ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ

Ιούν 03, 2023 Θέατρο 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

Η ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΦΑΙΔΡΑΣ

Φαίδρας άτοπος: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Η Φαίδρα μας αφηγείται την ιστορία της, εξομολογείται τον πόθο της, ζωντανεύει το μύθο της επί σκηνής. Στο θέατρο Αθήναιον, στη Θεσσαλονίκη, έκανε πρεμιέρα, για δύο μόνο παραστάσεις, για να «κατέβει» μετά στην Αθήνα και να συνεχίσει εκεί η παράσταση «Φαίδρας άτοπος».

ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Φαίδρα είναι, κατά κάποιο τρόπο, σα μια ημίθεα. Κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης, στη Κρήτη. Έχει παντρευτεί το Θησέα, τον ηρωικό βασιλιά της Αθήνας, είναι η δεύτερη γυναίκα του. Η καρδιά της όμως χτυπά για τον Ιππόλυτο, το γιό του Θησέα, από τον πρώτο γάμο του. Προσπαθεί, με κάθε τρόπο, να κατακτήσει την καρδιά του, αλλά δεν τα καταφέρνει. Για να πάρει εκδίκηση διαβάλλει τον Ιππόλυτο στον πατέρα του. Αυτός το διώχνει από τη χώρα του. Στο φευγιό του ένα θαλάσσιο τέρας εμφανίζεται μπροστά στο άρμα του Ιππόλυτου, αυτός παρασέρνεται από τα άλογά του και σκοτώνεται. Όταν μαθαίνει το νέο η Φαίδρα αυτοκτονεί, αισθανόμενη τύψεις από τις ενοχές.

Ο μύθος της Φαίδρας έχει μεταφερθεί στη θεατρική σκηνή από τον Ευριπίδη, στην τραγωδία του «Ιππόλυτος». Ο Αντώνης Καραγιάννης δίνει μια άλλη οπτική ματιά στο μύθο στο «Φαίδρας άτοπος». Αφήνει τη Φαίδρα να μιλήσει, κατά κάποιο τρόπο, να απολογηθεί για αυτά που έκανε. Για να καταλάβουμε μέχρι ποιο βαθμό απολογείται και που υπάρχει η απαίτηση της κυριαρχίας της θα πρέπει να δούμε πιο αναλυτικά το μύθο της Φαίδρας.

ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ: Η ΜΥΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Στο πρόσωπο της ηρωίδας βλέπουμε μια ισχυρή προσωπικότητα. Αντλεί τη δύναμή της από τον πατέρα και τη μητέρα της. Για τον πατέρα της ξέρουμε ότι ήταν ο ισχυρός βασιλιάς της Κρήτης που σημάδεψε και σφράγισε την ιστορία της. Η μητέρα της είχε πατέρα τον Ήλιο και μητέρα τη νύφη Περσηίδα. Ήταν το τέταρτο παιδί, με αδελφή τη μάγισσα Κίρκη. Η ένωσή της με το Μίνωα έφερε οκτώ παιδιά: τον Ανδρόγεω, τον Κατρέα, το Γλαύκο, τον Δευκαλίωνα, την Αριάδνη, την Ξενοδίκη, την Ακάλλη και τη Φαίδρα.

Τα μυθικά στοιχεία που αποδίδονται στην Πασιφάη και στο Μίνωα δε λείπουν από τα παιδιά τους. Ο Δευκαλίωνας ήταν αυτός που έριχνε πέτρες στη γη και έβγαιναν από αυτή οι άνθρωποι. Το ανθρώπινο γένος συνέχισε να ζει μετά τον κατακλυσμό που είχε γίνει. Είχε πάρει την άδεια από το Δία. Η Αριάδνη βοήθησε να πιαστεί και να σκοτώσουν το μυθικό τέρας Μινώταυρο. Βλέπουμε, επίσης, ότι όλα ξεκινούν από τους γονείς της Πασιφάης, ειδικά από τον Ήλιο που ταυτίζεται, ως μυθολογική διάσταση, με το Δία.

Το ζευγάρι Μίνωας και Πασιφάη είναι αυτό που έδωσε την ισχύ που χρειαζόταν η Κρήτη. Το όνομα της Πασιφάης μας παραπέμπει στο «γνωστό σε όλους». Θεωρούσαν ότι ήξερε την αρχαία μαγεία, όπως η αδελφή της, η Κίρκη. Χρησιμοποιούσε τη μαγεία για να προστατέψει τον γάμο της, μεταμορφώνοντας τις ερωμένες του Μίνωα σε φίδια. Από την ερωτική της συνεύρεση με τον ταύρο που έστειλε ο Ποσειδώνας στο Μίνωα γεννήθηκε ο Μινώταυρος.

ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ: ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΑ-ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ

Είναι εύκολο να δούμε ότι η δύναμη της Πασιφάης δεν ήταν μικρότερη από αυτή του Μίνωα. Καταλαβαίνουμε ότι έχουμε να κάνουμε με μητριαρχική κοινωνία. Η Μητέρα διοικεί, ο Πατέρας κανονίζει τη ζωή στην οικογένεια. Αυτά τα δύο αρχέτυπα μεταφέρονται στο Θησέα και τη Φαίδρα. Μπορεί ο Θησέας να είναι βασιλιάς, όμως η Φαίδρα διεκδικεί μέρος της εξουσίας. Η Μητέρα, στο πρόσωπο της Φαίδρας, έχει χάσει μέρος της εξουσίας της. Η μητριαρχία δεν έχει τελειώσει σαν κοινωνική δομή, αυτό θα γίνει με το θάνατο της Κλυταιμνήστρας.

Η Δήμητρα Μήττα γνωρίζει πολύ καλά τη δομή των μύθων. Το βιβλίο της «Απολογία για το μύθο» (εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1997) είναι μια εξαιρετική μελέτη για τις δομές των μύθων. Δεν ήταν δύσκολο να αποδομήσει και αναδομήσει το μύθο της Φαίδρας, να δώσει ένα άλλο κείμενο στο «Φαίδρας άτοπος», χωρίς να προδώσει το αρχικό κείμενο που βρίσκουμε είτε στο μύθο είτε στην αρχαία ελληνική τραγωδία.

ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ: ΟΙ ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ

Ο μονόλογος της Φαίδρας είναι έτσι αρθρωμένος που τραβά συνεχώς την προσοχή του θεατή. Αυτός προσπαθεί να διαβάσει το μύθο, σε αυτή την παραλλαγή, τα γυρίσματα του λόγου το βοηθούν να μπει βαθιά μέσα στο νόημα. Μπορεί να ανακαλύψει εκεί τη Μητέρα, ως αρχέτυπο, και να βρει το πάθος του ανθρώπου για έρωτα. Ουσιαστικά να βρει τον ίδιο τον εαυτό του, απαλλαγμένο από τις προπατορικές ενοχές που του έχουν φορτώσει οι μονοθεϊστικές θρησκείες.

Για να αποδοθεί ο μύθος, να δούμε την προέκτασή του, χρειάζεται ο διάλογος. Η σκηνοθεσία του Αντώνη Καραγιάννη βάζει σε αντιπαράθεση τη Φαίδρα, Ηρώ Μουκίου, με το Θησέα/Ιππόλυτο, Μιχαήλ Χατζηαναστασίου. Ο τελευταίος δε μιλά, παίζει τις κιθάρες του. Ο ήχος της κιθάρας είναι ο αντίλογος στο λόγο της Φαίδρας. Αυτή μιλά με το διπλότυπο Θησέα/Ιππόλυτου, δεν ακουμπά τον ηθοποιό-κιθαρωδό αφού αυτός δεν υπάρχει στην αφήγηση, είναι εξωαφηγηματικό στοιχείο. Μία δοκός χρησιμεύει για να μιλήσει η Φαίδρα στο λαό ή για να ξεκουραστεί ή για να πεθάνει.

ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ: Ο ΡΥΘΜΟΣ ΣΤΟ ΛΟΓΟ

Η Ηρώ Μουκίου παίζει έξοχα και αποδίδει τα συναισθήματα της Φαίδρας με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο μέσα στο φουτουρισμό του έργου, «Φαίδρας άτοπος». Κινείται γύρω από τη δοκό ή ανεβαίνει σε αυτή. Το κόκκινο φουστάνι της μας παραπέμπει στο αίμα. Το αίμα που ενώνει τους δύο ανθρώπους (φιλία-έρωτας) ή που χωρίζει τους ζωντανούς από τους νεκρούς. Η προέκταση του φουστανιού της είναι το νεκρό σώμα του Ιππόλυτου που, με μία κίνηση, το βάζει πάνω στη δοκό, αυτή τώρα γίνεται το φέρετρο του αγαπημένου της.

Ο λόγος της Φαίδρας πότε είναι παρακλητικός και πότε απαιτεί. Παρακαλεί για να τη λυπηθούν. Απαιτεί να της αναγνωριστεί η ανεξαρτησία του χαρακτήρα της που πηγάζει από την εξουσία που παλεύει να μη χάσει. Αυτές οι δύο διαφορετικές πλευρές εναλλάσσουν το λόγο, τα γυρίσματά του δημιουργούν έναν έντονο ρυθμό μέσα σε κάθε κομμάτι της αφήγησης. Η Φαίδρα, τελικά, θα κατακτήσει την εξουσία της -ή μέρος αυτής- αφού θα θυσιαστεί πρώτα ο αγαπημένος της και μετά αυτή.

ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ: Η ΛΥΤΡΩΣΗ

Η μουσική συνοδεύει ή αντιτίθεται στο λόγο της Φαίδρας, ανάλογα με την περίπτωση. Μόνο στο τέλος η Φαίδρα δίνει στον Θησέα/Ιππόλυτο ένα δοξάρι. Αυτό μπορεί να είναι το σπαθί του θανάτου, αλλά, στο μουσικό πεδίο θα γίνει, όταν ακουμπήσει τις χορδές της κιθάρας, ένα βρυχηθμός. Ο επιθανάτιος ρόγχος, του Ιππόλυτου ή της Φαίδρας. Για να διασαφηνιστεί το διπλότυπο Θησέα/Ιππόλυτου στο πρόσωπο του μουσικού, αυτός έχει διαφορετική αμφίεση στη δεξιά και στην αριστερή πλευρά του.

Μια παράσταση, η «Φαίδρας άτοπος», που σε κρατά μέχρι το τέλος σε πνευματική εγρήγορση. Στο τέλος δίνει τη λύση στην τραγωδία. Απελευθερώνει το συναίσθημα και η συγκίνηση έρχεται στο θεατή/αναγνώστη του θεατρικού κειμένου αφού και αυτός λυτρώνεται στο δικό του ψυχικό κόσμο.

ΦΑΙΔΡΑΣ ΑΤΟΠΟΣ

Συγγραφέας: Δήμητρα Μήττα

Σκηνοθεσία: Αντώνης Καραγιάννης

Μουσική σύλληψη και εκτέλεση επί σκηνής: Μιχαήλ Χατζηαναστασίου

Παίζουν: Ηρώ Μουκίου (Φαίδρα)

Σκηνικά: Ori M

Κοστούμια: Ori M και Βεστιάριο

Κίνηση-σχεδιασμός φώτων-video traiiler: Αντώνης Καραγιάννης

Επικοινωνία: Νταίζη Λεμπέση

Γραφιστικά: Λευτέρης Παπασταύρου

Φωτογραφίες: Γιώργος Ζαρζώνης

Παραγωγή: Le plus petit chef