56ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Οκτ 24, 2015 Κινηματογράφος 0

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΜΙΡΤΣΕΑ ΝΤΑΝΕΛΙΟΥΚ

(6-15 Νοεμβρίου 2015)

Είναι ξεχωριστή η φετινή χρονιά στις Ματιές στα Βαλκάνια, το πρόγραμμα που επιμελείται ο Δημήτρης Κερκινός, μιας και πλάι σε έμπειρους δημιουργούς, πραγματοποιούν εκρηκτικά ντεμπούτα νέοι σκηνοθέτες, κυρίως γυναίκες, που με τόλμη αναμοχλεύουν δύσκολα κοινωνικά ζητήματα. Ταυτόχρονα το βαλκανικό πρόγραμμα πραγματοποιεί φέτος αφιέρωμα στον δημιουργό Μίρτσεα Ντανελιούκ, απ’τους σημαντικότερους ρουμάνους σκηνοθέτες της δεκαετίας του ’80, αλλά και της μετά-κομμουνιστικής περιόδου στη χώρα αυτή, με έργο που επηρέασε σημαντικά τις νεότερες γενιές κινηματογραφιστών, ενώ την ίδια στιγμή παραμένει σχετικά άγνωστος εκτός των συνόρων της χώρας του. Ο σκηνοθέτης θα δώσει το παρών στο φεστιβάλ για να παρουσιάσει τις ταινίες του στο κοινό.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΜΙΡΤΣΕΑ ΝΤΑΝΕΛΙΟΥΚ

Ο Mircea Daneliuc χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο διαχρονικά σαν όπλο απέναντι σε δυσλειτουργικές κοινωνίες, επιστρατεύοντας άλλοτε τον ρεαλισμό κι άλλοτε τη σάτιρα και το σουρεαλισμό για να σχολιάσει την κοινωνική πραγματικότητα και να αφουγκραστεί τις πολιτικές αλλαγές. Οι ταινίες του, ανατρεπτικές και υπαινικτικές, απέφυγαν το σκόπελο της λογοκρισίας και λειτούργησαν ως καθρέφτης ενός ολόκληρου λαού.

Γεννημένος το 1943 στο Χοτίν ο Daneliuc σπούδασε γαλλική φιλολογία και στη συνέχεια σκηνοθεσία στην Ακαδημία Κινηματογράφου και Θεάτρου στο Βουκουρέστι. Μέχρι σήμερα, η ανάγκη του για έκφραση δεν περιορίστηκε στον κινηματογράφο. Είναι επιτυχημένος συγγραφέας, ηθοποιός, ενώ γράφει και σκηνοθετεί και για το θέατρο (βλέπε εδώ την πλήρη βιοφιλμογραφία του).

Με την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, εισαγάγει στοιχεία που καθορίζουν και ξεχωρίζουν στο έργο του. Στο φιλμ «Η μεγάλη διαδρομή» («The ride»), 1975, καταλύει την κλασική αφήγηση του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, σε μια βαθιά ανθρώπινη ταινία που υμνεί την φιλία και τη συντροφικότητα. Το 1980 υπογράφει ένα φιλμ-προπομπό του νέου ρουμάνικου κινηματογράφου, το «Πρόβα με μικρόφωνο» («Microphone test»), στο οποίο ο ίδιος υποδύεται τον κεντρικό ήρωα. Εξαιρετικοί διάλογοι, που ζωντανεύουν με τη σύγχρονη λήψη ήχου, και στοιχεία ντοκιμαντέρ ενισχύουν την αφήγηση μέσα απ’την οποία ο Daneliuc καυτηριάζει το γραφειοκρατικό παραλογισμό και σχολιάζει την υποκρισία του συστήματος και εκείνων που το τροφοδοτούν.

Το «Κυνήγι αλεπούδων» («Foxhunting»), 1980 μας μεταφέρει σε ένα ρουμανικό χωριό της δεκαετίας του ’50, όπου ένας αγρότης αρνείται πεισματικά να παραδώσει τη μικρή γη του στο κράτος. Ο Daneliuc καταπιάνεται με ένα θέμα ταμπού, καταγράφοντας την καταστροφή μιας ολόκληρης κοινωνικής τάξης. Στην «Κρουαζιέρα» («The cruise»), 1981, το αντικαθεστωτικό μήνυμα είναι ηχηρό και μεταφέρεται μέσα από τον αντι-ήρωα που επιλέγει ο σκηνοθέτης: ο σύντροφος Πρόκα, είναι το ακριβώς αντίθετο από όσα υπαγορεύει η ιδεολογία του κόμματος. Θρασύδειλος, απατεώνας, κυνικός, κυνηγά μόνο το προσωπικό του συμφέρον. Ο Daneliuc αποδεικνύεται εξαιρετικά τολμηρός χτίζοντας μια ιστορία που στηλιτεύει το καθεστώς, σε μια περίοδο λογοκρισίας και καταστολής της ελεύθερης καλλιτεχνικής έκφρασης.

ΜΑΥΡΟ ΧΙΟΥΜΟΡ

Στο «Ιάκομπ» («Iacob»), 1988, απ’τις ωραιότερες ταινίες του σκηνοθέτη, ο Ιάκομπ του τίτλου, εργάζεται σε χρυσωρυχείο, τον κατηγορούν για κλοπή χρυσού και ως τιμωρία τον στέλνουν σε ένα μακρινό ορυχείο. Τα Χριστούγεννα, απ’τη λαχτάρα του να επιστρέψει σπίτι του νωρίτερα, καταδικάζεται απ’τη μοίρα σε ένα τραγικό τέλος. Πρωταγωνιστής της ταινίας είναι στην πραγματικότητα ο αγώνας για αξιοπρέπεια σε συνθήκες εξευτελισμού. Μέσα απ’την πάλη του Ιάκομπ, η πλοκή ισορροπεί σε ένα εύθραυστο σκοινί χωρίς δίχτυ ασφαλείας, καθηλώνοντας με τον άγριο ρεαλισμό του τον θεατή μέχρι το τελευταίο λεπτό.

Μετά την πτώση του Τσαουσέσκου, ο Daneliuc καταγράφει με αμεσότητα και κυνισμό τα προβλήματα μιας κοινωνίας σε μετάβαση. Στη «Συζυγική κλίνη» («The conjugal bed»), 1993, ο ήρωάς του, Βασίλε, ιδιοκτήτης ενός κινηματογράφου στο Βουκουρέστι, γίνεται ο άξονας μιας ξέφρενης πορείας προς την τρέλα. Το μαύρο χιούμορ και το γκροτέσκο εναλλάσσονται με τη σοκαριστική βιαιότητα σε ένα φιλμ-αναφορά που αποδίδει το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής. Αυτή η περίοδος μετάβασης της χώρας κυριαρχεί και στις επόμενες ταινίες του.

Η «Αγανάκτηση» («Fed up»), 1994, σατιρίζει την κατάσταση στα νοσοκομεία της χώρας και κατ’επέκταση στην ψυχοσύνθεση ενός κουρασμένου λαού ύστερα από μία παρατεταμένη περίοδο στέρησης και ανελευθερίας. Τα κέντρα εξουσίας βρίσκονται στο στόχαστρο του σκηνοθέτη στο «Ο γερουσιαστής των σαλιγκαριών» («The snails’ senato»), 1995. Ο ήρωάς του, πρώην στέλεχος του κομμουνιστικού κόμματος και νυν μέλος της δημοκρατικής παράταξης, ταξιδεύει στην επαρχία για τα εγκαίνια ενός έργου. Το χαλαρό διήμερό του διαταράσσεται από ένα ελβετικό τηλεοπτικό συνεργείο που σκαλίζει το παρελθόν, φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με τη διαφθορά που ο ίδιος υπηρέτησε.

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Οι οικογενειακοί δεσμοί, η καταπίεση της γυναίκας, η δύναμη της απαγορευμένης αγάπης, πολιτικά διαπλεκόμενα, ο απόηχος του πρόσφατου παρελθόντος, πολιτισμικές παραδόσεις και ξεπερασμένα ήθη συνθέτουν ένα συναρπαστικό θεματικό μωσαϊκό στο φετινό πρόγραμμα Ματιές στα Βαλκάνια. Συνολικά 12 ταινίες χτίζουν φέτος το βαλκανικό πρόγραμμα, 7 από τις οποίες υπογράφουν πρωτοεμφανιζόμενοι κινηματογραφιστές.

Στο «Καυτός ήλιος» («The high sun») ο Dalibor Matanic (Κροατία), με πρόσχημα τους κινδύνους και τη δύναμη της αγάπης, σχολιάζει τον εμφύλιο και τα απομεινάρια του, σε τρεις διαφορετικές περιόδους, το 1991, το 2001 και το 2011. Βραβείο Επιτροπής, Ένα κάποιο βλέμμα στο 66^ο Φεστιβάλ Κανών. Η αγάπη πρωταγωνιστεί και στη «Δίψα» («Thirst»), της Svetla Tsotsorkova (Βουλγαρία). Η σκηνοθέτης αντιπαραθέτει τη δίψα για νερό με τη δίψα για αγάπη μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας που βλέπει τις ισορροπίες της να ανατρέπονται όταν μπαίνουν στη ζωή τους δυο νέα πρόσωπα. Τα πρωτόγνωρα συναισθήματα οδηγούν σε απρόβλεπτες συνέπειες.

Η «Φρενίτιδα» («Frenzy») του Emin Alper (Τουρκία) ξετυλίγεται σχεδόν σαν ένα μετα-αποκαλυπτικό θρίλερ. Σε ένα προάστιο της Κωνσταντινούπολης, ο τρόμος και ο διχασμός διέπουν τις ζωές δυο αδερφών, του Καντίρ που ύστερα από την αποφυλάκισή του, εργάζεται για την κυβέρνηση ψάχνοντας στα σκουπίδια για τρομοκρατικές ύλες και του Αχμέτ που εξολοθρεύει αδέσποτα σκυλιά. Σκοτεινό, βίαιο, αλλά και βαθιά ανθρώπινο, το Μπλόκο κέρδισε το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βενετίας. Η ταινία «Νύχτα του μέλιτος» («Honey night»), του Ivo Trajkov (ΠΓΔΜ) -εμπνευσμένη απ’το μυθιστόρημα «The ear» του Γιαν Προτσάτσκα- μπαίνει στα άδυτα του πολιτικού διαπλεκόμενου κόσμου, μέσα από ένα θρίλερ που διαδραματίζεται στη διάρκεια μιας νύχτας στην δεκαετία του ’90. Ο γάμος και η καριέρα ενός πολιτικού βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ η παράνοια και ο φόβος από την ενδεχόμενη αποκάλυψη ενός πολιτικού σκανδάλου, οδηγεί τους ήρωες στα άκρα.

Με το «Άφεριμ!» («Aferim!») ο Rau Jude (Ρουμανία), απέσπασε το βραβείο καλύτερου σκηνοθέτη στο 65^ο Φεστιβάλ Βερολίνου. Η ταινία θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένα βαλκανικό γουέστερν και ταυτόχρονα μια ανθρωπολογική και πολιτισμική καταγραφή του ρατσισμού στη Βαλκανική, με στοιχεία που φτάνουν στο σήμερα.  Οδηγοί του σε αυτό το ταξίδι στα Βαλκάνια του 19^ου αιώνα, είναι δυο αστυνομικοί που ψάχνουν να βρουν τον τσιγγάνο που παρέσυρε ερωτικά τη γυναίκα του τσιφλικά της περιοχής.

Η ταινία «Έναν όροφο πιο κάτω» («One floor below»), του Radu Muntean (Ρουμανία) φέρνει το θεατή αντιμέτωπο με το φόβο που υπερνικά το αίσθημα του δικαίου. Ένα έγκλημα στον κάτω όροφο διαταράσσει την καθημερινότητα του Σάντου, του μοναδικού ανθρώπου που υπήρξε μάρτυρας, όχι του φόνου, αλλά μιας έντονης λογομαχίας που προηγήθηκε. Επιλέγει να το αποκρύψει από την αστυνομία, όταν όμως ο ύποπτος εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή του, το ηθικό δίλημμα και η αμφιβολία στέκονται απειλητικά απέναντί του.

ΣΚΛΗΡΗ ΕΝΗΛΙΚΙΩΣΗ

Το «Μητέρα πατρίδα» («Motherland»), της Senem Tuzen, μια συμπαραγωγή Τουρκίας-Ελλάδας, που ξεκίνησε τη διαδρομή του από το Crossroads του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, μέσα από την αντιπαράθεση μιας κόρης με τη μητέρα της, αναδεικνύει τη σύγκρουση της παράδοσης με τη σύγχρονη αντίληψη για τη ζωή. Στην ταινία «Μπαμπάς» («Father»), του Visar Morina (UNMI Κόσοβο), η ζωή του δεκάχρονου Νόρι, στρέφεται γύρω απ’ τον πατέρα του, ακόμη κι όταν εκείνος τον εγκαταλείπει. Ο σκηνοθέτης αφηγείται μια ιστορία σκληρής ενηλικίωσης, ενώ ταυτόχρονα μιλά για θέματα όπως η πατρότητα και το μεταναστευτικό.

Το εξαιρετικό ντεμπούτο φιλμ «Ατίθασες» («Mustang»), της Deniz Gamze Ergüven (Γαλλία, Γερμανία, Τουρκία, Κατάρ), που κέρδισε το Europa Cinemas Label Award στο πρόσφατο Φεστιβάλ Κανών και ξεκίνησε την πορεία του απ’ το Crossroards του 53^ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έχει εκλεκτικές συγγένειες με τις «Αυτόχειρες παρθένους», της Σοφία Κόπολα. Οι ηρωίδες της Ergüven, πέντε αδερφές που ζουν με τη γιαγιά και τον θείο τους, βιώνουν την καταπίεση και τα ασφυκτικά ήθη που θέλουν τη γυναίκα υποταγμένη σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Υπέροχα πρόσωπα, φρέσκια σκηνοθετική ματιά σε μια ταινία που μοιάζει άλλοτε με χάδι, κι άλλοτε με γροθιά στο στομάχι.

Η καταπίεση της γυναίκας κυριαρχεί και στην ταινία «Ορκισμένη παρθένα» («Sworn virgin»), της Laura Vespuri (συμπαραγωγή Ιταλίας, Ελβετίας, Γερμανίας, Αλβανίας, UNMI Κόσοβο και Γαλλίας). Με αφετηρία τη μακρά παράδοση της μπουρνέσα (ορκισμένη παρθένα στα αλβανικά), η Vespuri αφηγείται την ιστορία της Χάνα. Μεγαλώνοντας σε ένα απομακρυσμένο αλβανικό χωριό, στο οποίο τα δικαιώματα των γυναικών είναι ανύπαρκτα, η ηρωίδα παίρνει όρκο αγνότητας και ζει τη ζωή της σαν άντρας για να ξεφύγει απ’αυτή τη μοίρα. Παραδόσεις, ταυτότητα φύλου, σεξουαλικότητα και αυτογνωσία, είναι η πρώτη ύλη με την οποία η σκηνοθέτιδα χτίζει την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της.

Η ταινία «Από πάνω μας ο ουρανός»(«The sky above us»), Marinus Groothof του Ολλανδού Μαρίνους Γκρούθοφ (συμπαραγωγή Ολλανδίας, Βελγίου, Σερβίας και Ελλάδας), με φόντο τους βομβαρδισμούς στο Βελιγράδι το 1999, ακολουθεί τους ήρωές της, καθώς προσπαθούν να διαφυλάξουν την ομαλότητα στη ζωή τους. Όλοι τους μένουν σταθεροί σε μικρές απλές συνήθειες, προκειμένου να ξορκίσουν την διαρκή απρόβλεπτη απειλή.  Η Ines Tanovic στο «Οι καθημερινές μας ιστορίες» («Our everyday life»), Βοσνία, καταγράφει μια κοινωνία σε μετάβαση μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας στη σημερινή Βοσνία. Χαμηλών τόνων, βαθιά ανθρώπινο, διεισδυτικό δράμα που χωρίς εξάρσεις παρατηρεί μια τυπική οικογένεια που ζει στο Σαράγιεβο και αντανακλά τις πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που άλλαξαν το πρόσωπο της χώρας.

Να σημειωθεί ότι οι ταινίες «Our everyday life» (Βοσνία), «Father» (UNMI Κόσοβο), «The high sun» (Κροατία), «Mustang» (για τη Γαλλία), «Honey night» (ΠΓΔΜ) και «Aferim!» (Ρουμανία), είναι οι επίσημες υποψηφιότητες των χωρών τους για το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας.

ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, οι μικρού μήκους -και μεγάλης απήχησης- ταινίες έχουν ξεχωριστή θέση στο βαλκανικό πρόγραμμα. Η Τουρκία εκπροσωπείται από το «Mother virgin no more» της Derya Durmaz και το «Τρίτη» της Ziya Demirel, δυο ταινίες που σχολιάζουν τα ήθη και τη θέση της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο. Από τη Ρουμανία παρουσιάζονται, η ταινία «Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο» (διεθνής πρεμιέρα), σε σκηνοθεσία Andreea Valean, που εστιάζει στην κουλτούρα της ρουμανικής μουσικής μανέλε και το «Ραμόνα», του Andrei Cretulescu, μια άσκηση στυλ που παραπέμπει στο ύφος του Ταραντίνο. Τέλος, το «Ουρανοί» των Ivan Salatic και Jelena Maksimovi (Σερβία, Μαυροβούνιο) και το «Κυριακή» (παγκόσμια πρεμιέρα) του Goran Devic ( Κροατία) αναδεικνύουν θέματα πατρότητας και νοσταλγίας.

Γιάννης Φραγκούλης

Επιστροφή στο εισαγωγικό σημείωμα και στον κατάλογο των κειμένων εδώ

• Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης