Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ
Η τέχνη είναι το όχημα για να καταφέρει ο άνθρωπος να συνειδητοποιήσει ποια είναι η πραγματικότητα, ποια προβλήματα καλείται να αντιμετωπίσει και πως. Τα αφηγηματικά στοιχεία περιέχουν σπέρματα από μυθολογικά και ιστορικά αφηγήματα, αρχέτυπα του ανθρώπου που τον κάνουν πιο δυνατό να καταφέρει να βγει νικητής απ’τη μάχη των καθημερινών και των άλλων προβλημάτων του. Μιλάμε, λοιπόν, για αξιακά στοιχεία που αναφέρονται στην κοινωνία και σε αυτή έχουν τις ρίζες τους. Από εδώ μπορούμε να τα θεωρήσουμε για να τα αξιολογήσουμε σαν πολιτικά. Εδώ μας ενδιαφέρει αποκλειστικά και μόνο ο κινηματογράφος, με σκοπό να ανακαλύψουμε αυτές τις πολιτικές δομές που συγκροτεί το κινηματογραφικό τοπίο τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.
Ο κινηματογράφος είναι γεμάτος με δομές που είναι πολιτικά φορτισμένες, ακόμα και στις πιο «αφελείς» πολιτικά ταινίες. Ένα προσεχτικό μάτι θα δει είτε μία κριτική είτε μία τοποθέτηση σε ένα κοινωνικό θέμα. Σε κάθε περίπτωση θα έχουμε μία απάντηση σε ένα προσωπικό θέμα, το οποίο ανάγεται σε κοινωνικό, αποκτώντας έτσι μία πολιτική θέση. Το πολιτικό στοιχείο υπάρχει σε κάθε ταινία αλλά είναι μασκαρεμένο επειδή περιβάλλεται από άλλα αφηγηματικά στοιχεία που, εκ πρώτης όψεως, δεν έχουν μεγάλη σχέση με την πολιτική.
Μέσα από τις ταινίες ο θεατής παίρνει ερεθίσματα και αποκρυσταλλώνει μία άποψη αργότερα όταν όλα αυτά περνούν απ’το ασυνείδητό του στη συνείδηση και γίνουν μία θέση ή αξία που αναφέρεται στην κοινωνία με πολιτικούς όρους. Θα περιοριστούμε εδώ μόνο σε αυτή τη διαπίστωση, σε άλλο σημείωμά μας θα αναφερθούμε και θα αναλύσουμε αυτό που λέμε πολιτικό στοιχείο στον κινηματογράφο. Αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο εδώ είναι το αναφερόμενο σε αυτά τα στοιχεία, δηλαδή η πολιτική έτσι όπως βλέπουμε να αναφέρεται μέσα στα κινηματογραφικά έργα.
Η ΠΕΙΘΩ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ
Η εικόνα, σύμφωνα με μία παλιά κινέζικη παροιμία, αξίζει όσο χίλιες λέξεις. Η φωτογραφία έχει τη δύναμη να πείθει ότι αυτό που δείχνει έχει γίνει με αυτό τον τρόπο, ότι είναι ένα γεγονός και όχι μία σκηνοθετημένη απεικόνιση. Η φωτογραφία ταυτίζεται με το πραγματικό, είναι η πραγματικότητα. Αυτό μπορούμε να το δούμε σε οποιαδήποτε εφημερίδα, περιοδικό, βιβλίο, μέσα στο διαδίκτυο. Τι συμβαίνει όμως όταν έχουμε πολλές εικόνες που περνούν μπροστά απ’τα μάτια μας; Τότε έχουμε πιο έντονη την αίσθηση ότι αυτό που βλέπουμε είναι όντως αλήθεια, έχει γίνει στην πραγματικότητα, άρα είναι η πρώτη ύλη για να μπούμε στη διαδικασία της παραγωγής ιδεολογίας.
Ο κινηματογράφος -και μαζί με αυτόν και η τηλεόραση- είναι το πιο δυνατό μέσο προπαγάνδας. Η ίδια η ιστορία του κινηματογράφου το αποδεικνύει: οι πρώτες ταινίες των αδελφών Λυμιέρ έγιναν για να μιλήσουν για αυτούς και την οικογένειά τους, απ’τα πρώτα επίκαιρα ήταν τα γενέθλια του τσάρου, στη Ρωσία, η ιστορία του κινηματογράφου είναι γεμάτη από τέτοια γεγονότα. Στη σύγχρονη ιστορία μας θα δούμε ότι ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι χρησιμοποίησαν τον κινηματογράφο για να προπαγανδίσουν τις ιδέες τους, ο Στάλιν είχε σχεδιάσει πρόγραμμα επιμόρφωσης και προπαγάνδας σε όλη τη Σοβιετική Ένωση, με άψογη οργάνωση που ταξίδευε σε όλες τις επαρχίες της Σοβιετικής Ένωσης.
Μπορούμε να καταλάβουμε, έστω από ακραίες καταστάσεις, ότι η πολιτική κινεί τα νήματα των κινηματογραφικών παραγωγών, με άμεσο ή με έμμεσο τρόπο. Η παρέμβαση αυτή υπάρχει ακριβώς στην παραγωγή της κινηματογραφικής ταινίας, στο αποφασιστικό σημείο που θα ληφθεί η απόφαση αν θα γίνει μία ταινία ή όχι. Με άλλα λόγια, για να γυριστεί μία ταινία θα πρέπει πρώτα απ’όλα να συμφωνήσει ο τομέας της παραγωγής, αυτός δηλαδή που δίνει τα λεφτά για να γίνει η ταινία. Το ερώτημα είναι αν αυτό το χρηματικό ποσό έρχεται από ιδιωτικό ή κρατικό τομέα. Με δεδομένο ότι το απαιτούμενο ποσό είναι πολλές φορές αρκετά μεγάλο, η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι ίσως η πιο σημαντική και θα μας οδηγήσει, πιστεύω, στην καρδιά του θέματός μας.
ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ
Ας πάρουμε την πρώτη περίπτωση. Τα χρήματα για να παραχθεί μία ταινία έρχονται από το κράτος. Από έναν οργανισμό όπως είναι το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου ή η δημόσια τηλεόραση. Σε αυτή την περίπτωση, είναι αυτονόητο, η ταινία που θα υποβάλει αίτηση για να χρηματοδοτηθεί θα πρέπει να μην υπερβαίνει το πλαίσιο της πολιτικής ανοχής, της πολιτικής καθώς πρέπει αντίληψης, να μην ταρακουνά τα θεμέλια ή να δοκιμάζει τις αντοχές του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος. Αλλιώς είναι πολύ δύσκολο να εγκριθεί η χρηματοδότηση, ιδιαίτερα στους νέους σκηνοθέτες.
Στη δεύτερη περίπτωση έχουμε το ιδιωτικό κεφάλαιο. Εδώ τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Η εταιρεία παραγωγής πολλές φορές επιβάλλει τις δικές της επιλογές τόσο στο σενάριο όσο και στην αισθητική της ταινίας. Αυτό δε συμβαίνει πλέον μόνο στις ΗΠΑ, είναι ένα φαινόμενο που το παρατηρούμε και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.
Είναι φανερό ότι και στις δύο περιπτώσεις έχουμε προσπάθειες λογοκρισίας. Η φωνή του δημιουργού δεν είναι πλέον ελεύθερη να εκφρασθεί έτσι όπως νομίζει κάποιος. Η τέχνη του κινηματογράφου είναι και δαπανηρή και συλλογική, κατά συνέπεια, η επιβολή λογοκρισίας μπορεί να πετύχει είτε στο σκηνοθέτη είτε στο σεναριογράφο, το θέμα είναι ότι η ελευθερία της δημιουργίας συνήθως πνίγεται.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ
Φτάνουμε λοιπόν στο πιο σημαντικό θέμα: ποια θα είναι η πολιτική που θα αφορά στον κινηματογράφο, που θα διασφαλίζει την ανεμπόδιστη δημιουργία; Ένα θέμα που τέθηκε πρώτη φορά επί πρωθυπουργίας Ιωάννη Μεταξά και ακόμα δεν έχει λυθεί. Παρά τις πολύ προσεχτικές ενέργειες της Μελίνας Μερκούρη, οι οποίες παρήγαγαν ένα σπουδαίο έργο, δεν έχουμε ένα πλαίσιο πολιτικής που θα μας εξασφάλιζε μια ισορροπημένη ανάπτυξη στην εθνική μας κινηματογραφία. Κατάφερε όμως να αναπτύξει το λεγόμενο νέο ελληνικό κινηματογράφο, να αναδείξει νέους σκηνοθέτες και να κάνει μία σχετικά δίκαιη μοιρασιά της πίτας της χρηματοδότησης.
Αυτό που δεν πρόλαβε η Μελίνα Μερκούρη, λόγω του θανάτου της, να οριοθετήσει ήταν η εισαγωγή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τόσο του κινηματογράφου όσο και των άλλων τεχνών, σα μαθήματα επιλογής. Αυτή η προοπτική θα «παρήγαγε» προσεγμένους θεατές, απαιτητικούς όσον αφορά στην κινηματογραφική φόρμα, θα ήταν ακόμη ο προθάλαμος για την κινηματογραφική εκπαίδευση, σε επίπεδο πανεπιστημιακό.
Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα προβλήματα που τίθενται στο τραπέζι για τον κινηματογράφο είναι η παιδεία, στη δευτεροβάθμια και την τριτοβάθμια εκπαίδευση, η επιστροφή του φόρου του 1,5% από τα έσοδα των διαφημίσεων στα τηλεοπτικά κανάλια, η αξιολόγηση των προτεινόμενων παραγωγών για χρηματοδότηση, η διακίνηση των ταινιών σε όλη την επικράτεια με δίκαιο τρόπο, η χρηματοδότηση των φεστιβάλ στην Ελλάδα, τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζομένων στις κινηματογραφικές παραγωγές, τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα των καλλιτεχνών και των δημιουργών και οι συμπαραγωγές με άλλες χώρες.
Για αυτό το λόγο θα ξεκινήσουμε με την παράθεση των απόψεων των κομμάτων, κατόπιν των σωματείων, για να έχουμε στο τέλος μία πλήρη εικόνα την οποία θα μπορέσουμε να την αξιολογήσουμε.
Γιάννης Φραγκούλης
