filmandtheater Έμμονες ώρες στον τόπο της πραγματικότητας: η κριτική.

ΕΜΜΟΝΕΣ ΩΡΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Απρ 29, 2023 Κινηματογράφος 0

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΩΝ

ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΤΟΥΑΝΕΤΤΑΣ ΑΓΓΕΛΙΔΗ

Έμμονες ώρες στον τόπο της πραγματικότητας: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Ένα δοκίμιο για το βλέμμα της. Αυτός είναι ο υπότιτλος της ταινίας «Έμμονες ώρες στον τόπο της πραγματικότητας» που σκηνοθέτησε η Ρέα Βαλντέν, η κόρη της. Μια ταινία που μιλά για τον τρόπο που φτιάχνει η Αντουανέττα Αγγελίδη την αφήγηση των ταινιών της. Ένας τρόπος που έχει να κάνει με το όνειρο ή το όραμα και ότι αυτά φέρνουν στοιχεία για να φτιάξουν την πραγματικότητά της.

ΕΜΜΟΝΕΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΤΟΥΑΝΕΤΤΑΣ ΑΓΓΕΛΙΔΗ: Η ΔΟΜΗ

Την Αντουανέττα Αγγελίδη την γνώρισα μέσα από τις ταινίες της. Συνομιλήσαμε αρκετές φορές για τα κείμενα που μας ενδιέφεραν. Ο λόγος της, εκτός του σεναριακού κειμένου, είχε τη συγκρότηση που δίνει αυτός που δημιουργεί μια αφήγηση, έχοντας τα νοήματα, τις λέξεις, τις εικόνες από το παρελθόν και το παρόν. Η κινηματογραφική γραφή της έχει να κάνει με τη διαδρομή από το ασυνείδητο στο συνειδητό. Αυτό που αναφέρω μπορεί να είναι ένα δοκίμιο. Μια μελέτη βασισμένη στις θεωρίες του Φρόιντ ή του Γιούνγκ. Στην περίπτωση όμως της Αντουανέττα Αγγελίδη είναι κάτι διαφορετικό.

«Όταν ξυπνάω σημειώνω τα όνειρα που έχω δει», μου είχε πει. Τα όνειρα, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, μιλούν για αυτό που πρόκειται να γίνει. Ο Φρόιντ αναφέρει ότι στα όνειρα υπάρχουν στοιχεία από το ασυνείδητο που αναφέρονται στο μέλλον, μέσω αυτών της πραγματικότητας. Ο Καρλ Γκουστάβ Γιούνγκ μας εξηγεί, στην «Ψυχολογία του ασυνειδήτου», ότι η διαδρομή από το ασυνείδητο στο συνειδητό έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Είναι τυχαία δομημένη. Κάποιο στοιχείο του συνειδητού συνδέεται με ένα άλλο του ασυνειδήτου και φτιάχνουν αυτό που λέμε πραγματικότητα.

Αυτές οι θεωρήσεις όπως και αυτές της Τζούλια Κρίστεβα, για τη δομή της γλώσσας, υπάρχουν στον κινηματογραφικό λόγο της Αντουανέττας Αγγελίδη. Δεν μπορούμε να μιλάμε για μια πραγματικότητα. Το πιο σωστό είναι να αναφερόμαστε σε διαφορετικές εκφάνσεις της όσες είναι οι ψυχικές καταστάσεις ενός ανθρώπου. Ακόμα όσοι είναι αυτοί που διαμορφώνουν αυτό τον πραγματολογικό λόγο. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι μπορούμε να μιλάμε μόνο για την πραγματικότητά μας. Πιο συγκεκριμένα για την εφήμερη έκφανσή της, όπως είναι αυτονόητο.

ΕΜΜΟΝΕΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΤΟΥΑΝΕΤΤΑΣ ΑΓΓΕΛΙΔΗ: Η ΣΕΝΑΡΙΑΚΗ ΓΡΑΦΗ

Το δοκίμιο, η σεναριακή γραφή αυτής της ταινίας «Έμμονες ώρες στον τόπο της πραγματικότητας», διαφέρει πολύ από τις σεναριακές δομές που ξέρουμε. Επίσης ο κινηματογράφος της απέχει πολύ από τον κινηματογράφο που γνωρίζουμε. Ακόμη και από τον εικαστικό κινηματογράφο.

Η σεναριακή γραφή της δεν έχει τις ήδη γνωστές δομές. Ο λόγος της αναλύει τις καταστάσεις σε βάθος. Όμως βάζει μέσα αυτές τις ονειρικές ή οραματικές δομές που θα μας βοηθήσουν να φτιάξουμε τη δική μας πραγματικότητα. Αναφέρεται στην παιδική της ηλικία, στην ενηλικίωσή της. Θα φτάσει στην ενασχόλησή της με τις εικαστικές τέχνες και στις σπουδές του κινηματογράφου. Θα καταλήξει στις αναφορές στην κινηματογραφία της. Όλα αυτά τα δοκιμιακά μέρη του λόγου εμπλουτίζονται από στοιχεία που έχουν ονειρική δομή. Έτσι η αφήγηση για τη ζωή της περικλείει τα αφηγήματα των ζωών και των άλλων ανθρώπων.

«Οι νεκροί άνθρωποι, όλοι οι νεκροί, υπάρχουν μέσα μας», λέει. Εννοεί ότι οι αφηγούμενες ζωές όλων των ανθρώπων, η Ιστορία, μας δίνουν αυτά τα στοιχεία για να φτιάξουμε την ταυτότητά μας. Το σώμα μας είναι σαν ένα ρούχο που ενδύει την ψυχή μας. Αυτή μπορεί να βγει από αυτό, σε κάποιες στιγμές κρίσης, και να μας δει με άλλο τρόπο. Δεν είναι δύσκολο κανείς να καταλάβει ότι εδώ έχουμε τη δομή του κώδικα σε μια αφήγηση: το σημαίνον, που είναι αυθαίρετο, και το σημαινόμενο, που εννοιοδοτεί. Αυτό το σημαινόμενο όμως αλλάζει συνέχεια. Κατά η συνέπεια η πραγματικότητα αλλάζει διαρκώς.

ΕΜΜΟΝΕΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΤΟΥΑΝΕΤΤΑΣ ΑΓΓΕΛΙΔΗ: ΤΑ ΟΡΑΜΑΤΑ

Φτάνουμε στη θεώρηση των υπερρεαλιστών. Το όνειρο μπορεί να μιλήσει καλύτερα για την πραγματικότητα. Η ταινία του Μπουνιουέλ «Γη χωρίς ψωμί», είναι μια πιο πραγματική αφήγηση από μια ακαδημαϊκή αναφορά στα βάσανα των Ισπανών στα κακοτράχηλα βουνά. Με την ίδια λογική, η ταινία της Αντουανέττας Αγγελίδη είναι πιο πραγματική από όσες κυκλοφορούν και θέλουν να μας μιλήσουν για τον κόσμο στον οποίο ζούμε.

Η κοσμοθεώρησή της είναι μια αφηγηματική διαδρομή ανάμεσα σε δύο οράματα. Η αρχή και το τέλος ενός διανύσματος. Από το ένα σημείο στο άλλο μπορούν να υπάρξουν άπειρες γραμμές. Αυτή η θεώρηση της στερεογεωμετρίας εδώ αποκτά νόημα στην αφήγηση. Καταλήγουμε πάλι στην δόμηση πολλών εκφάνσεων του πραγματολογικού. Επίσης στον προσδιορισμό του τόπου που συνεχώς διαμορφώνεται. Ο λόγος της σκηνοθέτιδας που «εξιστορεί» τη ζωή της είναι ένα σημείο εκκίνησης. Μεστός, πυκνός νοημάτων, με έντονο ρυθμό «αιχμαλωτίζει» το θεατή και τον παρακινεί. Όταν η ταινία «Έμμονες ώρες στον τόπο της πραγματικότητας» τελειώνει αυτός ωθείται στο να αφηγηθεί τη ζωή του.

Καταλήγουμε στον κινηματογράφο της Αντουανέττας Αγγελίδη. Η ζωγραφική, από τα παιδικά της χρόνια, η αρχιτεκτονική, ο κινηματογράφος και η ψυχανάλυση είναι τα πεδία που μας δίνουν στοιχεία. Από αυτά δομεί ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο που είναι η κινηματογραφική της αφήγηση. Είναι αυτονόητο ότι, με καμβά τον κινηματογράφο, κάνει μια Περφόρμανς, αλά Γκροτόφσκι, ένα πρωτοποριακό έργο. Μετά τον Σταύρο Τορνέ, τον Θανάση Ρεντζή και τον Κώστα Σφήκα, η Αντουανέττα Αγγελίδη δημιουργεί την απόλυτη πρωτοπορία στον κινηματογράφο, όχι μόνο στον ελληνικό.

ΕΜΜΟΝΕΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΝΤΟΥΑΝΕΤΤΑΣ ΑΓΓΕΛΙΔΗ: ΤΟ ΜΕΤΕΙΚΑΣΜΑ

Αυτό το δοκιμιακό (;) ντοκιμαντέρ ακολουθεί πιστά αυτή τη λογική. Δεν αντιγράφει, αναδομεί και μας παρουσιάζει ένα καταπληκτικό έργο. Ο θεατής κοινωνεί τον λόγο της Αγγελίδη. Μένει προς στιγμή έκθαμβος. Ακολούθως παίρνει το θάρρος να σκηνοθετήσει τα δικά του όνειρα. Δεν έχουμε παρά να υποκλιθούμε σε αυτό το θαυμάσιο δημιούργημα. Για μια στιγμή να σωπάσουμε, μετά να μπούμε σε αυτή την υπέροχη διαδικασία που είναι η αφηγηματική δημιουργία.

Αυτό που βλέπουμε είναι ένα όνειρο. Η φωτογραφία μας βάζει στο κλίμα του ονείρου. Στην αρχή βλέπουμε την πρωταγωνίστρια σε high key φωτογράφηση, σα μια οπτασία. Η ονειρική αυτή παρουσία συνεχίζεται όταν αυτή είναι βυθισμένη στο σκοτάδι. Επίσης όταν μετακινείται πηγαίνοντας από το σκοτάδι στο φως, λειτουργώντας σα να είναι στον κόσμο των σκέψεων ή των ονείρων. Στο τέλος κινηματογραφείται ένα μάτι σε πολύ κοντινή φωτογράφηση.

Ίσως είναι επιρροή από την ταινία του Μπουνιουέλ, το σίγουρο είναι ότι μας βάζει στην αφηγηματική αλληλουχία: βλέπω-κοιτάζω-παρατηρώ-διαμορφώνω άποψη ή, πολύ απλά, θεωρώ. Δίνει το κλειδί στο θεατή για να κάνει τη δική του θεώρηση. Είναι η στιγμή που είμαστε στο μετείκασμα, προεκτείνουμε το φιλμικό κείμενο και επιστρέφουμε σε αυτό, όσες φορές χρειάζεται. Με αυτό τον τρόπο η ταινία λειτουργεί παράγοντας αφηγήσεις στο μέλλον.

ΕΜΜΟΝΕΣ ΩΡΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Σκηνοθεσία: Ρέα Βαλντέν

Σενάριο: Αντουανέττα Αγγελίδη, Ρέα Βαλντέν

Φωτογραφία: Ρέα Βαλντέν

Μοντάζ: Ρέα Βαλντέν

Επεξεργασία εικόνας: Πάνος Μπίσδας, Μάνος Χαμηλάκης

Πρόσθετοι ήχοι: Κώστας Μπώκος

Μείξη ήχου: Κώστας Βαρυμποπιώτης

Παραγωγός: Ρέα Βαλντέν

Παίζει: Αντουανέττα Αγγελίδη

Χώρα παραγωγής: Ελλάδα

Έτος παραγωγής: 2022