χορδή που αγγίζει τον καθέναν, την πίεση στις αισθήσεις του θεατή, την απελευθέρωση των ενστίκτων, το ψαχούλεμα του ασυνείδητου, το χάσιμο του ελέγχου, το άγγιγμα των ορίων. Δεν είναι εύκολα πράγματα, ούτε κερδίζεται εύκολα η προσοχή πόσο μάλλον η ψυχή του θεατή. Κι ούτε θα έπρεπε άλλωστε..

Σε ποιο βαθμό θεωρείς ότι το θέατρο μπορεί να αφυπνίσει τις συνειδήσεις σε μια σύγχρονη κοινωνία ηθικής και οικονομική ς κρίσης;

Η αμφιβολία, σε μια εποχή μπερδεμένης σιγουριάς, είναι αυτή που ποτίζει το θέατρο, με το μαγικό τρόπο που εισχωρεί στην ψυχή του θεατή, ο οποίος έρχεται στο θέατρο με την προσδοκία τέρψης. Σίγουρα όλοι κάτι ζητάμε, αλλά πάντα όλοι κάτι ζητούσαν. Η παρηγοριά και η αφύπνιση που δίνει το θέατρο είναι η πίστη και η ελπίδα για το άλλο, το ανοίκειο, το βαθιά σωστό μέσα μας. Και ίσως για το έλεος για τον δίπλα μας και για τον εαυτό μας. Και αυτό δίνει ελπίδα.

(συνέντευξη Νίκος Θωμόπουλος)